Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Cyclusconcert
8 april 1920 (UD)

Tivoli
U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Haydn: Symfonie nr. 95 in c
Mozart: Pianoconcert in c, KV 491 (soliste: Elisabeth Ewings)
Dresden: Tema met veranderingen
Franck: Variations symphoniques (soliste: Elisabeth Ewings)

Ook mejuffrouw Elisabeth Ewings bezorgde ons in deze aan pianisten zo rijke concertenreeks geen gul[d]en avond. Haar spel mist persoonlijkheid, mist atmosfeer, mist charme. Haar muzikaliteit belet haar niet om in het Larghetto van Mozarts concerto ten minste vier verschillende tempi te entameren (de expositie van het hoofdthemaatje: larghetto - de eerste herhaling: andante moderato - de tweede: allegretto - het slot: andantino). Dat zij meer dynamische kleuren in haar spel heeft dan een hard, droog fortissimo en een droog, hard forte kunnen wij na gisteravond nog pas hopen. En dat zij van de pedalisatie van haar Mozart en haar Franck studie maakte, zou ik pas durven vaststellen nadat ik haar had horen spelen op een vleugel die haar beter ter wille was dan deze.²⁶²

Mozarts Pianoconcert in c, dat men gisteravond speelde, is toch waarlijk een juweeltje. Men moest het veel vaker horen en ik acht het ronduit een dwaling van de grote pianisten dat zij Mozarts concerten laten liggen ten behoeve van Grieg, Tsjaikovski, Brahms, Saint-Saëns en het Vierde en Vijfde van Beethoven. In één solo van een eerste deeltje van Mozart bloeit meer poëzie, zingt meer muziek dan [...] Rachmaninov of Liszt. Maar Mozart wordt door een deel (niet het beste!) van de extra-allergrootste wereldvirtuozen ‘te gemakkelijk’ gevonden.

Wat er aan de reproductie der soli ontbrak, ditmaal, zei ik hierboven reeds. Op de accompagnementen plakten de oude fouten. Van Gilse heeft niet het instinct van de begeleider, hij is bijna altijd te laat met zijn attaques en een concert met orkestbegeleiding valt bij hem altijd vol gaten (bijvoorbeeld na de cadens in het eerste deel van Mozart). Wanneer een solist een min of meer persoonlijk tempo rubato heeft (ik denk nu niet aan gisteravond natuurlijk), dan wordt het pacifiekste concert niet meer

262 Een door de firma Stoker ter beschikking gestelde Ibach-vleugel.

[p. 327]

of minder dan het veld van een ononderbroken toernooi tussen beider disposities. En gisteravond kwam mij onwillekeurig die predikatie van de oude Leopold Mozart (vader van de grote Wolfgang) in de zin, die over het begeleiden zegt: ‘Ein geschickter Accompagnist muss also einen Conzertisten beurteilen können. Einem rechtschaffenen Virtuosen darf er gewiss nicht nachgeben; denn er würde ihm sonst sein Tempo rubato verderben. Was aber das “gestohlene Tempo” (Tempo rubato) ist, kann mehr gezeigt als beschrieben werden.’²⁶³

Inderdaad. ‘Kann mehr gezeigt als beschrieben werden’. Maar zo gaat het met alle muzikale zaken.

Haydns Symfonie in c²⁶⁴ speelde men beter dan onlangs op het Stadsconcert de Symfonie in D (de zogenaamde nr. 86). Het werk is ook ontroerender. Ik ken weinig menuetto's van Haydn die zo innig, zo gracieus zijn als dit middenstuk, met de solovioloncello (die Ferree zeer fraai speelde). En ook de weergave van Dresdens Variaties was beter, zekerder dan de eerste keer. Het is toch een sterk werk, dat stuk van Dresden. Niet slechts technisch, al is de contrapuntische kunst die eraan besteed is niet gering - maar de variaties hangen buitengemeen goed in evenwicht, er is stuwing en bezinning in.

263 Leopold Mozart, Versuch einer gründlichen Violinschule (1756).

264 Volgens het programma werd die avond een Symfonie in D gespeeld. De toevoeging ‘nr. 9 uit de oude uitgave van Breitkopf und Härtel’ en Pijpers opmerking over Ferrees solo in het Menuetto duiden erop dat het Haydns Symfonie nr. 95 in c betrof.