Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert
1 april 1920 (UD)

U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Beethoven: Ouverture Coriolan
Mahler: Vijfde symfonie

Het concert begon met de Ouverture Coriolanus van Beethoven en wij moeten de heer Van Gilse dankbaar zijn dat hij de muziekkritiek van 22 januari liet voor wat ze (volgens hem) waard was,²⁵⁶ doch één advies daarin gegeven tenminste opvolgde. Het stemt hoopvol, die ontdekking dat Van Gilse de muziekkritieken niet houdt voor een vox clamantis en het Dagblad niet voor een woestijn.

De uitvoering dezer ouverture verliep overigens niet zonder een teveel aan sostenuto's en een tekort aan dramatiek. Het begintempo liet alle mogelijkheden open: de lyrieken hadden kunnen smeken; de peripetie zou worgend geweest zijn, de terugblik tranenomfloersd. Doch al deze schone mogelijkheden stonden na het slotakkoord nog even nodend open: het stuk was gespeeld zonder enige andere modificatie dan een verlangzaming van het tempo bij het tweede thema.

De reproductie van Mahlers Vijfde. Nieuws daarover te schrijven valt er niet. Ik wilde dat ik in verband met het eerste hoofddeel kon herhalen wat ik 22 januari schreef. Doch wanneer ik mijzelf wilde kopiëren, zou ik moeten herhalen wat ik schreef na de eerste reproductie. Want alles wat Van Gilse met zijn tweede uitvoering had gewonnen, bleek nu met de derde weer verloren. Waar was het gaande, statig-rouwende tempo van het eerste deel? Waar de heroïek van het eerste trompetthema? Waar bleef de moede glimlach van het sextenwijsje? Waarom hoorden wij, wanneer de trompet blies, niet anders dan de trompet? (Er staan waarlijk vele trompetnoten bij Mahler!) Waarom stemden de pauken, die cis, cis, cis, e te slaan hebben, op as, as, as, c?

Verder was de vehementie van het tweede deel uitermate verzwakt sinds de laatste keer. Neen. Deze reproductie stond lager dan de vorige, stond zelfs beneden de première. Wij vragen ons af: waarom, waardoor? Berijdt men dan altijd weer dat oude stokpaardje ‘beperkte repetitietijd’? Wanneer men dan die uitvoering in Rotterdam, morgenavond, eens had beschouwd als generale repetitie en ons, de stadsgenoten, het

256 Verwijzing naar Van Gilses ingezonden brief van 12 februari 1920.

[p. 324]

werk op een der volgende concerten had gespeeld? Het zou tenminste beter geklopt hebben, stel ik mij voor. Waarom niet op het laatste concert, bij wijze van afscheid aan de Tivoli-leden? Dan lag er meteen wat meer tijd tussen het Mahler-spelen van het Concertgebouworkest en dat van het U.S.O. Een punt overigens waarvan ik de importantie minder voel dan de opsteller van de laatste concertaankondiging.²⁵⁷ Wat kan het schelen dat Mengelberg verleden week de Vierde speelde - niemand gaat vergelijken. Men vergelijkt de geniale dirigent Mengelberg niet met Van Gilse en men vergelijkt niet het Mahler-spel van het Concertgebouworkest, getraind gedurende lange jaren op deze muziek (en hoe getraind!) met de op zichzelf kranige prestatie van ons orkest, dat te hooi en te gras de Eerste, Vierde en Vijfde, één of twee keer, onder Wagenaar, de Tweede en Derde speelde.

Het is ook volstrekt geen geringer daad om klassiek werk, Beethoven of Mozart, of Berlioz, of Haydn, volmaakt te spelen dan Mahler, Debussy of Schönberg!

257 Deze concertaankondiging is niet teruggevonden.