Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Iets over de Boheemse muziek
19 februari 1919 (Tivoli-gids)

De muziekgeschiedenissen leren dat eerst omstreeks 1860 een merkbare splitsing in de Boheemse muziek heeft plaatsgevonden. Men begint omstreeks die tijd onderscheid te maken tussen de Duits-Boheemse componistenschool - die ten slotte haar rijkste bloeiperiode vindt in Gustav Mahler - en de meer specifiek Tsjechische school - die mijns inziens reeds veel vroeger, in de hedenavond gespeelde componisten Dvořák en Smetana haar hoogtepunt vond. Geen der tegenwoordige Tsjechische componisten overtreft deze beide klassiek-romantische meesters. Noch Vítězslav Novák, de bekende componist van veel kamermuziekwerken, bekend ook door zijn pianowerk Exoticon dat, ik meen door Dirk Schäfer, ook hier in Holland ten gehore is gebracht, noch Dvořák schoonzoon Josef Suk, lid van het beroemde Boheemse strijkkwartet, componist van het voor enkele jaren door Hutschenruyter uitgevoerde variatiewerkje voor strijkorkest, evenaren hun voorgangers. En de andere jong-Tsjechen: Oskar Nedbal, die onder andere het vaak gespeelde Scherzo-caprice schreef, Josef Foerster, de vriend van Gustav Mahler, componist van enkele merkwaardig-classicistische pianowerken (Maskenspiel des Eros, Impressionen)²⁶¹ - om van de dei minores nu maar te zwijgen - zijn niet in staat om de herinnering aan de oerkrachtige muziek van Dvořák te doen verbleken. Mijn meester, dr. Johan Wagenaar, noemde Dvořák eens ‘de rasechtste muzikant onder de componisten’, en inderdaad, ik weet geen componist, geen Tsjech, geen Oostenrijker of geen Fransman wien het muziek maken, de welhaast klassieke ‘Singseligkeit’ of ‘Musizierfreudigkeit’ zo ingeboren is.²⁶²

Anton Dvořák (1841-1904) zou, naar men zegt, oorspronkelijk geen musicus, doch - zachtzinnige tegenstelling - slager geworden zijn. Eenmaal in de muzikantenwereld geïntroduceerd, werd hij betrekkelijk spoedig door Brahms en Hanslick (de bekende muziekcriticus, felle anti-Wagnerist) ontdekt en geprotegeerd. Hij maakte reizen naar Engeland, Amerika, hij was in dit laatste land zelfs enige tijd directeur van het New Yorkse conservatorium²⁶³ (men denke in verband met die Amerikaanse reis aan zijn Vijfde symfonie, ‘Aus der neuen Welt’).²⁶⁴ Later werd hij directeur van het

261 De originele Tsjechische titels van deze werken luiden Imprese, op. 73 (1908-9) en Erotovy masky, op. 98 (1912).

262 Uit deze passage blijkt dat Pijper in februari 1919 de muziek van Janáček nog niet kende. Dat kon ook nauwelijks: Janáček zou pas een paar jaar later bekend worden in het buitenland, deels door de publiciteit door Universal Edition / Musikblätter des Anbruch, deels door de Muziekfeesten van de ISCM.

263 Het gaat hier om het National Conservatory of Music in America.

264 Zie voetnoot 169 bij de recensie van 11 april 1918.

[p. 169]

Praagse conservatorium. Men heeft in Bohemen zowel als elders zijn muziek steeds zeer geapprecieerd. De enige op de voorgrond tredende tegenstander was Hugo Wolf, Wenens ‘bête noire’, die in zijn kritieken geen woorden kon vinden, fel en vlijmend genoeg om de volgens hem verachtelijke composities van Dvořák en van dr. Johannes Brahms aan te vallen en belachelijk te maken.²⁶⁵ Vanuit zijn gezichtshoek van overtuigd Wagneriaan had hij gelijk - dat die houding overigens een betreurenswaardige vergissing was, heeft men de geniale componist Wolf reeds lang vergeven.

Om nog even op Dvořáks composities terug te komen: het grootst lijkt hij mij als de schrijver van veel fraaie kamermuziek. Alles in zijn kwartetten en kwintetten klinkt ongelooflijk schoon en in formalistisch opzicht is hij nergens ongebondener, nergens musiceert hij vrijer en gelukkiger dan met de betrekkelijk beperkte bezetting.

De grotere werken, de symfonieën, het violoncelloconcert, de ouvertures (Karnaval, In der Natur) zijn in hun soort niet minder schoon. Alles is warm en levend, nergens is het constructieve of tonale tot dogma verstard, nooit boeit Dvořák zijn invallen door overgeleverd-esthetische overwegingen. Eén eigenschap moet men bij hem niet zoeken: aristocratische verfijning: die is hem ten enenmale vreemd. Wanneer een inval eenmaal waar voor hem is geworden, dan laat de uiterlijke élégance hem volmaakt koud. Wél heel verschillend is deze geesteshouding van de tegenwoordige...!

265 Zie ook de recensie van 14 december 1922.