Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 339]

Ludwig Wüllner
1 mei 1920 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
Ludwig Wüllner (voordracht)
Teksten van Goethe

Johan Sebastiaan Brandts Buys schreef de laatste keer dat Wüllner hier als zanger en als declamator optrad: ‘dat de verschijning Wüllner, het soort kunstenaar namelijk, na het ineenstorten van het Germaanse imperium in de lucht was komen te hangen’ - ik citeer uit het hoofd en vraag de verre vriend²⁸⁷ om vergiffenis voor de stuntelige reproductie van zijn mening!²⁸⁸ - Brandts Buys meende: zonder het aureool van grondige Duitse cultuur, zonder het fascinerende machtsbesef dezer natie vooral, was Wüllner nog altijd een representatieve persoonlijkheid - doch representerend het voorbije: een aartsengel zonder bazuin, duivel zonder hoorns of bokspoten.

Gisteravond deed Wüllner ook een gemis voelen: een gemis aan muziek namelijk. Hoor Goethes Fischer, Goethes ballade van de König in Thule zeggen en het is alsof men Strauss' Domestica hoort spelen op een zendingsorgeltje - hoewel Wüllner deze gedichten veel subliemer zegde dan men ze in de regel zingen hoort. Maar Der König in Thule is niet meer uitsluitend van Goethe, het is meer van Schubert! (Vreemd toch, die associaties! Want behalve Schubert componeerde het genie Berlioz, het talent Gounod en dozijnen mediocren dezelfde tekst.) En Der Fischer - is die niet meer van de veel te weinig bewonderde Carl Loewe dan van iemand anders?

O, ik voel wel dat dit hier bijna als profanatie klinkt. Vooral tegenwoordig, ná Hugo Wolf, nu de teksten van veel onbelangrijke dichters met meer respect door de componisten behandeld worden dan Schubert, Beethoven, Mendelssohn, Schumann ooit betoonden voor het werk van een Goethe of een Heine. Maar de klankwonderen die de oudere genieën rond de gedichten van hun meesters toverden, zijn zó suggestief, zijn zoveel meer van alle tijden (dus óók van de onze) dan de teksten en vooral dan de vaak humanistische ofwel piëtistische tendensen daarvan, dat de gecomponeerde liederen leven, de teksten alleen: kritisch geapprecieerd worden. Zelfs Goethe, zelfs Heine en zeker Schiller. Het is waarlijk niet onze schuld dat wij bij een Fischer halfverbaasd zitten te wachten of de wondere intonatie ‘sie sang zu ihm’ niet komt, dat Der König in Thule zonder de kleine tertsen incompleet scheen. Neen. Ik begrijp Wüllners artistieke overwegingen niet, die hem ertoe leidden deze ‘muziek’ te gaan zeggen, en ik wil ze ook niet begrijpen.

287 Brandts Buys verbleef op dat moment in Nederlands-Indië om er onderzoek te doen naar de inheemse muziek.

288 J.S.B.B. schreef in het UD van 29 april 1919: ‘Vóór de oorlog imponeerde hij mij wel. Dat kwam, toen was hij een teken, een verschijnsel, het symbool ener gehele cultuur, die van het Duitse nieuwe keizerrijk. En de verbijsterende suggestie, de druk die het Duitsland, dat men grof vond, maar waar men niet tegenop kon, uitoefende, die suggestie kwam hem ten goede. Maar nu dit Duitsland verslagen en dood is, nu schijnt Wüllners kunst een ding zonder achtergrond en zin, dat vreemd in de lucht hangt.’

[p. 340]

De praktische reden meen ik wél te begrijpen, doch ik zal ze daarom nog niet in de krant zetten...²⁸⁹

En zo gaf Wüllners voordrachtavond mij vooral onbevredigdheid. Men begrijpe dit wel: ik apprecieer de Duitse klassieken - doch juist daarom hoor ik ze liever niet achter elkaar zeggen. Tien Goethes is een heel brok...

Wüllner heeft ook hier in Utrecht zijn gemeente. Zijn wijze van zeggen blijft altijd voortreffelijk beheerst en men zou bijna menen dat zijn voordracht aan pathos wint wat zijn stem aan timbre verliest.

289 Pijper suggereert dat de inmiddels 62-jarige Wüllner (1858-1938) niet meer tot zingen in staat is.