Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Stefi Geyer-Joseph Pembaur - Matinee
27 december 1917 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
Stefi Geyer (viool) en Joseph Pembaur (piano)
Beethoven: Vioolsonate nr. 7 in c, op. 30.2
Richard Strauss: Vioolsonate in Es, op. 18
Werken van Bach, Mozart, Kreisler en Liszt

De reproductie der Sonate in c-klein van Beethoven, waarmee Joseph Pembaur en Stefi Geyer hun concert openden, was een allermerkwaardigste prestatie. Nooit hoorde ik twee kunstenaars hetzelfde werk op zó verschillende wijzen weergeven. De indruk van het geheel was alsof men twee portretten van dezelfde persoon door elkaar heen gefotografeerd had: men zag tegelijkertijd tweemaal hetzelfde gezicht, één keer echt en waar, zonder de minste pose, één keer met een allercharmantste conversatietrek en volkomen uitdrukkingsloos. Deze reproductie gaf mij een buitengewoon onaangename, schele sensatie.

Beethovens prachtige sonate werd er bijna ongenietbaar door. Wie der beide spelers moet men nu verantwoordelijk stellen voor, de schuld geven van dit fiasco? Stefi Geyer deed van tijd tot tijd werkelijk fraaie dingen, doch Pembaur speelde dit wonder van schoonheid zoals slechts een meester dit kan. (Stefi Geyers Beethoven is soms nogal erg arcadisch! Pembaur voelt deze kunst zuiver, wat kosmisch.) Maar misschien zijn beiden wederzijds zeer tevreden over elkaars prestaties, bewondert de een in de ander de kwaliteiten die hij/zij zelf mist of in mindere mate bezit. Tenslotte moet het Pembaur toch hinderen dat zij in het eerste deel der sonate het zestienden-figuurtje uit het hoofdthema constant anders speelt dan hij het (en terecht!) bedoelt. En Stefi Geyer moet zich wel voelen bezwijken onder de geluidsorkanen die hij herhaaldelijk laat opsteken!

In de Sonate van Strauss - een tamelijk conservatief werk, dat met zijn opus 18 nogal vreemd doet tussen de veel meer revolutionaire orkestwerken Aus Italien (opus 16) en Don Juan (opus 20) - was het samenspel, of liever het bij elkaar passen, veel beter. De Improvisation (het ‘modernste’ stuk uit de hele sonate; die ‘Floskeln’, die figuraties, anticiperen de Rosenkavalier volkomen!) werd het beste gespeeld van alles, van de Finale - een echt lawaaistuk! - hoorde men als regel alleen de pianopartij.

[p. 34]

Aldus was het samenspel van Stefi Geyer en Joseph Pembaur. Wat nu hun solospel betreft: dit voldeed veel meer. Pembaur is een veel groter accompagnateur dan menigeen na de conflicten in Beethoven vermoed zou hebben. Zijn begeleidingen van Mozarts Menuet en van de Wiener Tänze gaven eigenlijk de meeste vreugde. Waren Stefi Geyers prestaties dit accompagnement eigenlijk wel waard? Haar Mozart-reproductie leek mij meer berekend op salon- dan op concertgebruik; haar Liebesleid und Liebesfreud...⁵⁴ Och, waarom er te veel van te zeggen? Mevrouw Stefi Geyer speelt zonder twijfel buitengewoon fraai viool en is zeer zeker in staat om haar publiek een avond of een middag lang te boeien. Maar ze zou verstandiger doen, geloof ik, om voor haar volgende tournee een andere partner - geen Pembaur! - te zoeken, één die niet zo'n persoonlijkheid tegenover de hare te stellen heeft. Want er is iets irritants in om een frasetje, een melodie die ze heel mooi gespeeld heeft, door Pembaur te horen herhalen, zoveel mooier, zoveel overtuigender, zoveel genialer, dat het bijna onbeleefd is.

Pembaur, alleen, speelde Liszt. Men weet hoe hij dit speelt, men kan het slechts stupide bewonderen. Het werk, ik probeer steeds weer om ervan te genieten, om het tenminste te appreciëren - altijd tevergeefs! Zo ook gistermiddag: ik heb mij tot luisteren gezet met het heilige voornemen om mij vrij te houden van alle associaties, van alle vergelijkingen, ik heb me zelfs voorgesteld dat het Liszt zelf was die daar speelde (Pembaur maakt het ons nogal gemakkelijk om dit te denken!), ik heb alles uitgeschakeld wat er na Liszt gecomponeerd is, zodat het geheel nieuw voor mij was...

Maar na tien maten voelde ik al dat het niet lukken zou, na honderd maten verveelde ik mij reeds dodelijk, in de loop van het tweede stuk zat ik mij met klimmende verbazing af te vragen waarom men dat nu eigenlijk slikt en onder het daverende applaus, toen alles gelukkig afgelopen was - een applaus dat Pembaur nog tot een toegiftje dwong - zat ik stupéfait. Maar wordt men dan nooit wijzer? Voelt men dan niet het totale gemis aan geestelijke inhoud van deze muziek? Voelt men dan niet het totale gemis aan artistiek inzicht, aan compositorisch talent waarmee deze potpourri op zigeunerwijzen is samengeflanst? Dat men zoiets nu toejuicht, nú, in de tijd der gesublimeerde emoties van een Debussy, een Ravel, in de tijd van Mahlers metafysische symfonieën!! Maar dit is amusementsmuziek, erger, het is tafelmuziek! In één zoete, prikkelende wals van Johann Strauss zit meer muziek dan in Liszts complete piano-inventaris! Ik ben er bijna zeker van dat men er schande van zou spreken als één dirigent de moed had om Strauss' Geschichten aus dem Wiener Wald op één programma te plaatsen met de Derde symfonie van Beethoven. Een rapsodie van Liszt, op één programma met een van Beethovens vioolsonates juicht men toe, zou men - althans dat deel van het publiek dat gistermiddag de ‘claque’ vormde - willen laten bisseren? Wanneer komt er eens een pianist met dezelfde fenomenale kwaliteiten als deze geweldigen, als Pembaur, Lamond e tutti quanti, die ons de pianomuziek van onze tijd voorspeelt? Tot nog toe laten de grootsten het kalm aan de minder groten over!

54 Waarschijnlijk speelde zij Fritz Kreislers Liebesleid und Liebesfreud als toegift.