Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 1]

5 april 1917
-
29 october 1919

[p. 3]

Tivoli-concert
5 april 1917 (UD)

U.S.O. o.l.v. Wouter Hutschenruyter
Berlioz: Ouverture Benvenuto Cellini
Franck: Symfonie in d
Rabaud: La procession nocturne
Chabrier: España
Rossini: Ouverture Guillaume Tell

Op het mooie, Franse programma dat de heer Hutschenruyter¹ voor gisteravond had samengesteld, werd Francks Symfonie vanzelf het hoofdnummer. Inderdaad, een werk van muziekhistorische betekenis. In kiem zijn bijna alle elementen der tegenwoordige Franse componeertechniek erin aanwezig. Bij de eerste uitvoeringen in Parijs - nog geen dertig jaar geleden! - vond men het bijna algemeen bespottelijk dat de componist onder andere een Engelse hoorn² nodig had. ‘Wie gebruikte nu zo'n instrument in een serieuze symfonie?’³

Tegenwoordig is men jegens dergelijke instrumentale vondsten gelukkig wat minder reactionair gestemd: de harmonica die Debussy ergens nodig heeft - ik meen in de Images pour orchestre⁴ - brengt ons niet meer aan het lachen en de mandolines van Mahlers Lied von der Erde bezorgen hem geen afvalligen.⁵ Of men onbevangener, dat is: wijzer is geworden?

Tussen de tijd dat Franck zijn Symfonie schreef en nu ligt een hele periode van anders voelen en vooral van anders willen. Toch is er in dit werk betrekkelijk weinig verouderd. Enkele dingen die bepaald niet mooi zijn: bijvoorbeeld die canonische imitaties tussen trompetten en bazuinen, zou een niet-organist toen ook niet geschreven hebben.

Over het algemeen is het een zwakke kant van Francks orkestwerk dat het herhaaldelijk de indruk van georkestreerde orgelmuziek maakt - in tegenstelling met anderer werk, dat soms geïnstrumenteerde pianomuziek lijkt of zelfs is.

Het Allegretto schijnt wel het meest speciaal voor orkest gehoord, doch niet het sterkst van inhoud.

Van César Franck tot Henri Rabaud en diens Procession nocturne lijkt groter stap dan het is. Want werkelijk modern doet dit werkje toch eigenlijk niet aan; daar-

1 Wouter Hutschenruyter jr. (1859-1943) was vanaf 1892 dirigent van het U.S.O., dat bij zijn aantreden nog als korps van de schutterij fungeerde (zie de Inleiding). In 1917 werd Hutschenruyter benoemd tot directeur van de Toonkunst Muziekschool in Rotterdam. Als Pijper deze recensie schrijft, is al bekend dat Jan van Gilse Hutschenruyter zal opvolgen als dirigent van het U.S.O.

2 In het UD staat Engels-hoorn. Pijper hanteert deze schrijfwijze consequent in zijn vroege recensies. In Het Papieren Gevaar wordt de gangbare benaming Engelse hoorn gehanteerd.

3 Deze opmerking is afkomstig van Gounod. Voor het volledige citaat zie voetnoot 299 bij de programmatoelichting van 29 oktober 1919 (Tivoli-gids).

4 Debussy heeft nergens een harmonica voorgeschreven, ook niet in de Images.

5 Er zit één mandoline in Das Lied von der Erde en meerdere in de Achtste symfonie.

[p. 4]

voor is het wat te lang en te eenkleurig. En het meest expressieve moment - de eigenlijke processie - is, hoewel relatief het origineelste, wat weinig in tegenstelling met de stemming van de rest. Overigens een dankbaar en goed klinkend muziekstuk, dat door het orkest blijkbaar graag en goed gespeeld wordt.

Chabriers rapsodie España loopt wel eens gevaar om op het randje van trivialiteit uit te glijden en dan een hopeloze kermisindruk te geven. Maar, niet te uitbundig gereproduceerd, is het met zijn vehement-gepassioneerd ritme en donker coloriet een prachtig opbruisend stuk leven.

Blijft nog te bespreken: Berlioz' onverwoestbaar levenskrachtige Ouverture Benvenuto Cellini, die door in het begin altijd voorkomende kleine temperatuursinvloeden wat minder gelukkig, wat ruiger dan anders werd uitgevoerd, en Rossini's Tell-ouverture. Maar dit laatste nummer - men kent het van overal, zelfs van harmonie-en-fanfare-concoursen - had ik achter dit programma liefst niet meer gehoord.