Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Antwoord op een ingezonden brief van Jan van Gilse
De Mengelberg-concerten te Utrecht
12 februari 1920 (UD)

[door Jan van Gilse]
Mijnheer de hoofdredacteur!
Het zal zonder commentaar de lezers van het Utrechtsch Dagblad duidelijk zijn dat de ondergetekende de muziekverslagen in het Utrechtsch Dagblad laat voor wat zij zijn; het zij mij echter vergund op een zinnetje in het laatste verslag over het concert van het Concertgebouworkest van jongstleden maandag de aandacht te vestigen, waar het gaat om een aangelegenheid die buiten het veld der muziekkritiek ligt en die bovendien menigeen interesseert.
De muziekverslaggever schrijft (middagblad van 10 februari):

[p. 297]

‘Wij hebben nog twee kansen, dit jaar - daarna verdwijnt Mengelberg voorgoed uit het Utrechts muziekleven, dankzij de hoge lokale politiek.’
Het tegendeel van deze mededeling is waar. In de bekende verklaring van het Concert-gebouwbestuur van 3 januari wordt gezegd dat het Concertgebouworkest te Utrecht geen concerten zal geven ‘totdat het nu bestaande conflict tussen Tivoli en het Utrechts orkest zal zijn opgelost.’ Welnu, in dat ‘conflict’, om nu die term te blijven bezigen, zijn slechts twee oplossingen mogelijk.
1. Het gelukt aan de zaalbezitter inderdaad ons orkest en daarmee ons zelfstandig muziekleven te gronde te richten, hetgeen weinigen zullen hopen of verwachten. Onmiddellijk daarna is de zaalbezitter geheel vrij het Concertgebouworkest zoveel keren te laten komen als het lust heeft en er de beschikking over kan krijgen.
2. Het gelukt aan het U.S.O. zijn bestaan en daarmee het muziekleven op een gezonde, normale, redelijke grondslag te brengen. Dan zal onmiddellijk het Amsterdamse orkest door het U.S.O. worden aangezocht een viertal concerten per seizoen te Utrecht te geven. Men heeft dit in alle circulaires en publicaties van het U.S.O. kunnen lezen; men heeft er getuige van kunnen zijn hoe de dirigent van het U.S.O. op de openbare vergadering van 28 november jongstleden hiervoor een warm en gedocumenteerd pleidooi heeft gehouden en ten overvloede - en dit is het gewichtigste - heeft deze grondslag een rol gespeeld bij de onderhandelingen tussen de besturen van het U.S.O. en het Concertgebouworkest.
Een derde oplossing is er niet; de Utrechtse muziekbelangstellenden kunnen dus volkomen gerust zijn. De tijdsduur van een eventuele onthouding van het Concertgebouworkest - een daad overigens die evenveel blijk geeft van gemeenschapsals van collegiale zin - is dus slechts afhankelijk van de snelheid waarmee het ‘conflict’ zal worden opgelost. Het is de wens en ook het belang van het U.S.O. dat de oplossing van het Utrechtse muziekvraagstuk zo spoedig mogelijk geschiedt. Wat de verlangens van anderen zijn, kan hier gevoeglijk onbesproken blijven.

Twee kanttekeningen:

-

het persoonlijke: Niemand verwacht van de heer Van Gilse iets anders dan dat hij de muziekkritieken laat voor wat ze - volgens hem, natuurlijk - waard zijn, aangezien iedereen dit doet met elk dagbladartikel. Overigens meen ik ook nu nog steeds dat het constateren van het feit dat Mengelberg, zoals de zaken thans staan, Utrecht niet meer zal bezoeken (‘dankzij de lokale politiek’) - geenszins valt buiten het terrein der muziekkritiek;

-

het zakelijke: komt hierop neer dat de heer Van Gilse nog eens herhaalt wat ‘in alle circulaires en publicaties van het U.S.O. te lezen stond’ en recapituleert wat men had kunnen horen op de openbare vergadering van 28 november, toen de dirigent van het U.S.O. een warm en gedocumenteerd pleidooi hield.

Doch ik waag het desondanks nog te betwijfelen dat het de heer Van Gilse lukte om met het bovenstaande artikeltje de Utrechtse muziekbelangstellenden volkomen gerust te stellen - het ‘een derde oplossing is er niet; dus kan men volkomen rustig zijn’, lijkt mij wat heel lichtvaardig.

[p. 298]

Stel: het U.S.O. slaagt erin om zijn bestaan te verzekeren (wat mij buitengemeen verheugen zou) - is daarmee het Tivoli-U.S.O.-conflict opgelost? Ik wil hopen dat mijn scepticisme van heden te zwart zal blijken, op den duur, doch het artikeltje van de heer Van Gilse heeft mij niet bepaald hoopvoller gestemd.

Het bovenstaande valt inderdaad buiten het veld der muziekkritiek; de heer Van Gilse beschouwe het dus als de opinie van de musicus. Hij zoeke in mijn kritische beschouwingen nimmer pro- of anti-Tivoli-Mengelberg-U.S.O.-etcetera-gevoelens; hij vinde slechts pro- of anti-muziek-opinies. Het is mijn mening dat bij de artiest de muziek vóór alles moet gaan - en zeker voor de politiek!