Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 4

XXV. Hoofdtstuk.
Van hunne Eedzweeringen; hunne Huwelyks-Plechtigheden; Lykplichten en eenige andere Gebruikelykheden.

⁺ DRiederlei Proeven hebben ze, waar van de eene veel overeenkomst met deeze die in Congo en Guinee geoeffent worden, heeft. Deeze die men ons onder den naam van Lucasse bericht, bestaat in den beschuldigde een zekere hoeveelheit van vergif te doen inneemen. Dit gaat met eenige woorden van vervloeking en versoeijing verzelt, die niet min dan een schielyke doodt dreygen. Indien de beschuldigde de uitwerking die de vervloekingen en het vergif moeten doen, wederstaat, word hy voor onschuldig erkent, en de beschuldiger word door de verbeurtmaaking van alle zyne goederen, zelf van Vrouw en Kinderen, gestraft. De Xoqua^(e) is een soort van heet Yzer-proef. De beschuldigde moet aan dit Yzer likken, en zoo hy de Tong brand, is 't een bewys van zyne misdaadt. De Mooren^(f) dienen zich mede van deeze Proef. De Calano is de derde soort van Proefneeming, 't welk mogelyk niets anders

+ Hunne Proef neeming om misdaaden t'ontdekken, waar in die bestaat.

(e) Jan de Santos, in de aanmerkingen van den Abt Renaudot over twee Berichten van China aangehaalt, beschryft het dus. ‘De Eedt die Xoca word genoemt, geschied met het yzer van een spade, 't welk zy in 't vuur leggen, en wanneer het gloeyend is, neemen zy 't met een nyptang uit het vuur, en brengen 't voor den mondt van deezen die zweeren moet. Zy belasten hem dan het gloeyend yzer te likken; byaldien hy van 't misdryf dat men hem ten lasten legt onschuldig is, zal hem geen schade van 't vuur wedervaaren, 't welk hem de tong, noch de lippen niet branden zal: maar zoo hy schuldig is, zal hem eerlang het vuur de tong, lippen en 't aangezicht verbranden. De Moren, voegt hy 'er by, bedienen 'er zich mede van, gelyk de Kaffers, en zelfs de Christenen ten opzicht van hunne Slaven van dievery verdacht.

(f) Purchas Ubi Sup.

[p. 408]

is dan de Proef van Bondo, in Congo en Guinee gebruikelyk. 't Is een zeer bittere Drank, die de beschuldigde met eenen teug moet in zwelgen, en eerlang weder overgeeven, zonder dat 'er eenen druppel in de maag overblyft. Indien hy niet dan met veel moeiten en na herhaalde pogingen overgeeft, word hy voor schuldig gehouden. 't Is waarschynlyk de zelfde Proef die in Monomotapa in gebruik is.

⁺ Men koopt de Vrouwen voor de waarde van Geldt, of voor eenig Vee: Ook zegt men, dat men in dit Gewest ryk geacht word, wanneer een Vader veele Dochters heeft. Valt 'er iets op deeze te zeggen die men gekocht heeft, men geeft haar aan haare Ouders weder: Maar men moet 'er iets op verliezen, en alsdan heeft men de vryheid van haar aan andere te verkoopen. Wat de arme aangaat, geen beterschap is 'er voor haar ten besten: Nadat ze gekocht zyn geweest, is 't haar niet toegelaaten haaren Man te verlaaten, of om het anders te noemen, de Meester die haar gekocht heeft. Nochtans bestaan de voorbereidzelen en plechtigheden van 't Huwelyk, gelyk elders, in Feesten, Onthaalingen, Dansseryen en Bruilofts-geschenken. Men nodigt de Vrienden en Gebuuren: Een ieder brengt 'er zyne Schotel en een weinig Mondkost voor de nieuw Getrouwden. Laat ons een aanmerking over deeze Gewoontens voorstellen, die door de Reizigers te breed konnen uitgemeeten zyn geweeest, of qualyk verstaan. Deeze die ons van een alzoo buitenspoorig gebruik gewagen als de Koop der Vrouwen is, geeven ze wel op het onderscheid acht 't welk tusschen een wettige Vrouw en Byzit gevonden word? Is 't wel te gelooven dat in de aller woeste Landen geen Huwelyken uit genegentheid geschieden? Niet te twyffelen is 't dat men groote uitzonderingen in deeze gebruiken vind: Des te meer, dat de Polygamisten of die het met de Veelwyvery houden, waar van 't geschil is, zich gelyk alle anderen, een Vrouw verkiezen die de Meesteresse van den Huize en de Voogdesse van de andere Vrouwen zy. 't Is niet dan aan den Monarch gedoogt zyne Zuster en eigen Dochter te trouwen. Deeze Bloedschande is geen misdaadt voor hem: Maar de Onderdaan die dit durft bestaan, word met de doodt gestraft.

⁺ De ongemeene ouderdom en ziektens voor doodelyk geacht, worden gehandelt gelyk by de Kaffers, Nabuuren van de Kaap. Men verlaat hen die in deezen staat zyn, zonder hun de minste hulp te bewyzen, noch om hen in 't leven, noch in 't sterven te helpen. 't Is wel waar dat men gemeenlyk voor hen de genegentheit heeft om hen in de woesteny met een weinig voedzel te brengen, en dat de wilde Dieren het weinig leven 't welk deeze ongelukkigen noch overig is, uitblussen. Zy zelf hun laatste uur gevoelende te naaderen, verzoeken eenvoudig op deeze wyze te mogen bloot gestelt te worden.

Vrywillig is 't de Dooden gekleed of⁺ naakt te begraaven; kortom men begraaft hen in den zelven staat waar in men hen zieltogende gevonden heeft. Men graaft een hol in de aarde, en men zet 'er den Overledene nevens eenigen voorraadt by zich in, om voor de reize naar de andere Waereldt te verstrekken. Men bedekt hem met aarde en men zet op zyn Graf de Mat of Stoel waar op hy den geest gegeeven heeft. Het bygeloof gedoogt niet deeze Stoel noch iets 't welk het Lichaam van een stervende of Doode heeft aangeraakt, te behandelen. De Rouw duurt agt dagen van Zonnen-opgang tot Zonnen-ondergang, en behalven dat, noch een uur nadat de Zon ondergegaan is. Deeze Rouw gaat verzelt met weenen, danssen en zingen. Vervolgens eet en drinkt men ter eere van den Overledene.

Omtrent de Maandt September en ten tyde⁺ van de nieuwe Maan, vertrekt de Koning, die gelyk wy gezegt hebben, de zichtbaare God of ten minsten de Stedehouder van de Godheit is, met veel gevolg van Simbaöé zyne Hoofdtstadt, en begeeft zich naar een zekeren Heuvel, die de Begraafplaats der Koningen is, om 'er negen dagen plechtiglyk ter eere^(a) van de Zielen zyner Voorzaten door te brengen. Zoodra men daar gekomen is, begint men de Ceremonie door een Lykmaal, en men drinkt zich van de Pombo^(b) dronken. Het Feest duurt agt dagen. De Pomberar, 't welk een der negen plechtige dagen is, is bestemt tot een soort van Ren-of Wortelspel. De Koning en zyn Hof verschynen 'er prachtig uitgedost. By de agt vreugde dagen voegt men 'er twee van rouwbedryf by. Alsdan is 't dat de Demon in 't Lichaam van een Hoveling komt, ten minsten zoo men de Negers gelooven moet. De Demon verklaart aan de Vergadering dat hy de Ziel van den regeerenden Konings

+ Vreemd gebruik van Vrouwenkoop onder hen in gebruik.

+ Hoe zy den gee nen van hoogen Ouderdom gebrekkelyk geworden, handelen,

+ En welk een ge drag zy omtrent de dooden oeffenen.

+ Welk een gebruik de Koning wegens Lykplichten heeft, en op gezette tyden waarneemt.

(a) Wy haalen hier het vervolg van de plaats van Pomponius Mela L. 1. C. 8. aan, de Augiles raakende. (Augilae) per eos (Manes) dejerant, eos ut Oracula consulunt, precatique quoe volunt, ubi tumulis incubuere, pro responsis somnia ferunt. Men ruikt genoeg de overeenkomst van deeze gebruiken

(b) 't Is een drank van Maiz of van eenig ander koorn van 't Gewest gemaakt.

[p. 409]

Voorzaat is, en deeze Ziel die deel aan de Lykplechtigheit heeft. Deeze bezetene valt en wentelt zich ter aarde, de Demon spreekt dan door zynen mondt in een onbekende taal: Maar vervolgens stelt hy zich menschelyker aan en spreekt gelyk den Overleden Koning gesproken heeft.^(a) De Koning, die gelooft zynen Voorzaat te kennen, naadert en groet hem: Eerlang wykt dan het verdere Gezelschap door achting te rug, en de Koning met den Bezetenen alleen zynde, vraagt hem als een onfeilbaar Orakel raad over alles 't welk zynen Staat en zyn Persoon in 't byzonder aangaat. Het Orakel ophoudende te antwoorden, verlaat de Demon het lichaam van dien hy bezeten heeft, en men verzeekert dat de arme Lyder gemeenlyk al zyn leven gevoelen heeft van de eer van tot dit Orakel te hebben gedient. Waarschynlyk is 't, dat alle deeze konstenary aan 't bedrog van iemandt verschuldigt zy, die zich voor Toveraar uitgeeft: Dit is alles 't welk met zekerheit kan gezegt worden. Wy voegen 'er alleenlyk by, dat de Oudheit een groot getal uitroepingen der Dooden bericht.

⁺ Wanneer de Koning sterft, volgen hem zyne Vrouwen om hem in de andere waereldt te dienen. Zy vergeven zich zoodra hy den Geest geeft. Gestorven zynde, draagt men hem van stonden aan naar 't Graf van zyne Voorvaders, en op den volgenden dag 's morgens, neemt zynen Troonvolger bezit van 't Koningryk en de Bywyven des Overledenen. Hy vertoont zich in 't openbaar.: Maar zodanig dat een Afschutzel⁺ hem en zyne Vrouwen voor 's Volks oog bedekt. Men verkondigt hem opentlyk door 't gansche Landt, opdat de Edelen en voornaamsten van 't Volk hem komen erkennen en Hulde bewyzen. Dit geschied met zodanige tekenen van dienstbaarheit, zoo gemeen door gansch Oosten, en zoo aangenaam voor de Vorsten die zich vleyen voor een Godheit gehouden te worden, wanneer zy hunne Onderdanen beevende kruipen zien voor de trappen van hunnen Troon, en hen zonder te mogen aanzien, spreeken. Dus is 't dat de Onderzaten hunne Huldiging aan deezen Afrikaanschen Monarch afleggen, die zich verwaardigt op hunne onderwerping te antwoorden: Maar zonder zich noch in 't openbaar te vertoonen; na geantwoordt te hebben, rukt men het Afschutzel, 't welk hem bedekte, weg, en hy vertoont zich eindelyk. Een ieder slaat in de handen, en schreeuwt van vreugde vervoert. Aanstonds daar na word het Afschutzel voor den Monarch toegeschooven, en deeze die hem gehuldigt hebben, keeren weder kruipende te rug gelyk zy gekomen waren. De gansche Stadt viert het Feest van 's Vorsten verheffing tot de Kroon, overal wedergalmt het van vreugde, en van 't geluid der Muzyk-Speeltuigen.

Den volgenden dag, laat de Monarch zyne verheffing op den Troon door zyne Amptenaaren uitroepen, die van stonden aan de Onderdanen noodigen om door hunnen nieuwen Opper-Heer de Boog te zien breeken. Dit is een plechtigheit waar by somtyds meer dan een Mededinger naar 't Koningryk tegenwoordig is, en waar van men evengelyke Voorbeelden^(b) by veele

(a) Dit alles heeft veel overeenkomst met de negendaagsche en jaarlyksche gebruiken der Alouden, en de Beschryving die 'er Virgilius AEneid. L.V. van doet. Van de Lykmaalen, een ren-of steekspel, de aanroeping en aanbidding der Manes; laaten wy met de Beschryving die wy reeds hebben gedaan, deeze plaats van Virgilius vergelyken:

Salve sancte Parens iterum: Salvete recepti
Nequicquam cineres, animaeque umbraeque paternae &c.

+ Hoe na 't afsterven van den Koning, zyne Vrouwen hem in de andere waereldt verzellen moeten;

+ En met welk een plechtigheit de Troonvolger door zyn Ryk word uitgeroepen en gehuldigt.

(b) Waarschynlyk is 't dat de nieuwe Vorst dit bedryf van Ceremonie instelt, om een bewys van zyne krachten aan 't Volk te geeven. Daar zyn zoo veele voorbeelden in de Oudheit. die bewyzen dat de Volkeren ten minsten zoo veel lichaams kracht als wysheit in deezen eischten die om hen te bestieren bestemt waren, dat het onnoodig is zich op te houden met de zelve aan te haalen. Onze Fransche Historie bericht 'er een voorbeeldt van, 't geen genoeg bewyst dat onze Voorouderen over dit stuk noch niet ontaart waren. Pepyn de Korte zich van een gedeelte der Heeren van zyn Hof wegens zyne korte en dikke gestalte veracht ziende, 't welk hen geen groot denkbeeldt van zyne dapperheit gar, noodigde hen op een verlustiging van een gevecht met een Stier tegen een Leeuw. Als hy zag dat de Leeuw verwoedelyk op den Stier aanvallende hem begon de keel toe te nypen; wie van u, zeide hy, tot de Heeren, gelooft moeds genoeg te hebben, om deeze Leeuw te dwingen den Stier los te laaten, en hem te dooden? Niemandt wierd 'er gevonden die een zoo gevaarlyke daadt onderneemen dorst. Toen sprong de Koning in het worstelperk, trok zyn Sabel, sloeg de Leeuw met den eersten slag het Hooft af, en weder onverschrokken zyne plaats neemende, zeide hy hen in 't voorby gaan, aan wien hy begeerde zich te doen verstaan: David was klein en Goliat werd door hem ondergebragt; Alexander was klein, maar hy had meerder kracht en moed dan veele van zyne grootste en welgemaaktste Bevelhebbers. David wedervoer de zelfde verachting van Saul en zyn Hof wegens zyne kleine gestalte. Niet te min was hy ongemeen sterk, men rekende hem onder de dapperste Mannen van Israël. Hy zegt in een van zyne Psalmen, dat zyne kracht zodanig was, dat hy een staale boog brak: en alhoewel de Heer Le Clerc in zyne verklaringen een gedachten uit, dat dit wel een Poëtische vergrootende spreekwys zoude konnen zyn, echter zou hy Verklaarders vinden, die deeze daadt voor een bewys van kracht zouden neemen, die David voor zyn Volk toonen wilde.

[p. 410]

Aloude Volkeren van Europe en Asië vind. Wanneer de Quiteve zich in een zoo verdrietige omstandigheit bevind, moet hy zynen toevlucht tot de geneegenheit der Vrouwen neemen die den Overledene overleeft hebben; want wie zy in 't Paleis gedoogen, is de eenige en waare Troonvolger. Het zoude onnut zyn den indrang te dwingen, nademaal deeze geweldpleging strydig met de Wetten van den Staat is. Zy zoude den Eisscher het recht om te regeeren doen verliezen: Het vereischt dan, dat hy zyn recht handhave, maakende zyn Hof by deeze Vrouwen.

⁺ Wy hebben gezegt, dat een gedeelte van 's Konings Vrouwen met hem sterven. Men verzeekert ook dat men hem eenige groote Heeren van 't Koningryk voor zyn geleide geeft, onder voorwendzel, dat hy hunnen Dienst noodig heeft, en dat de Troonvolger gemeenlyk deeze verkiest voor wiens aanhang hy is beducht. Men zegt ook dat eertyds de Koning zich niet van de wreede Wet uitzonderde, die begeert dat men gewillyk sterve, wanneer men van een ongeneesbaare ziekte word aangetast. In dien gevalle dooden zich de Koningen na hun een Troonvolger te hebben verklaart. Een groot gebrek aan hun persoon overgekomen, de beroovingen, ongunsten en rampspoeden, eindelyk het verlies van de twee voorste Tanden, noodzaakten hen in de zelfde zaak. ‘Het word vereischt, zeggen ze, dat een Koning geen gebrek heeft: Indien by ongeval hem iet overquam, doet hy dan niet beter dat hy uit de waereldt scheide, en dat hy in 't ander leven overgaa, alwaar hy van alle onvolmaaktheden zal ontheven zyn?’ In 't vervolg onderschraagden de Koningen deeze zoo schynbaare edele gevoelens niet meer. Een van hun verkiezende het toekomende leven voor de hoop van na zynen doodt volmaakt te worden, liet in zyne Staaten verkondigen, ‘dat schoon hy het ongeluk hadde gehad een Tand te verliezen, echter beslooten had voor 't welzyn zyner Onderdanen te leven, en gerustelyk afwachten zou, dat hem de doodt quam te overvallen, zonder die te gemoet te gaan.

^(a) De Vorst belast in zekere tyden Koninglyke Jagthoudingen, alsdan is 't aan een ieder gedoogt op den Leeuw te jaagen en hem te dooden; 't welk op andere tyden een misdaadt zoude zyn, nademaal de Quiteve de toenaam van groote Leeuw voert.

Deeze Volkeren onderneemen niets zonder⁺ te vooren raad te hebben gepleegt wegens den uitslag door 't Lot met een soort van Dobbelsteenen, of door middel van eenige Lynen die zy in den grondt of op de aarde trekken. Schoon de Tovery hun verboden zy onder straffe van de doodt, of ten minsten op verbeurtverklaaring van Vrouwen, Kinderen en zelf van de vryheit, nochtans laaten ze niet na groote Toveraars te zyn. Het Overfpel en de Diefstal zyn de zelfde straf als de Toveryen onderworpen.

Wanneer de Koning met zyne Grensvolkeren⁺ Onderhandelingen heeft te verrichten, vertrouwt hy die aan vier Afgezanten, waar van de eerste alleen zyn persoon verbeeldt, en moet met de zelfde achting als zyne Majesteit eischt, gehandelt worden. De Gezant die na deezen volgt, word 's Konings Mondt genoemt; hy geeft bericht van zynen last. De derde 's Konings Oog; deeze is 't die acht geeven moet op 't geen 'er voorvalt; en de vierde 's Konings Oor, die hooren moet al 't geen 'er wederzyds word gezegt en 'er getrouwelyk bericht van geeven.

+ Hoe op 's Konings afsterven nevens zyne Vrouwen hem eenige groote Heeren in de toekomende waereldt verzellen moeten.

(a) Purchas Ubi Sup.

+ Hoe dien Landaart voor hunne onderneemingen net Lot onderzoeken.

+ 's Konings gedrag wanneer hy een onderhandeling met zyne Grensvolkeren aangaan wil.