Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert
22 april 1920 (UD)

U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Mendelssohn: Ouverture Die Hebriden
Schubert: Achtste symfonie (Unvollendete)
Tsjaikovski: Eerste pianoconcert (solist: Barend Renden)

Barend Renden²⁷⁸ speelde het concert van Tsjaikovski; Barend Rendens reproductie werd evenwel zwaar gehandicapt, door de onzuivere stemming van het orkest ten eerste, en ten tweede door de zandzware begeleiding. Na het pakket akkoorden waarmee het concert begint, was de vleugel al vals geslagen - en hoe zou Barend Renden met een cantilene vermogen te ontroeren, wanneer een willekeurige cis het timbre vertoont van een gebarsten theekopje?

De ‘meer dan solide begeleiding’ noodzaakte Barend Renden ook om zijn eerste melodische frase uit het tweede deel met overbelaste kleppen te spelen - dat het timbre van zijn piano cantabile daardoor te reëel en te spits werd, is dus volstrekt zijn schuld niet. Wanneer hij naar weker, virginaler intonaties gestreefd had, hadden wij niets gehoord!

Maar Renden heeft het er, alles in alles, kranig afgebracht. Tsjaikovski's concert ligt hem, dunkt mij, goed. Enkele misgrepen zal hij een volgende keer retoucheren - niet ik, waarlijk, die het scherpschutterstalent in een pianist als hoogste eis zou stellen! Renden entameerde in de Finale andere tempi dan Van Gilse, maar ik geloof dat hij gelijk had. Het ‘con fuoco’ was bij de begeleiding in de regel zoek.

Beter was het orkest in de reproductie van Schuberts onvoltooide symfonie. Voor de retouches van de dirigent (ritenuto's bij de drie slotakkoorden - driemaal gelijk en gelijkvormig) voel ik geen zier. Wanneer men een symfoniedeel in een tempo rubato wenst en durft te spelen, dan moet men zich ook niet beperken tot een inhouden van het tempo bij het slot der expositie, plus: bij het da capo, plus: bij de terugkeer. Dit

278 Barend Renden was de tweede fluitist van het U.S.O., maar trad bij de uitvoering van pianoconcerten soms op als solist.

[p. 335]

is de inventie die elke onbezoldigde dorpsorganist vertoont: ‘het slot van het naspel een beetje langzamer’. Voor des dirigenten andere retouche voel ik nog iets minder. Die zware akkoorden ∪ -; ∪ - heeft Schubert zó genoteerd dat de tweede tel het accent krijgt. Hieruit volgt, en bovendien uit de stip boven het eerste akkoord, dat dit eerste akkoord losgelaten, kort moet gespeeld worden. Maar men mag daaruit nog niet afleiden dat dit eerste akkoord de waarde van een zestiende (met drie zestienden rust) zou krijgen. Schuberts goddelijke ritme op deze plaats ter wille van een inval van een dirigent te profaneren tot een hippig café-chantant-ritme is voor mijn gevoel een betreurenswaardige stijlloosheid, een vergrijp tegen de geest der klassieke Muziek. En dus onvergeeflijk.

Mendelssohns beminnelijke, Ossiaanse Hebriden-ouverture²⁷⁹ begon plusminus de helft te langzaam, verderop was het tempo beter. Zó langzaam wiegt, rimpelt geen water; stroop, of dikke olie misschien. Maar het slot van de ouverture was frisser, daar kwam ook atmosfeer. Ik wilde dat men de hele avond in dit gemiddelde had gemusiceerd.

279 Ossian is de verteller in een gedichtencyclus van James Macpherson (1736-1796) die beweerde dat hijzelf slechts de bezorger was en Ossian de auteur van dit epische werk. Het genoot al spoedig een grote populariteit en werd in verscheidene talen uitgebracht. Herder, Goethe en Napoleon behoorden tot de bewonderaars, evenals toondichters als Schubert, Mendelssohn en Gade.