Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 35]

Utrechtsch Palestrinakoor
27 december 1917 (UD)

Pieterskerk
Utrechtsch Palestrinakoor o.l.v. Johan Winnubst
m.m.v. Joh. Seb. Boekelman (fluit)
Werken van Palestrina, Da Vittoria, Orlando di Lasso en Händel

Over de uitvoering dezer oude kerkmuziek (die zonder uitzondering goed, soms zelfs zeer goed was) valt weinig te zeggen. Veel, zeer veel zou er eventueel te zeggen zijn over onze verhouding tot deze kunst. Hoe staan wij nerveuze, in de regel niet religieuze twintigste-eeuwers - wij toch voelen, wanneer wij gelovig zijn, niet meer religieus in deze zin! - tegenover deze vrome, rustig-overtuigde zielsuitingen? Wij missen er, als niet-katholiek zeker, ieder geestelijk contact mee. Deze extasen zijn ons volkomen vreemd; Palestrina's emoties voelen wij hem niet meer na. En ook: hoe vreemd is ons een muziek, die niet merkbaar moduleert, waarin het ritme geheel en al bepaald wordt door de declamatie van het kerklatijn, waarin men bijna nooit harmonieën verstaat (dit laatste lijkt mij evenwel geen nadeel, integendeel!). Hoe vreemd doen de klanken van een Palestrina, van een Da Vittoria, van een Orlando di Lasso in ons milieu! Deze hele muziek is voor ons een kostbaar relikwie geworden, waarvan de macht, de waarde ons onbekend is.

Het is droevig om te moeten erkennen dat een kunst die voor anderen - ouderen - dan wij de Hemel opende, voor ons niets meer is, dat wij er geestelijk alle contact mee missen. Slechts over de absoluut-muzikale waarde dezer werken, wat uit de aard der zaak niet hun sterkste kwaliteit was, mag ik dus oordelen. De geniaalste uitingen lijken mij die van Palestrina en van - de Spanjaard - Da Vittoria. Palestrina schrijft dikwijls emotionerende melodieën, de structuur van het Canite tuba in Sion⁵⁵ maakt de indruk van een geniale vondst.

De oude kerstliederen geven directer emoties. Eigenlijk staan de geestelijke liederen die men tegenwoordig nog in Duitsland componeert, vrijwel op hetzelfde plan. Deze uitingen van naïeve, kinderlijke vroomheid, ze weten ons toch nog wel te ontroeren.

Om even iets van de uitvoering te zeggen: het vrouwenkoortje (Lasst uns das Kindlein grüssen) leek mij het minst geslaagd, de beide andere kerstliedjes het beste, beter nog dan het werk der oude Italianen of van Orlando di Lasso. Er waren dáár nog wel momenten van niet onfeilbare intonatie (Duo Seraphim!).⁵⁶ De heer Winnubst leidde alles rustig en zeker.⁵⁷

55 Motet van Palestrina uit 1572.

56 Motet van Da Vittoria (De Victoria) uit circa 1583.

57 Johan Winnubst (1885-1934) was sinds 1910 organist-directeur van de Utrechtse kathedraal en speelde een belangrijke rol in het Utrechtse muziekleven. Paap (1972), 85-87.

[p. 36]

Solist was de heer Joh. Seb. Boekelman. Ik heb het reeds vroeger gezegd: uit de combinatie van een solo-instrument met het orgel ontstaat onontkoombaar een disharmonie tussen de levende, geblazen of gestreken klank van de solist en het kunstmatige fluit- of strijkgeluid van het orgel.⁵⁸ De fluit is wel het meest pretentieuze instrument om met het orgel te combineren: immers gaat het instrument, door atmosferische invloeden bijvoorbeeld, detoneren, dan is correctie der stemming onder het spelen uitgesloten. Op een strijkinstrument kan een met goede oren gewapende speler altijd nog wat hoger of lager gaan grijpen!

De gevreesde intonatieconflicten bleven dan ook gistermiddag niet uit. In de sonate van Händel werd de stemming horenderoren slechter, ten slotte was het bepaald hinderlijk. Maar, men weet het: dit bewijst weinig of niets tegen de muzikaliteit van de solist. Zijn reputatie van degelijk-muzikaal fluitist heeft de heer Joh. Seb. Boekelman ook gistermiddag weer bevestigd.

58 Zie de recensie van 23 november 1917.