Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

‘Van Bach tot Mahler’ - Beethoven-avond
26 november 1917 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Beethoven: Ouverture Egmont; Vijfde pianoconcert (soliste: Milly van Geuns);
Vier Weense dansen; Achtste symfonie

‘Degene die op de meest volmaakte wijze uiting gegeven heeft aan de klassieke idealen’, zou dat Beethoven zijn?¹⁴ Ik geloof het niet, en de heer Van Gilse gelooft het blijkbaar ook niet, getuige zijn vraagteken en zijn allesbehalve academische uitvoering van de Egmont-ouverture. Immers, het klassieke ideaal is door Mozart reeds onovertrefbaar bereikt; Beethovens roeping was een andere en grootsere.

Aan de Egmont heb ik eigenlijk het allermeeste gehad. De uitvoering was niet alleen zeer zuiver en gaaf, doch kreeg ook door 's heren Van Gilses opvatting een scherp en zuiver reliëf.

Van geen der volgende werken heb ik meer in die mate - dat wil zeggen onverdeeld - kunnen genieten. Daar waren verschillende oorzaken voor. De forteklank van dit Beethoven-orkest in het volle Gebouw-zaaltje gaf mij een bijna fysiek onaangename sensatie - dezelfde sensatie kreeg ik vroeger slechts van het Wagner-orkest onder deze omstandigheden. De verklaring lijkt mij het volgende: de heer Van Gilse heeft de klank der strijkers- en houtblazersgroepen zodanig geïntensifieerd dat het gewone fortissimo dezer bezetting in dit zaaltje te sterk wordt en men dus het gevoel krijgt als stond men opgesloten in een kerkorgel dat met het volle werk bespeeld wordt. (Elke medaille heeft haar keerzijde! Maar deze keerzijde is een grote appreciatie, is nu reeds het tastbare resultaat van des heren Van Gilses werken.)¹⁵

Zo zou de orkestklank van gisteravond te verklaren zijn, maar dit heeft met de harde, droge klank van de vleugel niets te maken. Ik dacht onder het spelen steeds een Ibach te horen - naderhand vertelde men mij dat het toch werkelijk een Bechstein geweest was. Het valt me tegen: dit was zeer stellig een onaangename, harde piano-

14 Van Gilse begon zijn programmatoelichting van die avond als volgt: ‘Mag men Beethoven uitsluitend beschouwen als degene die op de meest volmaakte wijze uiting gegeven heeft aan de klassieke idealen?’

15 Jan van Gilse gaf zijn eerste concert als directeur van het U.S.O. in oktober 1917.

[p. 8]

klank. De schuld durf ik niet op mejuffrouw Van Geuns te werpen, want ook haar piano's, die ze merkbaar met een sierlijke ronding bedoelde te spelen, klonken hard en niet parelend.

Overigens had mejuffrouw Van Geuns misschien beter gedaan met een ander Beethoven-concert te spelen dan juist het laatste. Dit concert is psychisch wel het allermoeilijkste dat er bestaat. Welk een individualiteit verlangt Beethoven van zijn solist! Wat een ontzaglijk zware last om te torsen is deze verantwoordelijkheid! Ik geloof dat slechts een buitengewone persoonlijkheid er niet onder zal bezwijken. Psychisch is mejuffrouw Van Geuns dan ook nog niet tegen deze taak opgewassen. Maar dit nu reeds te verlangen ware dwaasheid, te meer waar zij haar partij technisch reeds zo opvallend beheerst en er in haar voordracht duidelijk een streven naar een klare opvatting valt te appreciëren. Een streven naar een ‘Beethovense’ weergave is daar zonder twijfel. Alleen denk ik soms dat mejuffrouw Milly van Geuns de zaak nog van de verkeerde kant (de buitenkant!) aanpakt. Zo doen haar sterke contrasten - in de Finale bijvoorbeeld - nog ietwat geforceerd aan. Maar dit ene wat haar nog ontbreekt, wordt niet door studie verkregen, doch het Leven onthoudt het aan geen enkele sterke persoonlijkheid.

De Achtste symfonie werd goed gespeeld, op enkele kleine ongelukjes na (de blazers in het Allegretto, die per ongeluk steeds timide arpeggio's gaven!).

De vier Weense dansen zal de heer Van Gilse als curiositeit gespeeld hebben. Veel waarde hebben dergelijke curiosa gewoonlijk niet!