Uit de verspreide geschriften. Feuilletons 1858-1889

[p. 92]

Rosendael bij Velp, 3 Juni 1886.
Aan de Utrechtsche Redactie van de Vox Studiosorum.

Gij verlangt ook van mij een blijk, ‘dat men nooit de Academie vergeet, waar men zijnen studententijd heeft doorgebracht.’ Ik heb het genoegen U bij dezen zulk een bewijs toe te zenden.

Van het eigenlijk studentenleven heb ik, tot mijn grooten spijt, zoo goed als geene herinneringen. Studeeren en zich vermaken, zijn de twee groote plichten van den Academie-burger. Alleen den eersten plicht heb ik gepoogd te behartigen en ik heb er nog alle dagen berouw van, dat ik het bij dien éénen liet.

Mijne akademische herinneringen worden eerst recht aangenaam, als ik aan sommigen mijner professoren denk.

Dat gij het voorrecht hebt, hen ten deele nog te bezitten, berooft mij van het voorrecht om al het goede van hen te zeggen dat ik in mijn hart heb.

Ik denk aan den Graecus, prof. Karsten. Mijn liefde voor Griekenland werd door hem het eerst ontstoken. Man noch vrouw, die een eerste liefde wekt, kan men ooit

[p. 93]

vergeten. Nog kan ik Demosthenes niet lezen, zonder zijn stem te hooren. Van buiten kennen noemt onze taal hetgeen de Franschen, wel zoo eigenaardig, savoir par coeur noemen. Karsten ken ik van buiten. Elke buiging van zijn voordracht is in mijn oor. Ik kan nog niet koel blijven bij hetgeen hij bewonderde. Hij ontsloot Griekenland; want Hellas is een heiligdom en het moet ontsloten worden. Dan heeft men verder zelf er voor te zorgen, dat men in later leven den weg naar dat heiligdom niet weder vergeet; hetgeen zeker onderstelt, dat men vlijtig Grieksch blijft lezen, maar niet minder dat men het profane ver houdt van zijn gemoed.

Een fysioloog ben ik niet, maar Donders en zijn kollege, des avonds om 5 uur voor studenten uit alle faculteiten die belangstelden in anthropologie, leven altijd in mijn dankbare herinnering. Donders heeft mij eens gezegd, dat hij de inteekenlijst van dat kollege nog heeft en mijn naam bovenaan staat. Ik ben er trotsch op. Welk een helderheid en sierlijkheid! Het was tevens een kollege in de esthetiek, dat kollege over anthropologie. Donders kan spreken tot alle faculteiten, want hij prikkelt in U alle faculteiten. Wat hij zegt voedt en scherpt het verstand, maar werkt ook machtig op de verbeelding. Hij opent vergezichten. Den samenhang der dingen en der wetenschappen, dien ik nog niet inzie, heb ik onder zijn gehoor reeds leeren gevoelen. Dat besef wil mij niet verlaten, en zoo dikwerf het recht levendig bij mij wordt, draagt het om zoo te spreken, den naam van Donders. Hij is wijsgeer omdat hij kunstenaar is. Wie leent anderen vleugelen, dan die ze heeft? Wat Donders als fysioloog beteekent, mag ik natuurlijk zelfs niet beproeven te gissen. Al mijne indrukken van zijne lessen samenvattende, moet ik zeggen: dit heb ik van hem geleerd, en dit eéne is zeer veel: het exacte gaat zwanger van het dichterlijke.

[p. 94]

Zoo vruchtbaar zouden die indrukken nooit zijn geweest, wanneer ik niet een andere Meester had gehad. Meester, Leidsman, geestelijke Vader, welken naam zal ik kiezen voor den man wiens naam ik niet behoef uit te spreken? Zijn woord is voor mij beslissend geweest. Hij heeft mijn geheele wezen 't onderst boven gekeerd en het onderste moest boven komen, zou ik niet volkomen te vergeefs leven. Van hem zóó te spreken, dat men zichzelf bevredigt, valt niet licht, want door het ééne te noemen vreest men den schijn aan te nemen van het andere te vergeten. De wijsgeer der ervaring, naar wien Nederland te weinig geluisterd heeft, - van waar anders al het dogmatisme dat aan ons knaagt? - heeft mij sedert dien 26 September 1849, toen ik hem voor het eerst zag en hoorde, op meer dan een wijze voorgelicht. Het eerste, in tijdsorde, dat ik hem dank is eerbied voor en zulk een schatting van het verstand die het niet als Wetgever maar als Rechter leert eerbiedigen. Dezen onwaardeerbaren dienst kan alleen een groot en buitengemeen scherpzinnig verstand ons bewijzen, wanneer het zelf in den dienst staat van een geest, welks eerste vermogen is ruimte van blik. Het kollege over de Logika zou geene omwenteling in ons hebben te weeg gebracht, wanneer het kollege over de Metafysika er niet de getrouwe praktische toepassing van ware geweest. In een taal, - het geheim van welker welsprekendheid gelegen was in een bij beurte overweldigende en bezielende zeggingskracht; in een soberheid en eenvoudigheid, die rijkdom meer deed vermoeden dan ten toon spreidde; in een scherpte van betoogtrant die aan de scherpte van den adelaarsblik, niet aan die van het zwaard der vernieling deed denken, - werden personen en richtingen en toestanden zóó beschreven, dat wij aanvingen te begrijpen wat het begrijpen van personen, richtingen en toestanden zeggen wil. De wijsbegeerte der ervaring,

[p. 95]

toegepast op de wetenschappen van den geest, trad hier in een licht dat ik aarzel bekoorlijk te noemen, als ik zie dat het voor ons volk nog zoo weinig bekoring heeft. Maar ieder ga zijn weg. Voor mij, een weg dien ik uitnemend ben blijven achten, is mij gewezen. Gevoelen, een hartelijk en oprecht medegevoelen, ziedaar de groote bron waaruit het verstand heeft te putten. Zoo alleen kan het de wetten vinden van dat inwendig leven der menschheid, dat zoovelen nog willen regelen naar eigen willekeur.

Zelden was een wijsgeer der ervaring gelukkiger begaafd dan deze: een kennis die in uitgebreidheid zichzelve nooit kon voldoen; hare oorspronkelijkheid door hare frischheid van zelf liet uitkomen; een geest, van natuur verwant aan de grootste en beste geesten; een onomkoopbaar oordeel, een zuivere smaak; de gaaf eener bewondering die zich nooit verlaagt tot dweperij; aandoenlijkheid, die veel, maar zonder de indrukkelijkheid die heden zoo, morgen anders gevoelen doet, ziedaar stralen van het licht dat ik wel met meer dan één ziel had willen indrinken. Ik bespeur, dat ik u geene herinneringen geef, maar indrukken beschrijf die op eene uitzondering na, nog de uwen zijn. Zoo kan ik mij verbeelden, dat ik eerst gisteren student te Utrecht werd. Des te beter. Zoolang Donders, Opzoomer en Buijs Ballot uw roem zijn, mogen wij, studenten van het jaar '49, niet oud worden.