Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Felix Mendelssohn-Bartholdy
19 maart 1919 (Tivoli-gids)

Met Robert Schumann is Mendelssohn (geboren 3 februari 1809, gestorven 4 november 1847) de grootste vertegenwoordiger der romantische richting in de muziek. Er is een tijd geweest - en voor sommigen ligt die tijd nog niet zo heel ver in het verleden - dat men de romantiek dezer meesters niet goed meer verdroeg. Vooral Mendelssohn is men hevig afvallig geworden: zij die oorspronkelijk Mendelssohn-vereerders waren, hebben hem verweten dat hij tegen zijn eigen sterkste begaafdheid in steeds weer grote gevallen in grote vormen behandelde; inderdaad houdt een oratorium als Paulus het voor mij tegen het Scherzo uit de Sommernachtstraum-muziek niet uit.

En zij die hem nooit bemind hebben, formuleerden hun afwijzende houding meestal geestiger dan beleefd; Debussy bijvoorbeeld, die in een zijner befaamde kritieken van de ‘gladde notaris Mendelssohn’ spreekt...!²⁶⁶

Doch de periode der Mendelssohn-aversies ligt al lang achter ons. Wij dichten hem geen verbijsterende invloeden meer toe en evenmin appreciëren wij hem slechts als de ontstellend knappe handwerksman zonder ziel en zonder algemeen menselijke ontroeringen. Enkele composities heeft Mendelssohn, zoal niet voor de traditionele kunstenaarseeuwigheid, dan toch voor een behoorlijk aantal jaren geschreven. En

266 ‘Ce notaire élégant et facile qu'était Mendelssohn.’ Debussy, ‘Le Faust de Schumann’. La Revue Blanche, 1 april 1901. Debussy (1971), 24.

[p. 170]

onder die sterkste werken dient men in de eerste plaats het Vioolconcert opus 64 te rangschikken. Het is een dier drie concerten die de violisten ons zo graag komen voorspelen (Beethoven, Mendelssohn, Brahms) en het is misschien het meest dankbare der drie. Men vindt in het concert alle goede en fraaie kanten van 's componisten psyche en alle bewonderenswaardigheden van zijn grote compositorische vaardigheid. De echt violistische melodiek van het eerste deel bekoort ons zo goed als zij onze vaders en grootvaders vermaakte - de zangen van het tweede deel zijn nog maar weinig verouderd en de Finale ten slotte is van het schoonste filigrein dat Mendelssohn ooit geschreven heeft. Na Mendelssohn is de ‘noot’ der echte melodieuze lyriek zoal niet totaal, dan toch voor een goed deel in diskrediet geraakt, ja, men heeft zelfs wel eens geopperd dat er ná hem in het geheel geen zingende melodieën meer geschreven werden. Een meer dan oppervlakkige, kritische beschouwing van de composities der laatstverlopen eeuw demonstreert dat die mening niet is wat Schönberg noemt ‘Invaliden-Geraunze’.²⁶⁷ De Duitse muziek heeft zich steeds meer gericht op het monumentale, totdat op alle punten de uiterste grens der mogelijkheden bereikt was. Ik geloof dat gecompliceerder contrapunten dan die van Max Reger, groter geluidsorkanen dan van Richard Strauss (Alpensinfonie), groter bezettingen dan Mahlers ‘tausendstimmige’ Achtste symfonie niet meer verstaanbaar, niet meer uitvoerbaar zouden blijken. Gustav Mahler zelf heeft zich ná de Achtste symfonie van het ‘Riesenapparat’ afgewend - nergens in de laatste werken, Lied von der Erde en Negende symfonie, overstelpen ons de geluidszondvloeden van vroeger. En buiten Duitsland is de voorliefde voor de volstrekt niet monumentale gevallen al heel lang, in het vooruitstrevende Frankrijk reeds in '90, '94 aan den dag getreden. Men wil van de thans komende tijd wel verwachten dat het er een van kleine ambities, van inniger, menselijker voelen, van antimaterialistischer levensbeschouwing zal zijn. In zulk een tijd zal er ook meer plaats voor de classicistische romantiek, voor Schumann en Mendelssohn zijn.

En die appreciatie zal misschien door meer bewondering geschraagd, door meer begrip gedragen worden dan de overmatige adoratie van vroeger.

267 ‘Wenn beispielsweise dr. Heinrich Schenker (wie ich höre) in einem neuen Kontrapunkt-Buch vom Niedergang der Komponierkunst spricht und behauptet, es könne heute niemand mehr komponieren, [...] was er da sagt, steht nicht viel höher als das Invaliden-Geraunze um “die gute alte Zeit”. Gewiss, man muss nicht mit seiner Zeit zufrieden sein. Aber nicht deshalb, weil sie nicht mehr die gute, vergangene, alte, sondern weil sie noch nicht die bessere, zukünftige, neue ist.’ Schönberg (1922³), 454.