Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Orgelconcert
5 februari 1919 (UD)

Nicolaïkerk
H.F. Bos (orgel)
m.m.v. Anton Hamakers (viool) en Lini Visscher (zang)
Werken van Bach, César Franck, Johann Wolfgang Franck, Mendelssohn, Rasch en Saint-Saëns

Wanneer we de uitvoering van gisteravond herdenken, dan past in de eerste plaats een herinnering aan Rasch' Vioolrêverietje. Niet omdat het het belangrijkste of merkwaardigste moment van de avond beduidde! Niemand, vooral Johan Rasch niet, zal dit vermoeden - het programma bevatte immers de namen Bach, César Franck, Saint-Saëns! Maar omdat de concertmeester van het Utrechtse orkest hiermee, als ik me niet vergis, voor de eerste maal in Utrecht van zijn compositorische gaven deed blijken. Het is maar een uiterst simpel stukje, die Rêverie, de gevoelssferen van waaruit het is gecomponeerd, zijn niet bijster gesublimeerd (het karakter der chromatische alteraties!), er zijn heel veel invloeden: Mahlereske opmaten, italianismen op de g-snaar en dubbelslagen op de toppen der melodielijnen. En toch is het muziek, zó uit een goed muzikantenhart geweld, dat men er niet anders dan plezierige herinneringen van mee naar huis neemt.

Het vioolspel van Anton Hamakers vertoont naast veel goeds enkele tekortkomingen.²⁵⁴ De tekortkomingen lijken mij minder van violistische dan van algemeen artistieke aard. De intonatiefouten zullen waarschijnlijk aan onbekendheid met de orgeldiapason geweten moeten worden, mogelijk ook waren daar temperatuurinvloe-

254 Anton Hamakers (1883-1945) was een journalist en muziekleraar uit Nederlands-Indië, die één seizoen meespeelde met het U.S.O. aan de zesde lessenaar bij de eerste violen. In de memoires van Van Gilse is te lezen hoe deze ‘brutale kerel’ in Indië een weddenschap had gewonnen door in een kooi met tijgers de Serenade van Drdla te spelen. Jan van Gilse (2003), 352.

[p. 166]

den in het geding. Maar ik weet niet waaraan ik de chronische onrustigheid van toon, van streek moet toeschrijven. Was het afleiding der concentratie, ‘Lampenfieber’? Het was bij het Bach-fragment wel het meest storend. Tot de beste eigenschappen van Hamakers' spel reken ik in de eerste plaats de goede kwaliteit zijner melodische lijnen, dan zijn vermogen om het metrum strak en toch soepel te houden. Voor een dilettant speelt de heer Hamakers waarlijk buitengewoon goed viool en het grootste compliment dat ik hem kan maken, is dat ik zijn dilettant zijn (dit betekent immers dat voor hem de muziek eerst op het tweede plan kan komen) nergens als hinderlijke, remmende factor heb ondervonden.

De zang van Lini Visscher. Veel beter dan onlangs op het Cyclusconcert. (Dat ze daar Mahlers ongeveer moeilijkste lied, Um Mitternacht, zong, was wel een heel erge en een heel treurige vergissing!)²⁵⁵ Gisteravond waren haar positieve kwaliteiten veel duidelijker te erkennen. Zij lijkt mij gedisponeerder artieste, sensitiever mens dan de violist, doch ze mist zijn zelfvertrouwen en zijn zelfbeheersing. Haar zangtechniek heeft enkele fouten die op den duur fataal kunnen worden: instinctmatige vrees voor de registerovergangen - niet mooie vocaal- en consonantvormingen (Sei nur still! en Schlage von dir Klag' und Weinn, in plaats van Weinen - en slechte verzorging vooral der Franse uitgangen en toonloze sylben). Heel goed was de expressie der beide zangen van de oude [Johann] Wolfgang Franck - dit behoorde tot het beste van de avond. En - nietwaar? - eigenlijk is de expressie alles, heft ze alle tekortkomingen, alle ternauwernoodheden op! Iemand die ons vermag te ontroeren, al ware het met het primitiefste liedje dat ooit geschreven is, al ware het met het eerste kinderstukje uit Schumanns Jugendalbum, doet daarmee een grootser daad dan de feilloze, doch ‘objectieve’ voordracht van de moeilijkste en mooiste concertaria beduidt. En ik wenste wel dat alle zangeressen zich eens bezonnen op de schone bijbelse waarheid dat iemand die alle talen der wereld spreekt, doch de Liefde niet heeft, gelijk is aan een luidende bel!²⁵⁶

Het orgelspel van de heer Bos is reeds zo vaak geprezen, dat ik dit thans wel achterwege kan laten.²⁵⁷ Een iets diepere rust bij Mendelssohn - een iets grotere duidelijkheid in het fugato van Saint-Saëns' Zondvloed-voorspel hadden niet geschaad.

255 Dit concert van 12 januari 1919 werd daags daarna door J.S.B.B. in het UD besproken.

256 Parafrase van 1 Korinthiërs 13:1.

257 O.a. in de recensie van 23 november 1917.