Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Derde Schäfer-concert
6 april 1920 (UD)

Tivoli
Dirk Schäfer (piano)
Werken van Franck (Prélude, chorale et fugue), Debussy, Ravel (Gaspard de la nuit), Chopin en Liszt (Valse impromptu; Hongaarse rapsodie nr. 13)

Debussy, Ravel, Schönberg, Reger waren ons beloofd. De twee eersten hebben wij gekregen, in de plaats van Reger en Schönberg traden Chopin en Liszt. Wat zowel uit een historisch oogpunt als uit een pianistisch volkomen aanvaardbaar was. Maar toch... Ja, ge kunt u bijna geen cyclusje van historische pianoavonden denken zonder Liszt en zeer stellig geen zonder Chopin. Doch hoe vreemd wordt een terughoren op Chopin, op Liszt, met de weelderig-zoete of ironisch-vlijmende ‘dissonanten’ in de oren!

Men kan ook een aantal historische pianoavonden samenstellen volgens het uitmuntende recept dat Schäfer voor zijn eerste avond gebruikte. En dus laten gelden: de affiniteiten der gespeelde meesterwerken. Dit zou mij liever geweest zijn, want wij hadden dan de Liszt gemist en ook deze Chopin. Men vindt aanknopingspunten tussen Chopin en Debussy (sommige Nocturnes en enkele Préludes of Estampes van Debussy). Men ontmoet ook verwantschappen tussen Chopin en Liszt (de zaterdagavond gespeelde Fantaisie en Liszts Liebesträume). Doch een samenhang te vinden tussen Franz Liszt en Claude Debussy - het wil mij niet lukken.

Ik ben waarschijnlijk niet genoeg ‘pianist’ om Liszt te kunnen bewonderen, of zelfs maar appreciëren, of zelfs maar dulden. Want een stuk als de Valse impromptu (dat geen slot kan vinden) of de XIIIe Rhapsodie (die schijnbaar geen begin kan maken) staat voor mijn gevoel volstrekt niet boven La pluie de perles²⁵⁸ en verre

258 Salonmuziek voor piano van George Alexander Osborne (1806-1893).

[p. 325]

beneden een G'schichten aus dem Wiener Wald.²⁵⁹ Liszt was zonder twijfel een meester, doch het komt mij voor dat men hem persoonlijk gekend zal moeten hebben om zijn werk, met behulp van talrijke persoonlijke herinneringen, associaties, te kunnen genieten (beklapten wij zelfs dat kleine draakje, dat Teresita-walsje niet, wanneer Teresa Carreño het als traditioneel toetje speelde?).²⁶⁰ Wij, Hollanders van deze tijd, zijn het waarschijnlijk te grimmig eens met die fraaie ‘Streifzug’ van de heiden Nietzsche: ‘Liszt?: die Schule der Geläufigkeit - nach Weibern!’ (Götzen-Dämmerung oder Wie man mit dem Hammer philosophiert.)²⁶¹

Schäfer speelt zijn Liszt natuurlijk voortreffelijk, doch hem redden kon hij niet.

Na de pauze evenwel werd de geest van de eerste avond weer vaardig over Schäfer en ons. Franck, Debussy, Ravel, het was een óverstromende weelde. Niets grandiozer dan het klokkenluidende slot van Francks Fuga, niets fascinerender dan de spanning van Ravels spookstuk Le gibet, niets intiemer dan de tertsen van The little shepherd uit Debussy's Childrens corner, dat Schäfer na het schier eindeloze applaus toespeelde, geaccompagneerd door open-dicht-open-klappende deuren en haastig binnenschuifelende enthousiasten.

Het belangrijkste was wel de noviteit Gaspard de la nuit van Maurice Ravel, dat Schäfer, bedrieg ik mij niet, het eerst in Holland speelt. Het is slechts te bejammeren dat de drie gedichten in proza van Aloysius Bertrand niet in het programma afgedrukt waren. Vooral onder het beklemmende tweede stuk dreigde de spanning van het publiek vaak teloor te gaan. Doch wat een stuk, welk een chef d'oeuvre is dat! De als een doodsklok luidende bes doorlijnt de hele compositie met een krankzinnig makende hardnekkigheid; de schrijnende akkoorden hangen daaronder, daarrond als terechtgestelden. Ik kan het niet nalaten de laatste strofe van Aloysius Bertrand te citeren die, ik herhaal het, waarlijk in het programma gedrukt had moeten staan.

‘C'est la cloche qui tinte aux murs d'une ville sous l'horizon, et la carcasse d'un pendu que rougit le soleil couchant.’

Ook het eerste der drie poèmes is een ongelooflijk schoon stuk. Het evoqueert bijna dezelfde onwezenlijke cascaden als het bekende Jeux d'eau, doch zonder de lichtspikkels, zonder de iriserende waterglanzen op de bronzen huid van De Régniers onsterfelijke watergod. Het is spookachtiger, er is geen zonneglans in dit werk, doch betoverend, koud maanlicht.

Wanneer men meer te weten wil komen over deze werken en over de (ten onrechte) vaak als Debussy-epigoon gedoodverfde meester, dan kan ik iedereen aanraden om het werkje van Ravels leerling Roland-Manuel: Maurice Ravel et son oeuvre (1914) te raadplegen. Het wordt tijd dat men op de accenten der moderne Franse meesters wat minder bevooroordeeld gaat reageren. Want ik merkte tot mijn verbazing dat er onder Ravels werk ongeveer tien bezoekers meer verkouden waren en noodzakelijk kuchen en niezen moesten dan onder Chopin en Liszt. Het was ook wel veel kouder zaterdag, ja. Doch de verkoudheden waren onder Franck weer geweken. Waaruit

259 Wals van Johann Strauss jr.

260 Teresa Carreño (1853-1917) was zelf ook componiste.

261 Pijper citeert hier Nietzsche uit nr. 1 van de Streifzüge eines Unzeitgemässen uit zijn Götzen-Dämmerung oder Wie man mit dem Hammer philosophirt. De in het citaat vervatte Die Schule der Geläufigkeit, op. 299, is een veelgebruikte pedagogische pianomethode van Carl Czerny.

[p. 326]

men zou mogen afleiden dat men Francks muziek zou kunnen voorschrijven in plaats van aspirine. In sommige gevallen tenminste.

Zonder dwaasheden. De Prélude, choral et fugue van Franck is een der sterkste, verrukkelijkste werken van de meester. En Schäfer speelde het in waarheid heroïsch. Zó muziek maken is meer dan pianospelen! Ja waarlijk, Schäfer is wel een onzer grootste mannen. Wij hopen op het volgende seizoen; wij hebben thans ondervonden dat een wintercampagne zonder hem incompleet is.