De oorsprong der moderne rigting

[p. 1]

Modern of apostolisch christendom? - de zoogenaamde moderne theologie eenigzins toegelicht. - Twee Redevoeringen van Prof. Doedes, uitgegeven te Utrecht, bij Kemink en Zoon, in de jaren 1860 en 1861.

Indien men alle dingen doen moet zonder murmureeren en van harte, en de zaak die men niet zóó verrigten kan liever aan anderen moet overlaten, dan ben ik zeker niet bestemd voor het werk dat ik thans op mij neem. Zonder murmureeren en van harte een theologische en daarenboven een polemische brochure te schrijven, ik gevoel er mij niet meer toe in staat, en nadat de beide redevoeringen van Prof. Doedes het licht hadden gezien, heb ik mij lang opgedrongen dat niets mij verpligtte, ze te beantwoorden. Wat is het geval? Men geeft zich een tijd lang de moeite om een zekere reeks van denkbeelden te verdedigen en aan te prijzen; men tracht ze toe te lichten van alle kanten; men hoopt argumenten op argumenten. Nogthans blijft er een tegenpartij bestaan die onze zienswijze niet deelt en, zonder juist onze bewijzen te wederleggen, onze stellingen verwerpt. Als men dit voor het eerst be-

[p. 2]

speurt, is men geneigd de achtergebleven zegepraal toe te schrijven, hetzij aan de onvolledigheid of onduidelijkheid van eigen vertoogen, hetzij aan misverstand aan de zijde der tegenpartij. Een raadgevende stem fluistert ons in het oor: licht uwe stellingen nog eens nader toe; giet uwe argumenten in nog wat helderder vorm; zet alles nog eens klaar uiteen, en gij zult het pleit spoedig hebben voldongen. Men volgt die stem, men zet zich aan het werk, men schrijft met zooveel engelen-geduld als men magtig kan worden; de tegenpartij antwoordt weder van haren kant, en ditmaal met een hartelijk concedo? Ach neen, met dezelfde dingen te herhalen, die zij reeds vroeger te berde had gebragt. Nu overvalt ons een gevoel van onuitsprekelijke loomheid, en men zegt bij zichzelven: als gij liever onwaarheid hebt dan waarheid, als gij liever slecht redeneert dan goed, het kan uzelv’ alleen schaden, mij deert het niet.

Zoo is het mij gegaan tegenover den Utrechtschen hoogleeraar in de godgeleerdheid, wiens laatste geschriften wij aan het hoofd van dit opstel hebben vermeld. De wederlegging van des hoogleeraars redeneeringen is te vinden in hetgeen bij verschillende gelegenheden door mij en anderen is gezegd en betoogd geworden. Zweeg ik thans, ik zou daarom toch niet geacht kunnen worden, den hoogleeraar het antwoord schuldig te zijn gebleven. Evenwel, er is een goed woord dat ons zegt: Vermijdt ook den schijn des kwaads. En welk kwaad hier, zij het ook

[p. 3]

in schijn, zou gepleegd worden, daarop hebben vriend en vijand mij opmerkzaam gemaakt. Men zal, zoo spraken zij, men zal, zoo gij Dr. Doedes’ redevoeringen onopgemerkt laat voorbijgaan, u betichten hetzij van hooghartig te ignoreeren de ernstige bezwaren die tegen uw eigen standpunt zijn ingebragt, hetzij van den moed en de opregtheid te missen om te belijden dat gij en de uwen geslagen zijt. Men zal - doch wat vriend en vijand mij zeide en wederom zeide, zal ik hier niet herhalen. Genoeg, dat hunne woorden in mij het besef deden geboren worden, dat ik een pligt zou verzuimen, bijaldien ik niet in het openbaar de aanvallen ter sprake bragt, die in den jongsten tijd door Prof. Doedes tegen de moderne theologie zijn gerigt. Dat die aanvallen nog eenige sensatie hebben gemaakt, dat men ze hier en daar beslissend heeft geoordeeld en beslissend ten nadeele der moderne rigting op godgeleerd gebied; ik kan er mij niet genoeg over verwonderen; ik kan het alleen toeschrijven aan de oppervlakkigheid waarmede men leest, aan de traagheid waarmede men denkt. Toch geldt het hier vraagstukken, die van hoog belang zijn voor de theologische wetenschap zoowel als voor de godsdienst. Een op zichzelve verklaarbare moedeloosheid mag dus niet te weeg brengen dat die kwestiën ten onzent zouden insluimeren, om welker openhartige behandeling het Dr. Doedes, zoowel als mij, alleen te doen is.

Over den inhoud van hetgeen hier volgen zal heb ik niets vooraf te zeggen, dan alleen dat ik geens-

[p. 4]

zins ijver voor de leeringen der moderne theologie, dat voornamelijk hare methode mij ter harte gaat; over den vorm dit ééne slechts, dat, als ook in dit opstel hier en daar een te hartstochtelijke toon mogt heerschen die ongunstig afsteekt bij den kalmen betoogtrant van den hoogleeraar, dit zijn oorsprong niet vindt in gebrek aan achting voor mijn tegenstander, maar alleen in een temperament, dat ik niet kan verloochenen, dan op voorwaarde van te gelijk mijn schrijfader door te knippen. Ik vraag Prof. Doedes dus verschooning voor elke uitdrukking, mij thans of vroeger jegens hem ontvallen, die hem toe mogt schijnen onbestaanbaar te zijn met die gevoelens, die hij wel weet dat ik hem persoonlijk onveranderd toedraag. Uit ronde erkenning der verschilpunten kan alleen verzoening geboren worden.