Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Orgelconcert
29 september 1920 (UD)

Buurkerk
Dirk Corn. van Eck (orgel)
m.m.v. [?] Schouten (viool) en Becca van Kreveld (zang)
Werken van Bach, Johann Wolfgang Franck en Hildach

Er zijn vele herinneringen, relikwieën in onze goede stad Utrecht. Er zijn weinig overblijfselen uit de verdwenen eeuwen die mijn genegenheid méér hebben dan Utrechts oude gebouwen, levend gedroomde kerken. En onder deze bezielde bouwwerken is mij één het liefst: de Buurkerk, met haar ‘bekoegelde’ toren,³³³ waar puingrasbaarden van afhangen. Het is ook een oude genegenheid van mij, die kerk. De kloostergang was mij eertijds immer wat kil, de kathedraal van Sinte Katharijne scheen ongenaakbaar, maar de Buur- en de Klaaskerk toonden zich mijn vertrouwde en vertrouw-

333 In de toren van de Buurkerk zitten stenen kogels, die in 1577 vanaf het kasteel Vredenburg op de rebellerende stad waren afgevuurd.

[p. 356]

bare vrienden, associaties met het aantrekkelijkste en innerlijkste deel van het begrip Utrecht.

Niemand zal mij dus in ongunstige zin beïnvloed achten, wanneer ik, thans voor de tweede maal binnen een paar maanden, moet vaststellen dat de Buurkerk, aantrekkelijk gerimpeld gebouw, geen akoestiek en geen orgel heeft dat het geven van orgelconcerten gewenst of zelfs maar mogelijk maakt. De onpenetrantheid der mengstemmen maakt het volle werk dof en klef, glansloos, zonder nochtans te dreigen. De betrekkelijke massaalheid der zachte registers beïnvloedt het accompagneren ener zangeres in ongunstige zin.

Het spel van de organist der Buurkerk is uiteraard wel zeer op dit orgel afgestemd. Minder vaardig technicus dan sommige zijner collega's, werden Bachs koraalbewerkingen in zijn reproductie tamelijk rommelig; speciaal vertoont de heer Van Eck te weinig zorgvuldigheid met het einde der frasen. Te vaak moesten wij naar een slotnoot raden. Ik wil niet zeggen dat dit noodzakelijk een (corrigeerbaar) gebrek aan accuratesse moet zijn - het is ook zeer wel mogelijk dat het solospelen deze organist wat weinig vlot afgaat. Het begeleiden der gemeente, het zon-dagelijkse werk dezer toonkunstenaren, kweekt nu eenmaal in de regel geen ideale begeleiders of solisten. Terwijl de virtuoos-organisten op hun beurt er al te zelden in slagen om het hun kerkenraad naar de zin te maken. Zie Joh. Seb. Bach.³³⁴

De boutade dat het solospelen op een viool of violoncello met orgelbegeleiding een gebruik is waarvan het resultaat meestal ongunstig blijkt - de levende, gestreken toon paart zich nimmer aan het steriele orgeltimbre - deze boutade is niet nieuw meer, doch ik vrees dat ik haar nog vaker gedrukt zal moeten zien dan mij lief is. Wanneer een violist violistisch absoluut zuiver speelt, dan blijft zich toch een dusdanige incompatibilité d'humeur tussen zijn realisaties en die der organist-begeleider manifesteren dat het resultaat altijd illusoir blijkt. Wanneer de violist evenwel onzuiver - zonder uitzondering te laag - intoneert en bovendien slechts schijnt te beschikken over een mager, zenuwachtig toontje, dan is het resultaat minder dan niets. Laat de heer Schouten het eens proberen met een ander programma - geen Bach, die men slechts realiseert vanuit de volheid eens gemoeds - en onder een andere constellatie - geen orgelbegeleiding! - en het zal me een vreugde zijn het bovenstaande te kunnen herroepen.

Mager en onvast zijn ook de epitheta waarmee men mejuffrouw Becca van Krevelds zangkunst moet versieren. Hildachs Wo du hingehst behoort men niet meer te zingen, tenzij op de bruiloft van het jongste achternichtje. Er is waarlijk nog wel zoiets als veredeling der muzikale smaak, al zou men het soms betwijfelen. Het beste lukte haar Bachs O Jesulein süss en Jesus neigt sein Haupt und stirbt van de oude Johann Wolfgang Franck. Doch de beide aria's mislukten voor het grootste deel: haar geluid draagt niet, flakkert in alle registers, geen intonatie stond vast, alle tonen boven de gemakkelijkste van het medium forceert zij. Terwijl alle consonanten op de orgelgaanderij bleven.

334 Zie de recensie van 2 december 1920, waar de anekdote over Bachs berisping door het kerkbestuur nader aan de orde komt.

[p. 357]

Willem Pijper ca. 1920.

Matthijs Vermeulen in het redactielokaal van De Telegraaf, 1919.
(collectie Odilia Vermeulen)

[p. 358]

Dirk Schäfer - veelzijdig pianist en componist. Pijper over de Chopin-matinee van: ‘Laat ons Schäfer danken voor de schone tijdeloosheden...’ (collectie Nederlands Muziek Instituut)

Joseph Pembaur - pianist en groot Liszt-vertolker. Pijper citeerde dikwijls uit Pembaurs Von der Poesie des Klavierspiels.

[p. 359]

Johan Wagenaar - componist, organist, dirigent en leraar. Pijpers vroegere mentor, sinds 1919 directeur van het Koninklijk Conservatorium te Den Haag, leidde in Utrecht uitvoeringen met het USO en het Koor van de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst.

Programmaboekje van het Amsterdamse Mahlerfeest van mei 1920.
(collectie Stadsarchief Amsterdam)