Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 351]

Orgelconcert
26 mei 1920 (UD)

Nicolaïkerk
J.C. de Lange (orgel)
m.m.v. het J.S. Bach-koor en Jac. Ph. Caro (dirigent en solist)
Bach: Fantasie in G, BWV 571, Preludium in Es, BWV 552, Geistliche Lieder, koralen

Het is nuttig, het is misschien nodig om na elk Bach-concert weer eens vast te stellen dat deze oude meester, schepper van welhaast onvergankelijke monumenten der toonkunst, een veel sensitiever, veelzijdiger, bezetener, genialer musicus was dan door negenennegentig procent zijner vertolkers gepropageerd wordt. Toen De Lange gisteravond Bachs grandioze Fantasie speelde, moest ik herhaaldelijk denken aan het Voorwoord dat Griepenkerl voor de grote Peters-uitgave van 's meesters orgelwerken schreef en waarin hij eigenlijk de lichtzinnigheden van de oude Bach zachtmoedig vergoelijkt: u moet dat stuk (de Fantasie) nu niet beoordelen naar het (briljante) slot of het begin - dat zijn maar tegenstellingen tot het vijfstemmige middenstuk. Met andere woorden: Bachs manifeste italianismen, zijn geniaalste, vuursproeiende passages moet ge maar op de koop toe nemen: Bach, onze Bach, de Bach der organisten en theorieleraren is de man der vijf- of zesstemmige fuga's en passacailles.

Schönberg zou vlijmend-sarcastisch opmerken: ‘Ja, want van deze Bach kunt ge een legkaart maken!’³²² En hij mocht zulke musici filisters schelden of Gralshüter der traditie. (‘Tradition ist Schlamperei!’, zei Mahler.)³²³

Met het bovenstaande wil ik niet zeggen dat de heer De Lange zijn Bach gisteravond volgens het Griepenkerls-farizeese recept gespeeld heeft. Allerminst. Hij naderde zelfs de andere afgrond: een te wekelijke, gepolychromeerde, zoetelijke reproductie, angstwekkend. Hij knutselde in de inleiding (très vitement) wat al te veel met kleurtjes - ik had de helft minder registerwisselingen willen horen - terwijl ook de zwelkast veel bijdroeg tot verzwakking van het geheel.

Zijn reproductie van het bekende Preludium in Es was wat onrustig, evenals het middendeel der Fantasie. En ook de begeleiding van Caro's Geistliche Lieder verliep niet zonder horten en stoten. Doch Caro's rubato's, die ik niet overal navoel, zijn niet al te gemakkelijk te volgen.

Caro's Bach-koor, dat ik gisteravond voor het eerst hoorde, schijnt mij een vereniging die op den duur tot de beste Utrechtse koren zal gaan behoren. Men zingt

322 Dit citaat is niet getraceerd. Wellicht gaat het om een mondelinge mededeling. Schönberg bevond zich ter gelegenheid van het Mahler-feest op dat moment in Amsterdam en gaf er voordrachten.

323 Dit heeft Mahler juist niet gezegd. Volgens Kurt Blaukopf (Gustav Mahler oder Der Zeitgenosse der Zukunft, München 1973) heeft Mahlers medewerker Alfred Roller overgeleverd wat Mahler werkelijk heeft gezegd: ‘Was Ihr Teaterleute Tradition nennt, das ist nichts anderes als Eure Bequemlichkeit und Schlamperei.’ Waarschijnlijk heeft Pijper het (foutieve) citaat gelezen in Berckenhoffs Kunstwerken en kunstenaars, een boek dat hij zeker kende, waar het voorkomt op p. 5.

[p. 352]

misschien nog wat gejaagd - Caro pakt elke fermate direct weer op, wat wél het tempo, doch niet de rust der gezongen koralen ten goede komt - en de intonatie der tenoren was niet overal onfeilbaar. Doch de toonkwaliteit van het ensemble is, op een enkele toon boven de e der sopranen na, zeer goed.