Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Mengelbergs invloed op het Nederlandse muziekleven¹⁰⁴
januari 1920 (Mengelberg Gedenkboek)

Willem Mengelberg begeert als componist geen deel te hebben aan de evolutie welke de nationale toonkunst doormaakt sinds een aantal jaren.

Het is dus geen alledaagse, directe invloed welke hij uitoefent bij de bewustwording onzer Nederlandse componistenschool. Doch op zijn bijzondere wijze heeft Willem Mengelberg indirect de grootst denkbare invloed op de stand der Nederlandse muziek. De reden hiervan is voor een deel zijn universeel appreciatievermogen.

Mengelberg, de dirigent, is niet veelzijdig, hij is alzijdig. Geen genre bleef hem vreemd, geen stijl ontbeert zijn belangstelling. Hij reproduceert de klassieke meesterwerken en hij toont ermee de wenselijkheid ener bondige en duidelijke zegging aan.

Hij speelt de romantici en hij herinnert ons daarmee aan de noodzakelijkheid van een voorafgegaan, diep-innerlijk doorleven der geïntoneerde stemmingen.

Hij herschept Mahler en Strauss en dit is de volmaaktst mogelijke weergave van het alleruiterste raffinement der klassieke muziek.

Hij doordroomt Debussy en Ravel en het is de zuiverst denkbare verwerkelijking dezer subtiele levensaanschouwing.

104 Ter gelegenheid van zijn 25-jarig jubileum bij het Concertgebouworkest bood men Willem Mengelberg op 24 april 1920 het zogenaamde Gedenkboek aan met 214 bijdragen, variërend van aquarellen en tekeningen tot literaire en muzikale uitingen. Pijpers tekst is gedateerd januari 1920. Op 2 november 1922 werd in het Concertgebouw ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van dr. Johan Wagenaar een concert gegeven, waarbij onder andere Pijpers Tweede symfonie in première ging. De tekst van Pijper over Mengelberg werd in het programmaboekje voor dit concert ongewijzigd overgenomen.

[p. 253]

Hij dirigeert onze eigen werken en hij toont misschien, voor sommigen, hun feilen wat te licht, hun kwaliteiten steeds zeer nadrukkelijk. In iedere zelf doorvoelde compositie accentueert hij in de eerste plaats de specifiek Nederlandse kenmerken - daarna dringt hij op algemener bewustwording aan.

Mengelberg propageert in hoogste instantie het artistieke internationalisme, samengesteld uit gelijkgerechtigde, zo sterk en zo zuiver mogelijk geuite nationalismen. Want elke componistengeneratie weer moet eerst de periode van het nationalisme doormaken om hier bovenuit, tot wezenlijk internationale betekenis te kunnen groeien.

Mengelberg bezorgde het ontstaan, bevordert de groei van een beschaafder, grootser, kosmopolitischer, algemener waarden bezittende Nederlandse Toonkunst door zijn volstrekt universele, alzijdige belangstelling.

...Ik weet geen Nederlands Meester die groter invloed heeft op het Nederlandse muziekleven dan Willem Mengelberg.