Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Joseph Pembaur
10 november 1919 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
Joseph Pembaur (piano)
[programma is niet te reconstrueren]

‘Wir reproduzierende Musiker’, zegt Joseph Pembaur in zijn boekje Von der Poesie des Klavierspiels, ‘fördern das Leben der Psyche am meisten indem wir das Wort Virtuose (Virtus = Kraft, Tugend) im geistigen Sinne fassen und Schüler wie Zuhörende zur Tugend erwecken. [...] Sowie die Priester der Kirche sollten die Priester der Kunst, das schönste Amt, die Menschenseelen zu führen, auf sich nehmen können.’²⁴

Ziedaar Pembaurs artistieke programma van actie. Hiermee zijn de sentimenten verklaard die hem ertoe drijven iemand als Liszt te propageren met hartstocht. De sentimenten die hem een sonate van Schubert doen spelen gelijk hij dit doet. Ik gebruik met opzet het woord sentimenten, want door overwegingen laat meester Pembaur zich principieel niet beïnvloeden. Wat jammer is. Want het zouden artistieke overwegingen zijn die hem dan zijn programma's deden samenstellen. En de Kunst werd tot dusverre altijd meer gebaat met genoemde artistieke overwegingen dan met pedagogische, dogmatische en confessionele gevoelens.

Uit dit alles volgt dat wij twintigste-eeuwers het op essentiële punten met meester Joseph Pembaur zeer oneens zijn. Wij verwachten allerminst dat de Muziek onze zielen deugdzaam zal maken en wij verlangen evenmin dat onze geest zich zal ‘ergötzen’ aan een Spel van Tonen - wat noodzakelijkerwijze de ‘heitere’ keerzijde der ‘ernste’ medaille moet beduiden.

Het is dus vooral met de confessies van de gelovige Liszt - was het tussen haakjes met diens vroomheid wel zo erg gesteld? - dat de Priester der Kunst Pembaur onze gemoederen tot deugdzaamheid aanspoorde. Dit duurde (Variaties op een thema van Bach) twintig à dertig minuten. En deze twintig à dertig minuten muziek hadden geen

24 Het volledige citaat luidt: ‘Als reproduzierende Musiker fördern wir das Leben der Psyche am meisten, indem wir das Wort Virtuose (vom lateinischen virtus: die Kraft, die Tugend) im geistigen Sinne fassen und Schüler wie Zuhörende zur Tugend erwecken. Diese Erweckung bildet die einzige wahrhaft klassische Künstlererziehung - klassisch ist nicht, was die Nachwelt aufbewahrt, denn sie kann auf Abwege geraten und das Licht verlieren - klassisch ist das Gute, das Wahre, das Reine, das Grosse, das Poetische! Sowie die Priester der Kirche sollten die Priester der Kunst, das schönste Amt, die Menschenseelen zu führen, auf sich nehmen können.’ Pembaur (1911), 4-5. Pijper, die hier afstand neemt van Pembaurs ideeën, brak in de Tivoli-gids van 9 april 1919 nog een lans voor zijn boek (zie de voetnoot aldaar).

[p. 207]

enkele muzikale reden van bestaan. Het is rederijkerij; alles wordt negentienmaal beweerd en dan nog vijf keer en wanneer we menen dat er amen gezegd is, zijn we nog niet halfweg. En wanneer het uit is en Pembaur komt uit de hemelse zaligheden, die alleen voor hem in deze muzieken opgesloten liggen, terug op aarde, dan vindt hij zijn auditorium murw gespeeld door zo veel grote en edele bedoelingen, doodaf van het nuttigen van zo hardgebakken ‘tranenbrood’,²⁵ snakkende naar tien seconden muziek die schoon is om haarszelfs wille.

Toch komt Pembaur een volgende keer weer met Liszt, en daarna opnieuw. Hij speelt Liszt met devotie, of gelijk hij zelf zegt: ‘mit Liebesweihe’. En daarom kan hij het doen. Pembaur is waarlijk virtuoos gelijk hij dat opvat: ‘Erzieher (zur Poesie)’. Men mag bedenkingen tegen deze opvatting van het kunstenaarschap hebben, het is in ieder geval een houding.

De pianist Pembaur kan alles. Uit een pianotechnisch oogpunt beschouwd viel er slechts te bewonderen - hij is een der grootste meesters van het klavier. En wanneer zijn naam niet, gelijk die van Liszt, voor het nageslacht bewaard blijft (want de nagedachtenis van Liszt is niet die aan een componist, doch aan een allesveroverend pianist!), zal dit slechts aan zijn onbegrijpbare voorkeuren voor tweederangs muziek liggen.

25 Hoelang nog laat Gij ons tranenbrood eten? (Psalm 80:6)