Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Vijfde Stadsconcert
18 maart 1918 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Berlioz: Scène d'amour (uit Roméo et Juliette)
Tsjaikovski: Vioolconcert (solist: Alexander Schmuller)
Mendelssohn: Vioolconcert (solist: Alexander Schmuller)
Rossini: Ouverture Guillaume Tell

Alexander Schmuller speelde het concert van Tsjaikovski en na de pauze dat van Mendelssohn, zodat de aangekondigde solosonate van Reger er helaas bij inschoot. Tsjaikovski's concert is niet zó bekend, dat een korte bespreking overbodig zou zijn. Het lijkt mij een opmerkenswaard verschijnsel dat deze Meester, die zich in de bekende symfonieën een der geraffineerdste instrumentatoren van zijn tijd toont, zich, zodra hij een orkestpartij voor een concert behandelt, bijna een classicist toont niet alleen, doch zelfs van tijd tot tijd bepaald onhandig dik instrumenteert. In het bekende pianoconcert in bes staan bladzijden waar de solist onmogelijk boven het orkest uit kan komen. Hier in het vioolconcert is dat minder het geval, doch het komt mij toch voor dat Tsjaikovski's instrumentatie hier en daar (met name in het eerste deel) wél wat versobering zou verdragen. Een fijnere reproductie dan die van zaterdagavond (de blazers - klarinetten - en vooral de hoorns leken mij zonder uitzondering te sterk) zou al een massa verbeteren, verlichten.

Ik ontgeef mij geenszins dat de Tsjaikovski van de Vijfde, Zesde symfonie (opus 64, 74) een ander mens is dan hier in het Vioolconcert (opus 35) - doch dezelfde ongeveer vijfendertigjarige meester instrumenteert in zijn Sérénade mélancolique (opus 26) veel spaarzamer, doelmatiger en... persoonlijker! Het mooist van kleur en stemming lijkt mij het tweede deel, waar Tsjaikovski zo nocturneachtig Italiaans doet - doch ook in de beide andere delen staan kostbare momenten, het begin van het eerste deel bijvoorbeeld, wat Schmuller ook al heel mooi speelde. Of het een dankbaar vioolconcert is, weet ik nog zo juist niet - het komt mij steeds voor dat de moeilijkheid niet in verhouding staat tot het klinken van het stuk.

Schmuller speelde het soms zeer fantastische werk voortreffelijk. Men hoort hem vaak een heksenmeester noemen en ik zou ook inderdaad niet weten wie onder de tegenwoordige virtuozen zo de indruk maakt van de klassieke duizendkunstenaar als

[p. 96]

juist hij. Schmuller lijkt innerlijk en uiterlijk veel meer op Paganini dan Lamond op Beethoven - welke gelijkenis overigens óók frappant genoeg is!

De violist Schmuller heeft inderdaad fenomenale kwaliteiten - de musicus Schmuller heeft één zwakkere eigenschap: de ritmiek - juister gezegd: het tempo. Hij kan er soms op het onverwachtst vandoor gaan, zó dat het hierop niet voldoende verdachte orkest achter zijn tempo aanraakt en men het hart vasthoudt uit vrees voor mogelijke ongelukken. Een dergelijk moment was er bijvoorbeeld in de Finale van het Mendelssohn-concert - hoewel ook in Tsjaikovski de heren Schmuller en Van Gilse het lang niet altijd eens waren.

Van Schmullers reproductie van het concert van Mendelssohn - misschien inderdaad het zuiverste vioolconcert dat er bestaat - valt niet veel te zeggen. Zoetelijk, wat dit concert allerminst verdragen kan, speelde hij het bijna nergens. Misschien waren er in het eerste deel enkele ogenblikken die iets soberder gespeeld hadden kunnen worden, doch dit is een persoonlijke opvatting die ik graag voor beter geef.

Het orkest gaf voorts nog een reproductie van Berlioz' Scène d'amour uit de Roméo, die in Tivoli beter klinkt en voor ongeveer een maand dáár misschien ook beter gespeeld werd. Vooral het slot. De houtblazers, klarinetten en fluiten leken mij rijkelijk sterk, de ritmische violoncellenfiguur (wat ís dat uitsterven dier beweging ongelooflijk prachtig!) was voortreffelijk pianissimo. Zouden wij dit of het volgend seizoen de hele symfonie met of zonder koor nog eens te horen krijgen? Hoewel ik persoonlijk de Fantastique hoger stel, is het toch zonder twijfel een buitengewoon meesterwerk, waard om veel meer bekend te zijn dan het is.

Het laatste Stadsconcert van dit seizoen eindigde met de Tell-ouverture. Men zal het mij hoop ik vergeven dat ik het bij deze eenvoudige vermelding laat - het werk besprekende, zou ik moeten constateren dat ik er blijkbaar alle ontvankelijkheid voor mis!