Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert
19 februari 1920 (UD)

U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Beethoven: Ouverture Fidelio
Beethoven: Ouverture en Turkse Mars uit Die Ruinen von Athen
Beethoven: Ouverture Die Geschöpfe des Prometheus
Glazoenov: Zesde symfonie

De Zesde symfonie van Glazoenov, moet men die uitsluitend beschouwen als reflex op anderer emoties, als epigonenarbeid? Technisch is het werk zeer zeker onzelfstandig, samengeraapt in de onderscheidenste hoeken en gaten der muziekcultuur. Wagner domineert de Finale, met zijn ‘Meistersinger-Fest-Motiv’ (dat woord is tenminste origineel), Tsjaikovski, de getourmenteerde, beheerst het hoofddeel, Tsjaikovski, de salonfähig sentimentele, domineert het Intermezzo. De motiefverwerking is die der Duitse neoromantici, de instrumentatie eveneens. Men zou kunnen vaststellen dat het gemakkelijke, vlotte air dat de symfonie overal vertoont, voornamelijk voortspruit uit een gewiekst assimileren aan de erkende meesterwerken. Persoonlijke technische vondsten, om van raffinementen nu maar te zwijgen, vertoont het werk nergens.

Doch de psyche der symfonie is minder alledaags dan de uiterlijke verschijningsvorm. Want het is na Glazoenovs geboortejaar traditioneler geworden om, symfonieën componerende, ‘Mal-Gegenstände’²¹² te verklanken, met de muts te werpen naar filosofemen,²¹³ naar optimistische of pessimistische levensaanschouwingen,²¹⁴ dan eenvoudigweg een half uur muziek te maken. Zeer tot schade der kunst overigens en tot bevordering van het dilettantisme. Stukken muziek, schoon in zichzelf, bevrediging schenkende zonder filosofische gymnastiek en intellectuele ‘Trugschlüsse’,²¹⁵ ze waren zeldzaam in Glazoenovs periode!

Alle vondsten, alle langdradigheidjes zijn in deze symfonie het werk van een rasmuzikant en daarom zal het stuk, dunkt mij, gewaardeerd worden zolang de Musizierseligkeit (dat woord is van een poëtische Schubert-biograaf!) bestaat.

212 Schildersobjecten verklanken: programmamuziek schrijven.

213 Denk daarbij vooral aan Strauss' Also sprach Zarathustra, naar Nietzsche.

214 Een door Richard Specht en anderen gevoerde discussie naar aanleiding van Mahlers muziek ging over de vraag of die optimistisch dan wel pessimistisch was (zie ook de recensie van 17 mei 1920).

215 ‘Misleidend slot’. De luisteraar wordt op het verkeerde been gezet omdat een andere dan de verwachte harmonie optreedt.

[p. 306]

De uitvoering van dit werk kan ik zonder voorbehoud prijzen. Het koper was vaak ruw, doch dit verstoort in dergelijke stukken de totaalindruk slechts voor een klein deel.

Minder gelukkig was de reproductie der drie ouvertures van Beethoven vóór de pauze: Prometheus werd hier en daar onduidelijk; de blazersepisode uit Die Ruinen von Athen schommelde; Fidelio vertoonde enkele momenten van onvastheid. Beter was de Türkische Marsch, uitnemend van ritme en dynamiek; beter waren ook de balletmuziekjes uit Prometheus, evenzoveel (overbodige) bewijzen dat meester Ludwig van Beethoven te universeel was om zich uitsluitend te bepalen tot het pathetische, tragische genre, deel van zijn zelf dat na Hans von Bülow zo dwaas en zo hardnekkig als zijn enig belangrijke wezenseigenaardigheid wordt uitgekreten. Géén waarlijk groot mens is uitsluitend Titan of onophoudelijk verheven. De Grieken wisten al beter en zij lieten hun goden zeer menselijke en zeer vrolijke dwaasheden begaan. Waarom zouden wij het genie Beethoven uitsluitend vereren als de hoogverhevene, vrezen als de ruiter in een vurige wagen, aanbidden als de profeet, bewonderen als de onversaagde held? Beethoven was meer: hij was soms een onvermoede schoonheidsvinder in het alledaagse, soms een lustige dansvedelaar. Wij moesten zo eerlijk zijn om te erkennen dat een springend, wervelend allegro uit een ballet even genietbaar, even heilrijk is als het Scherzo uit de Eroica, uit de Vijfde, de Zevende.

Jan van Gilse deed er goed aan deze stukjes weer eens uit de bibliotheek te halen.