Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Hollandsch Strijkkwartet
26 november 1917 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen (Soiree voor kamermuziek)¹⁶
Mozart: Strijkkwartet in C, KV 465
Glière: Strijkkwartet, op. 2
Beethoven: Strijkkwartet in e, op. 59.2

Men kan deze Hollanders op één lijn stellen met de beste buitenlandse gezelschappen die tot voor enige jaren ons land bezochten¹⁷ - en hun prestaties geven ons het recht de hoogste maatstaf aan te leggen. Deze vier kunstenaars, Leydensdorff, Mendes, Kint en Canivez vormen samen één volmaakt geëquilibreerd individu: het Hollandsche kwartet. Eigenlijk mogen vier samenspelende musici zich pas een kwartet noemen, als zij tot die trap van volmaking zijn genaderd waarop ieder der (tevoren met zorg gekozen) individualiteiten zich volkomen versmolten heeft mét - dus niet slechts: aangepast áán! - de individualiteiten der partners - wanneer hun musiceren is geworden: vier instrumenten, bespeeld door één speler, door de componist. Heeft een combina-

16 De Soiree voor kamermuziek werd georganiseerd door het Concertbureau van de Firma J.A.H. Wagenaar, Oudkerkhof 30 te Utrecht. J.A.H. Wagenaar (1872-1959) was ook de stadsbeiaardier van Utrecht.

17 Pijper bedoelt daarmee vóór het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

[p. 9]

tie dit niveau (dat van de Hollanders, van de Bohemers of van Capet)¹⁸ niet of nog niet bereikt, dan spreke men van een Kamermuziekgezelschap.

Nu is het een voldongen feit dat iemand die klassiek voelt, nooit de aangewezen reproductor zijn zal voor modern werk; omgekeerd is dit natuurlijk evenmin het geval. En mij lijkt de speelwijze dezer kunstenaars - hun nerveuze accenten, hun soms laaiend, soms slechts suizelend, doch altijd bewogen vibrato - wel zeer specifiek geëigend voor de weergave onzer geraffineerdste moderne kwartetmuziek.

De praktijk bewijst de gegrondheid dezer veronderstelling. Verleden jaar vermochten zij met Debussy, Ravel (een noviteit voor Utrecht!) en Franck de zaal in een geestdrift te ontsteken¹⁹ die ditmaal slechts een ogenblik oplaaide na het werk van Glière, dat toch stellig zwakker is dan bijvoorbeeld dat van Debussy.

Hun voordracht is anders dan die der meeste beroemde kwartetten. Alles flonkert eraan en in hun gelukkigste ogenblikken klinkt het als een op het ogenblik zelve geïnspireerde improvisatie.

Maar juist dit is zo uitgesproken on-Mozarts of -Beethovens. Mozarts muze hééft nooit een gewaad gedragen, slechts zelden een sluier, maar stellig nooit heeft ze zich bekleed met een iriserende slangenhuid. Het was mooi, zeker! Alle facetten reflecteerden iets van het heilige vuur, alle klanken, zelfs de schijnbaar onbelangrijkste leefden, maar in dit alles was Mozart niet!! Het uit zichzelf lichtende, het in zichzelf schertsende of wenende, doch altijd evenwichtige van Mozart verstaan zij niet te even en dit zullen zij ook nooit.

Gelukkig! Waar het slechts mogelijk zou zijn ten koste van de nervositeit die hen in staat stelt Debussy te zijn of Ravel. Te allen tijde waren er kwartetten die de grote klassieken in zich hadden - aan ónze kwartetten om te zorgen dat de noten van het Heden worden klanken onzer tijd!

Glières kwartet werd het volmaaktst uitgevoerd. Een zwak werk is dit overigens geenszins. Het heeft alle goede eigenschappen van het werk der Russen en maar zeer weinig van de gewone onhebbelijkheden. Iemand vergeleek het met Tsjaikovski - er zijn analoge plaatsen (in het Allegro bijvoorbeeld die figuraties, die zó uit het tussendeel der wals uit de Vijfde symfonie weggelopen konden zijn) - maar beider geesteshouding is volmaakt verschillend. Melodisch is het werk van tijd tot tijd bepaald zwak - ritmisch is het zonder uitzondering buitengewoon interessant. Daar staan in bijna alle delen van die oerkrachtige (Tataarse?) ritmen die alles doen vergeten en die meeslepen, het komt er niet op aan waarheen. Zelfs als we op een tamelijk droog hoogtepunt aankomen of als de componist plotseling heel goedmoedig gaat Wagneren, vergeven wij hem dat gaarne, zo sterk doorleeft men de almachtige Ritmus. Een werk dat ik dadelijk weer zou willen horen.

Beethovens opus 59.2 besloot de avond. Na al wat ik van hun Mozart-spel zei, kan ik over hun Beethoven kort zijn. Ook hier fonkelde alles in alle kleuren van het

18 Het Boheemsch Strijkkwartet wordt door Pijper besproken in recensies van 19 november 1919, 24 november 1920 en 4 november 1921. Lucien Capet (1873-1928) was de oprichter en primarius van het Capet-kwartet (zie de recensie van 15 februari 1922).

19 J.S.B.B. schreef naar aanleiding van dit concert een recensie in het UD van 8 november 1916 (Concert Bertha-Johannsen-fonds).

[p. 10]

spectrum, ook hier boeide elk nootje afzonderlijk. De dramatische hoogtepunten (bijvoorbeeld dat prachtige none-akkoord in de coda²⁰ van het eerste deel) waren dikwijls treffend juist van kleur.

Daarentegen was het Adagio niet gezonken en niet eindeloos; de Finale begon zeer zuiver en niet gejaagd, het più presto was het minste van het hele kwartet. Maar hier is niets verwonderlijks in: men onderschatte de fysieke inspanning van een dusdanige uitvoering niet!

De heer Mendes voelt, geloof ik, de klassieken het zuiverst aan. Zijn inzetten in het Adagio (melodie tegen de ritmische figuur der eerste viool) en in het Allegretto (maggiore) waren welhaast de mooiste momenten van het gehele kwartet.

20 Pijper schrijft in het UD altijd het coda, in latere teksten de coda. In Het Papieren Gevaar hebben we consequent voor dat laatste gekozen.