Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 78]

Vierde Stadsconcert
11 februari 1918 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
U.S.O. o.l.v. Johan Wagenaar
Brahms: Tragische Ouvertüre
Brahms: Tweede pianoconcert (solist: Julius Röntgen)
Wagenaar: Sinfonietta
Röntgen: vier delen uit de suite Buiten (solist: Julius Röntgen)
Schubert: Moment musical in As (solist: Julius Röntgen)
Schumann: Aufschwung (solist: Julius Röntgen)
Wagner: Ouverture Der fliegende Holländer

Na het tweede Stadsconcert heb ik een tamelijk uitgebreide meditatie over Brahms' kunst ten beste gegeven naar aanleiding van de uitvoering van het Vioolconcert en van de Akademische Festouvertüre.¹¹⁵ Ditmaal (Röntgen speelde het Tweede pianoconcert en het orkest de Tragische ouverture) zou er misschien evenveel aanleiding toe bestaan, doch ik vrees dat mijn bewondering voor de meester ditmaal niet zo onverdeeld zou kunnen zijn. Niet om de Tragische ouverture, dit werk kan een vergelijking met Brahms' overige oeuvre glansrijk doorstaan. Maar het Tweede pianoconcert heeft mij nog nooit enthousiast gemaakt en ook zaterdagavond heeft het stuk mij slechts bitter weinig waarachtige schoonheidsontroering gegeven. Het lijkt mij niet billijk om alle opmerkingen neer te schrijven die mij onder het aanhoren van het concert ongeduldig en verstrooid maakten, want ten eerste heb ik te veel bewondering voor het grootste deel van Brahms' overige werk dan dat ik deze compositie - die toch trots haar eindeloosheid vele kostbare momenten bevat - op een goedkope manier zou willen afbreken en ten tweede weet ik niet zeker of mijn betrekkelijke aversie van dit werk zich mettertijd nog niet zal wijzigen. Mijn eindconclusie is op het ogenblik dat de inhoud van het werk in geen verhouding staat tot de enorme lengte. De instrumentatie is in de regel te zwaar, te dik voor de solopartij en de constructie opent maar zelden - alleen in de Finale - nieuwe perspectieven. Poëtisch staat het werk bij lange na niet op de hoogte van het Eerste pianoconcert of van het Vioolconcert. Het eerste deel is zo lang en zo eenkleurig, dat het trots alle contrapuntische knapheden en interessante imitaties te lang lijkt! Het tweede deel is ook al in dezelfde grondtoon gecomponeerd en het derde deel eveneens.¹¹⁶

De pianopartij van het Andante is interessanter en persoonlijker dan die der voorafgaande delen, ze klinkt van tijd tot tijd improvisatorisch en boeit dan ook wel. De Finale eindelijk geeft verademing, geeft meer de Brahms zoals wij hem kennen en

115 Zie de recensie van 17 december 1917.

116 Het tweede deel staat in d, dus niet in dezelfde toonsoort; het derde en het vierde deel wel. Pijper gebruikt het woord grondtoon hier wellicht in figuurlijke zin.

[p. 79]

bewonderen. Dit deel is het meest fantastische (ook leek mij Röntgens reproductie hiervan het meest geslaagd).

Julius Röntgen speelde na de pauze, behalve een Moment musical van Schubert en Schumanns Aufschwung, vier Oudhollandse kabinetstukjes van zichzelf en het ligt voor de hand dat ik de componist Röntgen behandel vóór de pianosolist! Ik kende deze werkjes niet, ze staan niet in de vier bekende bundels Oudhollandsche Boerenliedjes, doch ik vond het zonder uitzondering vier meesterstukjes van aardige, quasi-ouderwetse kleinkunst. Het scherzoachtige Boerinnetje vooral en het allerjoligste Marten Aapjes.¹¹⁷ Röntgen speelde dit eigen werk buitengewoon geestig en karakteristiek. In Brahms' concert waren ook vele waarlijk pianistische momenten, doch ik geloof dat men Röntgen onrecht aan zou doen door hem te bespreken zoals men de ambulante Meesterpianisten, Pembaur, of Lamond, of Alfred Cortot bespreekt. Julius Röntgen is de meest muzikale mens die ik ooit ontmoet heb - zó als een wiskunstenaar in cijfers denkt, zó denkt de musicus Röntgen in tonen. Dit is ook in zijn reproducties merkbaar. Terwijl hij speelt, voelt men dat zijn gedachten al weer verder zijn - onder de tutti's ziet men hem zich reeds op een volgende passage voorbereiden. Anders dan een Lamond bijvoorbeeld, die met de draad van het werk mee denkt, heeft Röntgen een concert na het gespeeld te hebben, wel drie of vier keren doorleefd. Ik heb de indruk, en ik geloof niet dat ik mij hierin vergis, dat de musicus Röntgen ongelooflijk geniet van het samenspelen met orkest! Onze kunst is voor hem niet slechts een levensbehoefte, zoals voor het beste deel der ‘gewone’ musici - de muziek is voor hem alles.

Over de orkestprestaties van zaterdag kan ik kort zijn. Wagenaars Sinfonietta werd natuurlijk de ‘gebeurtenis’ van de avond. Het werk besprak in ik in het avondblad van donderdag laatstleden reeds uitvoerig,¹¹⁸ van de uitvoering kan ik zeggen dat zij goed was, zonder daarom nog volmaakt (of bijna!) te zijn. De groep der houtblazers was zeer goed, het koper eveneens (de hoorns, met name in de Finale, lang niet altijd). De strijkers, vooral de eerste violen, trokken herhaaldelijk. Met dat al was het ensemble reeds buitengewoon verdienstelijk (het slagwerk werd ditmaal perfect bediend!), hoewel alles bij een volgende uitvoering natuurlijk nog vlotter zal gaan. Eén opmerking: zou de heer Wagenaar het tempo van het Scherzo niet iets rustiger kunnen nemen: het Molto allegro in een Allegro con moto willen veranderen? Hij weet natuurlijk zelf precies hoe snel hij zich dit deel gedacht heeft - maar misschien zou hij na enige tijd het derde deel vanzelf iets rustiger gaan spelen... wie weet? Het gebeurt meer, ik heb het bij ondervinding, dat een componist een of ander tempo naderhand corrigeert. Ik zou deze opmerking niet gemaakt hebben, wanneer ik niet bijna zeker wist dat in dit Scherzo door een een haartje ‘gemakkelijker’ tempo veel ruwheden (de inzet) zouden voorkomen worden en veel schoonheden (het ostinate altfiguurtje) een duidelijker reliëf zouden krijgen.

117 Boerinnetje en Marten Aapjes zijn respectievelijk de deeltjes II en IV uit Röntgens suite Buiten, op. 65.

118 ‘Johan Wagenaars Sinfonietta’. UD, 7 februari 1918.

[p. 80]

De uitvoering werd een schitterend succes voor de auteur. Kransen en bloemen werden met en zonder toespraken aangeboden - het orkest en het ganse publiek stond juichend en applaudisserend op en het einde van alles was dat de Finale gebisseerd werd en toen mogelijk nog beter ging!

Brahms' Tragische ouverture en het Fliegende Holländer-voorspel werden eveneens zeer goed weergegeven, Wagners werk vooral. Aan de Tragische ouverture heeft een uitvoering van Wagenaar wel eens nog meer reliëf gegeven. De naar boven jagende violenfiguur werd nu beide keren gedekt door de hoorn- en houtblazersakkoorden. De melodische lijnen (er staan er niet al te veel in deze ouverture!) zongen prachtig.