Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 361]

30 september 1920
-
28 december 1921

[p. 363]

Tivoli-concert - Concertgebouw-sextet¹
30 september 1920 (UD)

Mozart: Kwintet voor blazers en piano, KV 452
Schubert: Variaties op Trock'ne Blumen (Die schöne Müllerin) voor fluit en piano
Dresden: Rameau-suite
Roussel: Divertissement
Samazeuilh: Esquisse d'Espagne
Saint-Saëns: Caprice sur des airs danois et russes

‘Het Concertgebouw-sextet’, zegt de Mij. Tivoli in haar concertenbrochure, ‘dankt zijn ontstaan aan de behoefte die reeds lang in de muzikale kringen van ons land gevoeld werd: om de meesterwerken voor blaasinstrumenten, welker uitvoering zelden of nooit plaatsvond, ten gehore te brengen.’

Dit streven nu en de verwerkelijking ervan is geslaagder, gelukkig, dan de hierboven aangehaalde zin, die J.S.B.B. ‘Germááns!’ zou schelden. Want de prestaties der vereniging Het Concertgebouw-sextet zijn in de loop der jaren tot de muziekhistorische feiten gaan behoren. Tivoli kon zijn leden geen aanlokkelijker plaatsvervanging voor de gederfde Mengelberg-concerten aanbieden dan de beloofde avonden met Schönbergs Kamersymfonie, een werk, visionair en beklemmend als een hoofdstuk uit de Openbaring van Johannes; met werk van Stravinsky, de hier in Utrecht volmaakt onbekende nieuwlichter.

Ik weet niet of iedereen er aldus over zal denken en ik heb een vrij helder vermoeden dat men, zelfs met deze aanlokkelijke vooruitzichten, nóg zal mopperen: ‘En ik had tóch liever Mengelberg gehoord’. Deze mopperende ‘men’ zal dit dan wijten aan de hier gevoerde muziekpolitiek. Ik zeg niet dat ik dit met de mopperaars oneens ben, maar als ik het in de krant schrijf, komt er een kanonnade van ingezonden stukken die willen beweren dat zoiets buiten de competentie der muziekkritiek valt.² Jawel.

Dus: geen Mengelberg. En ook niet mopperen. En evenmin nadenken. Blij zijn, en tevreden, met wát we krijgen: solisten in Tivoli (het klinkt daar tenminste overal goed) en orkest in het gebouwtje voor kunsten en wetenschappen.³

Er waren evenwel ook geestverwante vrienden gisteravond die zich verblijd toonden met de huidige stand van zaken. Die vonden: ‘Nu ja, het Concertgebouworkest

1 Het Concertgebouw-sextet, opgericht in 1909, bestond uit Evert Cornelis (piano), Nic. Klasen (fluit), George Blanchard (hobo), Piet Swager (klarinet), J.S. de Groen (fagot) en Heike Tak (hoorn). Het ensemble werd vaak uitgebreid met andere musici om ook grotere werken te kunnen spelen. Tivoli organiseerde in het seizoen 1920-21 een serie concerten met het Concertgebouw-sextet, ter vervanging van de weggevallen U.S.O.-concerten.

2 Verwijt dat Van Gilse Pijper maakte in zijn ingezonden brief van 12 februari 1920 (zie p. 296).

3 Pijper schrijft dat Tivoli met de concerten van het Concertgebouw-sextet een waardige vervanging gevonden heeft voor die van het Concertgebouworkest. Tussen de regels door kan men lezen dat een keuze tussen deze concerten en die van het U.S.O. in het slecht klinkende ‘gebouwtje voor kunsten en wetenschappen’ (zonder hoofdletters!) snel gemaakt is.

[p. 364]

is prachtig. Maar wat een káns hebben we dit jaar in Tivoli, om onze kennis uit te breiden, om noviteiten te horen waar je anders niet aan komt! Mengelberg speelt in een seizoen van, zeg vijf concerten ten minste één keer Wagner, Brahms en Strauss. De avonden zoals de beide laatste concerten van het vorige seizoen zijn uitzonderingen (Debussy, Schönberg, Mahler). En de programma's van het Sextet staan stijf van de ongewone en verrassende nieuwigheden.’

Ook deze vrienden hebben gelijk. Wie het op den duur zal blijken te houden, mag de toekomst uitmaken.

Voor het heden registreer ik een avond waarop het Sextet voortreffelijk - niet meer en niet minder - heeft gemusiceerd. Mozarts Kwintet in Es is het prototype van een volmaakt geëquilibreerd kamermuziekwerk met, óók voor toen, onalledaagse kleurmengingen. Geen strijkersensemble, geen symfonieorkest realiseert zulke kostelijke speelsheden zo direct en zo helder. Schuberts Variaties voor fluit en piano, schitterend gespeeld door Klasen en Cornelis, zijn een muziekje dat voor onze hedendaagse oren alweer bijna nieuw klinkt. Dresdens bewerking van vier stukken van de grote Rameau, met de groots gewelfde Sarabande, klinkt voortreffelijk; misschien ligt het eerste nummer der suite wat laag.

De modernere werken van de avond, het Divertissement van Roussel en Samazeuilhs spaansigheid ontlokken gans andere klanktovers aan het apparaat waarvoor de laatste mogelijkheid nog lang niet gevonden is en waarvoor - gelukkig - de laatste noot voorlopig nog wel niet geschreven zal zijn. Over de kunstwaarde van het effect der ver-affe hobo zou natuurlijk het een en ander te zeggen zijn. Maar het is suggestief en dat is alles wat de componist bereiken wilde. Het slot van de avond werd een stukje van Saint-Saëns, vaardig en goedkoop maakwerk op niet zeer expressieve populaire thema's uit de landen der Russen en Denen.

De herinnering aan de eerste kamermuziekavond in Tivoli zal echter blijven die aan Mozarts Kwintet en Dresdens meesterlijke Rameau-bewerkingen. En voor een niet gering deel ook aan de sublieme Steinway-vleugel die Cornelis bespeelde. Ik weet geen fabrikaat dat daarmee wedijveren kan; het heeft de sonoriteit der schoonste vooroorlogse Bechsteins, doch het is nog tien malen gedifferentieerder. En de pianissimo's - men denke aan Samazeuilhs Esquisse d'Espagne - klinken mij op geen ander instrument zó irreëel en toverachtig. De Maatschappij Tivoli schijnt haar oude Ibach afgeschaft te hebben. En ook dat is een vooruitgang.