Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Kamermuziekavond - Tivoli
10 december 1919 (UD)

Amsterdamsch Strijkkwartet
Pijper: Eerste strijkkwartet
Beethoven: Strijkkwartet in F, op. 59.1
Zimmermann: Strijkkwartet

Na de pauze speelde het Amsterdamse ensemble het eerste van Beethovens ‘Russische’ kwartetten. Ik ben het niet zonder meer eens met Jules Combarieu, de schitterende Franse muziekgeleerde, die de drie kwartetten opus 59 hemelhoog verheft boven de zes eerste (oudste) quatuors opus 18: ‘[Ils] sont très supérieurs aux précédents par la richesse des idées musicales et par la beauté de la forme.’⁷⁷ Inderdaad, er is een verbijsterende rijkdom aan muzikale gedachten en ‘de vorm’ is buitengewoon slank en evenwichtig - doch bepaalt dit de superioriteit van de latere werken? Mijns inziens niet. De zes oudste zijn even zo schoon geleed en de wijzen gingen even bekoorlijk. Doch Beethoven drukt in het latere werk ontroerender gevoelens uit. Laat ons niet vergeten dat de meester juist zijn Eroica achter de rug had, dat in de kleinere werken uit deze periode rust heerst, de rust na de meest gigantische worstelingen. Wat Beethoven ons zegt, geschiedt niet in zoveel schoner vorm, doch deze werken ontstonden waarschijnlijk onder ontroerender omstandigheden.

77 Combarieu (1923³), deel II, 651.

[p. 235]

Hoe dit nu zij, opus 59.1 laat nooit na een diepe indruk te maken. Ook gisteravond niet. De reproductie door het Zimmermann-kwartet⁷⁸ was een genot, van de eerste noot tot de laatste. Ik persoonlijk voel het tempo van het laatste deel gedecideerd rustiger - doch het laat zich over een zo subtiel onderscheid slechts onvruchtbaar redeneren!

De heren speelden nog een kwartet van de leider, van de bewonderenswaardige Zimmermann, en het is goed dat wij dit werk in Utrecht hebben gehoord. Het kwartet is gracelijk en buitengemeen beminnelijk - ‘het glimlacht tot uw hart’ om met Shakespeare te spreken.⁷⁹ Zimmermann noteert zijn muziek zonder de vaak tot impotentie veroordelende, al te felle zelfkritiek. Hij is niet, gelijk zovelen, bang voor ‘aanleuningen’. En zijn instinct wijst hem, als altijd, de rechte weg. Het is enthousiast, spontaan, beurtelings speels en verdroomd - het weerspiegelt de ziel van de schepper zeer klaar.

Het concert begon met het reeds een paar jaar oudere strijkkwartet van mijzelf. Ik kan slechts zeggen dat het gezelschap dit gespeeld heeft, alsof het voor hen geschreven was. Alles klonk als een improvisatie, alle voortreffelijke rubato's waren het resultaat van een door en door begrijpen van alle bedoelingen. Anderen mogen Zimmermann huldigen voor deze prestatie, ik kan er hem en zijn partners slechts voor danken!

78 Het Amsterdamsch Strijkkwartet werd wel naar de primarius Zimmermann-kwartet genoemd. Zie de recensie van 28 november 1917 en de voetnoot aldaar.

79 Het is onduidelijk welke tekst van Shakespeare Pijper hier citeert.