Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Die Walküre²⁶
1 december 1917 (UD)

Schouwburg
De Nederlandsche Opera o.l.v. Albert van Raalte
Wagner: Die Walküre

Een openbaring zal het ook voor de meest verstokte Wagneriaan - er zijn er nog! - niet geweest zijn. Maar er was zelfs voor iemand die, zoals ik, Wagners opera's niet goed kan hebben, veel prijzenswaardigs in de opvoering. Ik houd niet van Wagners oeuvre, maar daarom kan men er toch wel het respect voor hebben dat men heeft gehad als blijkbaar voor Die Walküre. Wij verlangen van de kunst, ook van de opera, nu eenmaal anders en meer dan Wagner ons kón geven. Toch zal ik de laatste zijn die niet van het genie Wagner spreekt. Want niettegenstaande al zijn (eigen)aardigheden en (on)hebbelijkheden laat het genie zich overal herkennen. Maar dit manifesteert zich het nadrukkelijkst in de werken uit de periode dat hij zich nog niet bewust was een Goddelijke Roeping te vervullen te hebben: het vaststellen van nieuwe waarden voor de muzikaal-dramatische kunst.

In de Ring zit hij echter al zo vast in zijn principes, vindt hij het al zo volmaakt overbodig om rekening te houden met de meest primaire eisen van duur, bezetting, mogelijkheid, dat het geheel er vrijwel ongenietbaar door wordt. Toch heeft men dit alles zonder veel verweer geslikt en, wat verwonderlijker is: men slikt het nóg. Wat verklaart die werking van iets waar men tegenwoordig tamelijk sceptisch tegenover staat? Waardóór weet Wagner zijn publiek nog steeds te imponeren? Ik heb het me gisteravond weer afgevraagd: wat zijn de sensaties die de onbevooroordeelde, maar ook: onbeïnvloede ‘men’ bij dit werk doorleeft? Ten eerste en herhaaldelijk Schrik. Schrik bij de diverse definitieve of bijna definitieve vechtpartijen - schrik bij de zeer ernstige reprimandes die Wotan beurtelings Fricka en Brünnhilde toedient - schrik bij dat onverwachte en volmaakt ongemotiveerde openspringen van alle deuren en

26 Annalen 2292.

[p. 14]

ramen van Hundings huis, waarvan niemand die niet van tevoren is ingelicht, de bedoeling begrijpt - schrik bij de eerste opkomst van de blikbeslagen Brünnhilde (men went dáár gelukkig tamelijk gauw aan). Sympathie of antipathie heeft men tenslotte eigenlijk voor geen der goddelijke of halfgoddelijke persoonlijkheden - daarvoor staan allen te ver uit onze gezichtskring.

Er is, en dit is een fout, in het hele werk geen moment dat een glimlach of zelfs maar een grijnslach (zoals bijvoorbeeld in Siegfried) te voorschijn roept. Het is allemaal zo wanhopig serieus dat het al spoedig een beklemming wordt - niet een beklemming vóór een catastrofe (Salome: ‘Es wird schreckliches geschehn’), maar de starre beklemming van een dode toestand.

En eindelijk en ten laatste openbaart zich herhaaldelijk een zeer merkbare verveling bij de eindeloze dialogen in alle drie de akten (maar vooral in II).

Deze laatste gemoedstoestand heeft Wagner natuurlijk nooit willen opwekken, maar overigens zijn het toch eigenlijk geen buitengewoon belangrijke, diepe of hoge gevoelens die hij in ons wakker roept. De werkelijke waarde van zijn oeuvre (ik wacht me wel nu al een oordeel over Wagners betekenis neer te schrijven! Ik poog alleen de houding aan te geven die ik op het ogenblik tegenover zijn werk inneem) moet bepaald op een ander terrein liggen dan op dat waar men het gewoonlijk zoekt: op het muzikaal-dramatische. De grootste betekenis heeft hij voor mij als ontdekker van nieuwe (of lang vergeten, maar dat is hetzelfde) muzikale waarheden. En zo heeft zijn werk, dunkt me, het allermeest muziekhistorische waarde. Wat nu gisteravond en de Nederlandsche Opera betreft: deze opvoering was op veel punten bepaald goed. Men streeft er naar een versobering die men hier bij Duitse gezelschappen niet ontmoet en dit doet werkelijk weldadig aan.

De leiding van Albert van Raalte was goed, niet buitengewoon, maar de tijden van buitengewone prestaties zijn voor de Nederlandsche Opera voorbij na het vertrek van Richard Heuckeroth. Van de solisten: in de eerste plaats Chris de Vos (Siegmund): heel goed en gelukkig niet erg barbaars toegetakeld - dán Annie Ligthart (Sieglinde): sober en wel overtuigend, dán een hele poos niets en vervolgens Helvoirt Pel (hem treft geen blaam, hij was ongedisponeerd, had de clementie der aanwezigen laten inroepen) en Liesbeth Meissner, die, als ik me niet heel erg vergis, ook niet zeer gedisponeerd was.

De Hunding van Coen Muller was wél zeer barbaars - de Fricka van Johanna Zegers de Beyl volkomen onverstaanbaar. (Is dit eigenlijk geen concertzangeres? Ik meen haar enige tijd geleden te Arnhem gehoord te hebben in Die Legende von der heiligen Elisabeth.²⁷ Van onduidelijke uitspraak toen herinner ik me niets.)

Het ensemble der Walküren was slecht en niet alleen het muzikale gedeelte. Maar de hele actie dier acht strijdbare jonkvrouwen zou zó in een revue gelast kunnen worden. Alleen: een goed revuefabrikant zou zijn sujetten nooit zulke onesthetische bewegingen laten maken als bijvoorbeeld dat speerzwaaien en masse.

27 Oratorium van Liszt uit 1857-1862, op tekst van Otto Roquette.

[p. 15]

De derde akte was om elf uur, toen ik absoluut weg moest, juist even over de helft. Het slotvuurwerk heb ik dus gemist. Enfin, dit zal wel mooi geweest zijn. De muziek van deze scène is zonder twijfel het schoonste fragment uit de hele Ring.