Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 4

[p. 155]

Vyfde verhandeling
Over de hedendaagsche godtsdienst-plichten en gewoontens der afgodische volkeren.
Behelzende die van de Chineesen, de Eilanders van Formosa enz.

I. Hoofdtstuk.
Van der Chineezen Wetgever Confutius; zyne ingevoerde Wysgeerte in China, en hoedanig door verscheiden Sektarissen zyne Leer verbastert is, enz.

⁺ P Martini verzeekert^(a), dat 'er in de Chineesche Taale geen byzonder woordt gevonden word, 't welk met Godt overeen komen kan. Dit baart een soort van vooroordeel, den geenen gunstig, die gelooven dat de Chineezen Godverlochenaars zyn. Nochtans, voegt 'er Martini by, dat zy zich van het⁺ woordt Xangti^(b) bedienen, om deeze te beteekenen, die onafhangelyk Hemel en Aarde bestiert. Zy offeren aan de Godheit zodanig die zyn kan; hunne Boeken zyn van een Leerstuk vol, 't welk de straf voor de ondeugdt stelt, en de vergelding voor de deugdt: Zy spreeken van den Hemel zodanig als met deeze gevoelens overeenkomt. ‘Maar (dit zyn de woorden van den Overzetter van Martini) alzoo 'er geen vermoeden is, dat deeze onafmeetbaare uitgestrektheit^(c), van lichtende Lichaamen vervult, een zoo wys bestier

+ Welk een gevoelen de Chineezen van een Opperwezen of Godheit hebben, aangemerkt.

(a) In tam copiosa lingua ne nomen quidem Deus habet; in zyne Hist. van China door den Abt Pelletier in 't Frans overgezet

+ En 't welk zy Xangti noemen.

(b) Of Xam ti. Dit woordt beteekent Oppermachtig Meester: Geen van hunne Keizers, zegt men, hebben nooit by hunnen naam het woordt Xam gevoegt; men heeft dit altoos door achting aan 't Opperweezen gelaaten. Wat Ti aangaat, 't welk Meester beteekent, hebben zich veele Keizers aangemaatigt. Zie de Voorrede van Confutius Zedekunde. Dit vormt weder een ander vooroordeel tegen den geenen die de Chineezen gelooven Godverlochenaars te zyn. Zie verder een aanmerking in 't vervolg van dit Hoofdtstuk.

(c) De Hemelen.

[p. 156]

kan machtig zyn, is 't te gelooven, dat zy 'er een Oppermachtig Wezen onder verstaan, 't welk zorge voor alle geschapene dingen draagt, die zich zelven niet bestieren konnen, en door hen Heere of Bestierder des Hemels word genoemt.’ Dit zoude echter den geenen niet voldoen die de Chineezen Godverlochenaars gelooven te zyn: Zy zullen zeggen, dat dit onderstelt 't geen in geschil word gestelt. Blykbaar nochtans is 't, dat ze in de eerste tyden hunner Heerschappy, te weeten, omtrent den tydt van Noach, kennisse van den waaren Godt hebben gehad, gelyk men ook van de eerste Volkplantingen der Waereldt na de Zondvloedt gelooven kan. Maar behalven dat, dient dit alles geenzins voor hunnen tegenwoordigen Godsdienst aangehaalt; genoeg is 't bekent, dat men op ydele gissingen^(a) van een geschreeven gezag, of van een naaukeurige Overlevering ontbloot, niet redeneeren kan. Nochtans zullen we de denkbeelden der Aloude Chineezen, volgens het bericht der bequaamste en naaukeurigste Reizigers, ontwinden. Zie hier volgens de Vaders Le Comte en Martini de vordering van hunnen Godsdienst en zyne verbastering aangemerkt.

⁺ Fohi,^(b) die niet lang na den tydt van Noach regeerde,^(c) offerde het Opperwezen van Hemel en Aarde. Onder een zoo Godsdienstigen Vorst, en wiens regeering ongemeen lang was, liep de Godsdienst mogelyk noch weinig gevaar, en ongetwyffelt hebben de Volkeren hunnen Opperheer daarin nagevolgt. De derde Keizer, Hoamti^(d) bouwde een Tempel voor den Opperheere des Hemels. Onderstel dan, dat de Jaarboeken der Chineezen waarlyk geloofwaardig zyn, zoo kan men zeggen dat deeze Tempel de aller oudste was, waarvan in de Historiën gewag word gemaakt, te meer, alzoo deeze Vorst in een tydt leefde, dat men geene Godsdienstigheit dan in de Bosschen en op de Bergen oeffende. De vyfde Keizer Tchouen-Hio genoemt, herstelde de Godsdienst die zynen Voorzaat, door een hoogen Ouderdom verzwakt^(e), met bygelovige bedryven bedorven had. Hy stelde Priesters of Geestelyke Mandaryns aan, om in 't Osferen 't gezag te voeren, en hy geloofde dat men den Geestelyken Dienst in geen enkele plaats insluiten moest. P. Martini zegt, dat hy alle zyne Onderdaanen verplichtte zekere Plechtigheden te oeffenen, en dat hy het Priesterschap aan de Oppermacht voegde, verbiedende aan een ieder, dat niemandt dan de Keizer offeren mogt. De zesde Keizer was niet beter tot den Godsdienst geneegen. P. Martini voegt 'er by, dat deeze het eerste voorbeeldt van de Veelwyvery gaf. Yao, die hem opvolgde, deed veele schoone daaden, waarin hy door die geen die na hem quam, nagevolgt wierd. Kortom, zy maakten zich beide, zegt P. Le Comte, door hunne Godvruchtigheit en hun wys bestier, zoo berucht, dat het genoegzaam bleek dat onder hunne regeering de Godsdienst noch bloeiender was. De zelfde Jezuït gelooft, ‘Dat de kennisse van Godt byna twee duizend jaaren daarna gehandhaafdt wierd, en zulks onder de regeering van tagtig Keizers; nademaal de geleerdste Uitleggers der Chineezen staande houden,^(f) dat men voor de bygelovigheden van Fo, nooit Afgoden^(g) of Standbeelden onder den Volke gezien had.... Geduurende deezen tydt vermaande men altoos den Vorsten de stellingen van Yao in acht te neemen, waar van de eerste het wezentlykste opzicht op den Dienst van den

(a) Zie de Verhandeling van den Abt Renaudot over de weetenschappen der Chineezen.

+ De Historie van Fohi als eerste Vorst der Chineezon en die van zyne Opvolgers aangehaalt.

(b) Gedenkfchrifien van China door P. Le Comte; in een Brief aan den Kardinaal Bouillon. Alles 't geen wy hier van deeze eerste Chineesche Keizers berichten, gaat by de meeste Geleerden voor zeer twyffelachtig door.

(c) De Historie van Fohi is by de geleerden zeer verdacht, overzulks 'er veele verdichtzelen onder vermengt zyn. Men heeft onder andere van hem gezegt, als van Erictonius, Vulkaans Zoon, en vierde Koning van Atheene, dat hy half Mensch en Slang was. Dit is de oorsprong van den Draak die de Chineesche Vorsten voor hun Zinnebeeldt of Wapens verkooren hebben. Deeze Monarch, 't zy verdicht of waarachtig, leefde weinig tyds na de Zondvloedt. Men wil dat hy van Noach door Sem afkomstig zy. Hy was 't, voegt men 'er by, die den Chineezen het gebruik leerde van Slachtoffers Godt aan te bieden, 't welk hy zelf van de Patriarchen zyne Voorvaders geleert had, en zegt men, dat door zynen naam Fohi, of Paohi, en Slachtoffer beteekent, bevestigt word. Fohi heeft ook den Chineezen de beeldspraakelyke Letteren medegedeelt.

(d) De Chineezen zeggen, dat Hoamti nooit storf, en dat hy het hooge gebergte nevens andere onsterffelyke Menschen bewoonde. Hist. de la Chine van P. Martini.

(e) Idem.

(f) Men zou dit niet konnen overeenbrengen met de stichting der Tempelen, en den Dienst voor eenige voornaame personen, door eenige Keizers lange voor Fo ingevoert, zonder mede van de Offerhanden gewag te maaken die men den Bescherm-Engelen sedert aloude tyden aanbood, en geloofde waarlyk Ondergoden by Xam-ti te zyn. Zie de Voorrede van Confutius Zedekunde.

(g) Maar, hoe wil men, dat in een Eeuw waarin alle Volkeren der Waereldt zich de Godheit door Beelden verbeeldden, of, 't welk eveneens is, door Beeldtspraaken, de Chineezen, zodanig hier aan verbonden, alleen van 't algemeen gebruik zouden afgezondert zyn geweest? Zyn zelf de verligtste Volkeren van onzen tydt zoo vermogende zich van doeze verbeeldingen te konnen ontheffen?

[p. 157]

Oppermachtigen Meester der Waereldt had.’ Maar dit was geenzins zonder uitzondering, noch vermenging van bygelovigheden, die allenks de Godsdienst bederven, en van zynen oorsprong verbasteren. Eenige Eeuwen na Yao, wilde een Keizer de Afgodery door middel van een Dwaalgeest die hy verdeedigde, invoeren. Deeze nieuwe Salmoneus wilde vervolgens de Godheit trotseeren, maar hy storf mede als den Salmoneus der Grieken; want de Chineesche Historie verhaalt, dat hy door den blixem gedood wierd. De ydelheit der voorzeggingen wierd in deezen geruimen tydt ingevoert. Men bewees den Geesten een Geestelyken Dienst;^(a) aan deeze Hemelsche Mogendheden, die men voor Middelaars by den Oppermachtigen Keizer van Hemel en Aarde aanzag. Men onderstelde mede, dat de Starren over 't geluk en ongeluk der Menschen en van Staten een invloed hadden. Dit alles vind men in de Historie der regeering van de aloude Chineesche Vorsten aangeteekent. Dus kan men zeggen dat de geest van den Godsdienst in dit Ryk op die wyze gehandhaaft wierd, als in dien zelven tydt by de andere Heidenen der Oudheit. Hoe veel schoone voorbeelden vind men niet onder de laatsten, van deeze zoo opgesmukte deugdt in de Chineesche Jaarboeken, en die men met reden als het merkteken en de grootste volmaaktheit in den Godsdienst zoude konnen aanzien, byaldien men 'er het bygeloof van afzonderde? Wy willen wel met P. Le Comte gelooven, dat deeze Volkeren zeer lang een genoeg duidelyke kennis van den waaren Godt konnen gehad hebben: Maar wy voegen 'er by, dat die niet als zuiver konde aangezien worden.

⁺ Laotun, die P. Le Comte, Laokun of Li-laokun noemt, was het Hoofdt van een Sekte, wier beginzelen byna met die van Epicurus overeenquamen.^(b) Hy werd onder de regeering van Tingu gebooren, omtrent 600 jaaren voor J. Christus, en byna vyftig jaaren voor Confutius. Deeze Ketter waande door den Hemel geschapen te zyn geweest, 't welk mogelyk zeggen wil, dat hy zich als een Hemels Gezant aanmerkte. Byna hebben alle de Hoofden van een Aanhang of Party getracht zich deezen geur van een wonderbaaren en onnatuurlyken Persoonaadje te geeven. Om dit Karakter te beter te vestigen, wilde hy noch zynen Aanhangeren ditsmaaken, dat hy een en tagtig jaaren in zy Moeders Buik beslooten was geweest, en dat hy een weinig tyds voor haare doodt door de linkerzyde was voortgekomen, die toen zich zelven opende. Het getal van negen, 't welk hy geloofde het volmaakste van alle getallen te zyn, en negenmaal vermeerdert zynde, een en tagtig uitlevert, was de grondslag van dit geloof Li-Laokun verkreeg zich eerlang door zyne Leere groot gezag, waarvan dit het wezentlyke was.^(c) Hy ‘leerde dat de Oppermachtige Godt lichaamelyk was, en dat hy de andere Godheden als een Koning zyne Onderdaanen deed, bestierde.^(d) Hy dreef mede dat de Ziele met het Lichaam verging, en dat de wellust 's Menschen volstrekte welzyn was.’ By deeze Leerstukken voegde hy dingen die een welgevoegelyken zin konden aanneemen. By voorbeeldt, hy scheen een opperste Bewustheit in deeze volgende plaats te erkennen. ‘De uitmuntenste Reden (Tao) heeft geen naam die met haar overeenkomt; zy heeft Hemel en Aarde geschaapen, alhoewel zy geen Lichqaam heeft; zy is onbeweeglyk, en geeft nochtans aan alle de Starren de beweeging. Ik noeme haar Tao, dat is de uitmuntenste Reden zonder Afbeeldzel; nademaal ik haar met geen anderen naam kenne, enz.^(e) De eeuwige Reden heeft een voortgebragt; een wederom twee; twee hebben drie voortgebragt, en drie wederom alle andere dingen.’ P. Le Comte schynt te gelooven, dat 'er in deeze plaats eenige kennis van de Drie-eenheit opgesloten legt. De zelfde Philosoof schreef voordeeliglyk van de deugdt, van het vlieden der eere, 't verachten der rykdommen, en van de eenzamheit der Ziele, te weeten, van deezen staat van ingetogenheit, waar in de Ziel van de Waereldt afgetrokken, zich zelve betracht. Op dit alles kan men besluiten, dat de Leer van deezen Wysgeer een mengzel van goedt en quaadt was: Mogelyk gebeurde hem vervolgens 't geen andere wedervaaren is; dat zyne Sektarissen veel verder dan hy gingen, en valsche en gevaarlyke gevolgen uit een Leerstuk trokken, 't welk niet dan duister en vol van dubbelzinnigheden was. Onder voorwendzel van de wellust, des 's Menschen volstrekte welzyn te genieten,^(f) ‘beyverden zyne Sektarissen

(a) Woorden van een gebedt, 't welk men vind in de Hist. de la Chine van P. Martini L. IV.

+ Als mede die van Laotun een beruchte Sektaris, waar voor hy zich uitgaf, en welke gevoelens hy onder hen voortplante.

(b) Hist. de la Chine Ubi Sup.

(c) P. Le Comte Ubi Sup.

(d) Hist de la China door P. Martini L. IV.

(e) P. Le Comte Ubi Sup.

(f) P. Martini zegt, zy vleyden zich de onsterffelykheit door de kracht hunner Geneesmiddelen te konnen deelachtig worden. Zy leerden, dat 'er omzwervende menschen in de bergen waren, die, na zich van den doodt te hebben vrygemaakt, overgingen waar het hun goed dacht, en zelf tot in de Hemelen konden doordringen. P. Martim zegt mede als P. Le Comte, dat dit dwaas geloof een hevige begeerte in de Chineezen tot de Scheikunst heeft verwekt. Men zou het gevoelen, 't welk de Chineezen van de omzwervende Menschen die onsterffelyk zyn, hebben, konnen vergelyken by 't geen ons gemeene Volkje van de omzwervende Joodt heeft, of 't geen men lange van de Broeders van 't Rooze-Kruis heeft gehad, die zich waanden alles te weeten, en de Menschen uit de dwaaling van de doodt te konnen trekken, van niet te verouderen, en eeuwen te konnen leeven, als ook onzichtbaar voor hunne vyanden enz. te worden. Om weder tot de Chineezen te komen; Hiao-vu, een hunner Keizeren, was zoo krachtig met de Scheikunst ingenomen, waar door hy de onsterflykheit zich inbeelde te verwerven, dat hy zich de Keizer van tien duizend jaaren noemen liet. De Stofscheiders, of om eigentlyker te zeggen, de Alchimisten lieten hem op hunne kosten bouwen ‘een Paleis van welriekend hout, waarby noch allerlei reuk werk quam .... Men rechte in 't midden van dit Paleis een koperen Toren op...Waarin men een groote kopere kom zag, gelyk een handt afgebeeldt, die diende om dagelyks de fynste douw te vergaaderen, waar van men de Paerlen maakte, die het zaadt van deeze gewaande onsterffelykheit moesten zyn.’ Een van zyne Stofscheiders zynde te raade geworden een deezer brouwzels aan Hiao-vu aan te bieden, bequaam om deezen Monarch zoo verlieft op 't leven, de onsterffelykheit te bezorgen, hield de eerste Amptenaar van Staat de handt van deezen zwetzervast, en dronk al het vocht uit, zeggende tot den Koning, indien het waar is, dat het geen ik drinke onsterffelyk maakt, zult gy my niet konnen het leven beneemen; maar hebt gy met een bedrieger te doen die u bedotten wil, spaar ik u de moeite het te ontdekken, u door myn voorbeeldt aantoonende, waar toe de verleiders bequaam zyn, die u lichtelyk konnen bedriegen: Maar deeze betuigingen maakten echter Hiao-vu niet wyzer.

[p. 158]

hun leven te verlengen, om des te langer de eenige gelukzaligheit die zy kenden, te genieten: zy gebruikten verfoielyke middelen om 'er toe te komen. Deeze gevaarlyke gevoelens sloopen onder de grootste en voornaamste Heeren van⁺ den Staat in.’ P. Le Comte bericht, dat Laokun zich zoo krachtig aan de Stofscheikunde overgaf, dat hy zelf voor den Uitvinder^(a) van deeze kunst aangezien wierd, en dat hy zich inbeelde de Philosofische Steen te bezitten, zich eindelyk ditsmaakende, dat hy zich door middel van een kookzel onsterffelyk maaken kon. Hy voegt 'er by, dat zyne Leerlingen de Toverkunde oeffenden, om hun oogmerk te bereiken, zodanig, dat ze eerlang de eenigste Wetenschap der aanzienlykste Menschen wierdt. Een ieder leidde zich hier op toe, hoopende de doodt te ontwyken, en men voegde 'er eerlang oneindige ongerymdheden en ongodsdienstigheden by. De Geleerden van deeze Sekte, ziende hoe zy hier door by den Volke bevoordeelt wierden, vermeerderden zich oneindelyk; men gaf hen den toenaam van Hemelsche Geleerden, en bezorgde hun Huizen om in gemeenschap te leven. Men bouwde zelf Tempelen den Grondlegger deezer Sekte, en de Koning en 't Volk eerden hem met een Goddelyken dienst.

Ten tyde van Confutius, was den Staat reeds ongemeen verdorven, en men gelooft dat het plompe Epicurismus deezer Sektarissen van Li-Laokun groote wanorde in den Godsdienst verwekte. De waare Philosofen waren zoo verachtelyk geworden; dat Confutius genoodzaakt wierd van Provincie tot Provincie den Volke gehoor voor zyne nieuwe Wysgeerte te gaan verzoeken. Vervolgens zullen wy breeder van deezen Confutius handelen.

Chingu, die twee hondert dertig jaaren voor Christus geboorte regeerde, besloot⁺ teffens alle de Wetenschappen uit te blussen, laatende alle de Boeken van 't Keizerryk verbranden, behalven nochtans die van den Akkerbouw, van de Geneeskunde, en Waarzeggery handelden. Dit Gebodt werd met alle mogelyke strengheit uitgevoert: Maar alhoewel, niet tegenstaande het zelve, veele Werken deeze algemeene doeming onttrokken wierden, kan men wel gelooven dat de onweetenheit, toen het Bygeloof de handt leende, om een grooten voortgang te doen. Men zag ook in gevolg van tydt de vooroordeelen voor de Toverkunde, Toveryen, invloeden der Starren, het vermogen der Geesten enz. aangroeien, gelyk dit door de Historie der Vorsten beweezen word, die dit Ryk omtrent een Eeuw voor Christus geboorte bestierden.^(b) Een deezer Vorsten zette de zwakheit en dwaasheit van zich de onsterffelykheit te belooven, tot de haatelykste bygeloovigheden voort, en gaf door zyn voorbeeldt, aan zekere gewoontens plaats, die bewys gaven met welk een gezwindheit de ongebondenheit en ongodsdienstigheit ingevoert worden, wanneer de onwetenheit eens voet gevat heeft. Hy liet in de geheele uitgestrektheit van zyn Ryk, Tempelen ter eere bouwen van die geen die eeuwiglyk leeven moesten, geevende dus vooraf zich zelven de eere van de

+ Hoe hy zich voor de eerste Uitvinder der Stofscheikunde uitgaf, en zich waande onsterfelyk te maaken.

(a) Nademaal wy van de Stofscheikunde begonnen hebben te spreeken, laat ons, volgens anderen, berichten, dat deeze konst alleen onder de regeering van Diokletiaan bekent wierd, en dat de eerste Boeken der Stofscheikunde in Egipte gevonden wierden. Indien dit zoo is, zyn de Stofscheiders van een veel aanzienlyker oudheit den voet gelicht. Wat de Chineezen aangaat, verre van hun de vinding deezer kunst toe te staan, wil men, dat de Arabiers die hen hebben geleert. Zie de Verhandeling van den Abt Renaudot over de Wetenschappen der Chineezen. Nochtans is 'er niets zeker in dit alles, en het schynt dat na een volkomen onderzoek, de Arabiers en Chineezen een evengelyk recht hebben, om het onderling te konnen betwisten.

+ Hoeverwart de gevoelens van den Godsdienst onder de regering van Chingu stonden, aangeweezen.

(b) Hiao-vu, waar van wy zoo even gewag hebben gemaakt.

[p. t.o. 159]

124
IDOLE XEKIA.

B. Picart sculp. direx. 1726.
Autre representation de XEKIA.

[p. 159]

Vergoding: En men wil, om deeze reden, dat deeze Vorst^(a) de Invoerder van de verklaarde Afgodery zy, alhoewel het schynt in alles 't geen wy hebben bericht, dat ze zelf onvergelykelyk ouder dan Confutius was, wat voor reden men ook bybrengen mag om de Godsdienst der Aloude Chineezen op^(b) Xangti alleen, als Oppermach-Heer der Waereldt over te brengen.

⁺ Maar, de Jezuiten, die over de Historie van China hebben geschreven, zeggen dat de felste slag die de Godsdienst ontfing, door Fo en zyne Aanhangers wierd toegebragt. Deeze Fo begon zich in China^(c) omtrent twee en dertig jaren na het lyden^(d) van Christus berucht te maaken. Zyn Afgod wierd 'er^(e), zegt men, uit de Indiën gebragt. Men vond 'er de gemoederen t'eenemaal om het te ontfangen, genegen, en teffens mede het Bygeloof en de Afgodery behielden toen volkomen het veldt. Men zeide dat Fo een Spook was, uit de Hel voortgekomen: Maar, zonder ons met dit verdichtzel op te houden, zie hier wat men 'er naar ons dunkt, redelykerwyze van zeggen kan. Men zegt^(f) dan, dat Fo in de Indiën, omtrent duizend jaaren voor Christus gebooren wierd, en dat hy des Konings Zoon was. Vervolgens wierd hy Che-kia of Xe-quia⁺ genoemt: Maar den ouderdom van dertig jaren bereikt hebbende, gaf hy zich den naam van Fo. Zyne Moeder bragt hem door de rechterzyde ter waereldt, en storf in haare Baarenssmerten, daar Laokun door de linkerzyde gebooren wierd. Deeze Moeder had eenigen tydt te vooren gedroomt, dat ze een Olifant inzwolg (andere zeggen ter waereldt bragt); en deeze droom geeft de oorsprong aan de eer die de Indiaansche Koningen aan de witte Olifanten bewyzen. Fo was naaulyks gebooren, of hy had reeds de kracht zich staande te houden; hy deed zeven treeden, wyzende met de eene handt naar den Hemel en de andere naar de Aarde. Hy sprak aanstonds, en gaf het merkteken van zyne Bezending. Ik ben, zeide hy, de eenigste die verdient in Hemel en op Aarde geëert te worden. Op zyn zeventiende jaar, begaf hy zich in 't Huwe-

(a) Hist. de la Chine, door P. Martini L. VIII.

(b) Nochtans meent men dat dit woordt geenzins het denkbeeldt uitdrukt 't welk wy van Godt hebben. Men zegt ook, dat by ontbeering van een naam die in 't Chinees van 't Oppermachtig Weezen gegeeven kan worden, de Syriers, die in China de Chineesche en Syrische Opschriften nalieten, waar van in 't Verheerlykt China van Kircherus gesproken word, genoodzaakt waren het Syrisch woordt Aloho te ontleenen, 't welk op 't Hebreeuwsch Elohah uitkomt, waar in zy, voegt men 'er by, door de Spanjaarden nagevolgdt wierden, die zich van 't woordt Dios bedienden, om 't gebrek der Amerikaansche taale te vervullen (als onder anderen die der Brazilianen) die geen woordt hadden om het Opper-Wezen uit te drukken. Zonder ons in dit geschil in te wikkelen, schynt dit ons maar een woorden strydt te zyn: Want indien zy geen eigen naam hadden om uit te drukken 't geen de Christenen meenen door het woordt Godt te beteekenen, hadden zy ten minsten 't een of ander woordt om iet uit te drukken dat zy geloofden boven hen te zyn. Men zou ook niet konnen ontkennen, dat alle deeze Volkeren eenig denkbeeldt van deeze zaak hadden, die boven hen zynde, mede het vermogen hadt van hun goedt of quaadt te doen, zonder dat zy 'er zich konden tegenzetten, noch anderzins dan door Gebeden, Offerhanden, Slachtoffers, Bezweeringen, Tabakberookingen enz. te verbidden; kortom of door eenige middelen die alle Volkeren van alle tyden hebben bedacht, en 't welk men niet weeren kan een Geestelyken Dienst te noemen. Indien men, niet tegenstaande dit, de Chineezen en Amerikanen voor Godverlochenaars houden wil, moet men mede zeggen, dat alle de Afgodendienaars der Oudheit insgelyks Godverlochenaars waren, nademaal men allenks het bewys der geenen volgende die de Chineezen van Atheistery beschuldigen, hen dwingen zal te moeten erkennen dat de Beschuldiging van Ongodistery op niets anders valt dan op 't gebrek dat 'er in het denkbeeldt gevonden wordt, 't welk alle de Afgodische Volkeren zich van de Godheit maaken. Maar dit is een soort van redeneering, die niet dan voor den Predikstoel goed zy. Luesto e buono per la predica. Wy zullen in 't vervolg zien, dat men in China en Japan Sekten vind, die zeer verdacht van Atheistery, gelyk die der Philosofen, der Sintos en een gedeelte der Sektarissen van Fo zyn: maar dit bewyst alleen dat 'er Godverlochenaars van stelregels in deeze twee Ryken, gelyk men onder ons heeft, gevonden worden.

+ Hoedanig vervolgens Fo een Afgodische Kettery invoerde, en voor een God erkent wierd.

(c) Gedenkschriften van P. Le Comte, Ubi Sup.

(d) Volgens andere vyfenzestig jaaren na het lyden J. Christus.

(e) Zie hier 't geen men in een klein boekje, de Zedekunde van Confutius genoemt, leest. De Keizer Mienti, die vyf en zestig jaaren na J. Christus leefde, zond twee Afgezanten naar 't Westen, om 'er den Heilig en de Heilige Wet te zoeken, gegrond op een gezicht 't welk hy hadde gehad, en op deeze woorden van Confutius, dat de Heilige Mensch in 't Westen was. De Gezanten quamen aan een Eilandt naby de Roode Zee aan te landen, zonder dat ze verder voort reisden, en namen 'er het Beeldt van Foë. Zy bragten 't met zyne Leerstukken in China.

(f) P. Le Comte Ubi Sup. Dit verhaal van 't leven van Fo is niet t'eenemaal overeenkomstig met het geen wy van Xara, van de Tunquineezen handelende, gezegt hebben. Maar, wie zou naaukeurig de tegenstrydigheden van alle de verschillende Afgodendienaars konnen overeen brengen, die zich op hunne wyze een Overlevering hebben gemaakt, naar maate dat zy van haaren oorsprong verwyderen? Zie 't geen wy vervolgens zeggen zullen van de Godsdiensten van Japan spreekende. Alle deeze verschillendheden gedoogen niet een naaukeurige stelregel van de Leere der Chineezen enz. te geeven.

+ Zie de nevensgevoegde Afbeelding, vertoonende twee verscheiden Verbeeldingen van Che-kia of Xe-quia de God der Chineezen.

[p. 160]

lyk, en hy had een Zoon dien hy verliet; als ook het overige van de Waereldt. Hy begaf zich nevens drie of vier Philosofen, die hy voor Bestierders van zyn gedrag verkoor, in een woesteny. Op zyn twee en dertigste jaar begon zyne Ingeeving zich te vertoonen: De Godheit daalde in hem, en beving hem door en door, 't welk hem een algemeene kennis gaf. Van toen af wierd hy een God; hy trok de achting en des Volks eerbied door veelvuldige Mirakelen tot zich, of, om een woordt niet te misbruiken, waarvan zelfs een groot gedeelte van Christenen de beteekenis onkundig zyn, door beguichelingen en bedrog. Hy zag eerlang in zyn gevolg een overgroote meenigte van Leerlingen, die, gelyk^(a) hun God, van naam veranderden, naar de Landen en Gewesten alwaar zy hunne Leer oprechtten. Maar deeze God wierd eindelyk gewaar dat hy een Mensch als alle anderen was. Hy storf in den ouderdom van negen en zeventig jaaren. Zich toen op 't uitterste van zyn leven ziende, om de ongodvructigheit den vollen toom te geeven, trachtte hy de Atheïstery aan zyn Sektarissen in te boezemen. Hy verklaarde dat hy hen tot dus verre door Zinspreuken onderweezen had: Maar misleid u zelve niet, zeide hy, zoekende buiten het Niet het eerste beginzel der dingen. Alles is uit dit Niet voortgekomen, en alles moet 'er in wederkeeren. Dit is den afgrondt onzer hoope. Mogelyk dat deeze Leer in schyn verfoeielyk, verdraaglyker zoude voorkomen, indien men die met de Siamsche overeenbragt, het denkbeeldt van de Niereupan in plaats van dit haatelyk Niet stellende. Hoe 't ook zy, door deeze herroeping, verdeelde hy zyne Sektarissen in twee takken, waarvan na de letter volgde 't geene Fo geduurende zyn leven geleert had, te weeten, de Afgodery; de andere ontfingen voor hun Geloofs Artykelen de laatste woorden van hunnen Meester, en verklaarden zich voor de Atheïstery. Deeze Sekte, zoo men^(b) P. Gobiën gelooven mag, heeft die der Philosofen tot verklaarde vyanden, waarvan de Leerstukken tot een ander slag van Geestdryvery den weg baanen. Daarenboven hebben andere getracht de tegenstrydigheden van Fo overeen te brengen; onderstellende dat hy een dubbele Wet leerde, die zy de uitwendige en innerlyke Wet noemen. De uitwendige bereid en geleid tot de andere, waarna deeze uitwendige onnoodig is, eveneens als dat men de steunzels die dienen om een gewelf te onderschooren,^(c) omver rukt, zoodra het voltooit is. Maar na dit alles gezegt te hebben, men kan niet ontkennen dat onder alle deeze gevoelens, en die waar van wy in 't vervolg spreeken zullen, eenige zeer duister zyn, en andere van Vrygeestdryvery zeer verdacht, 't zy dat men ze qualyk bericht heeft, of dat men 'er waarlyk gevaarlyke gevolgen van trekken kan. Wy zullen vervolgens het denkbeeldt beschouwen 't welk Kircherus ons van Fo geeft.

Na dat we nu de voortgang van de Afgodery⁺ tot de instelling van den God Fo verhandelt hebben, is 't welvoegelyk mede van die van Confutius te spreeken, die men meent de Godsdienst der Chineezen, in hunne zuiverheit te hebben gehandhaaft. De Japaneezen^(d) eeren ook de gedachtenis van deezen Philosoof onder den naam van Koosi, en hunne Legenden melden van hem als van een Heilig van de eerste orde. De Chineezen zeggen, dat men op de geboorte van Confutius, een Hemelsche Melody queelen hoorde; dat de Starren op Aarde nederdaalden, of ten minsten die naaderden, waarschynlyk om deeze wonderdaadige geboorte met verwondering te beschouwen. Na dat hy gebooren was, quamen twee Draaken hem bewaaken. Dit verdichtzel heeft eenige overeenkomst met de Slangen die den jongen Hercules in zyne wieg bezochten. Deeze geboorte van Confutius^(e) viel voor, vyf hondert een en vyftig Jaaren voor Christus, of volgens andere vier hondert drie en tagtig.^(f) Zyn⁺ Vaders doodt gaf hem de naam van Tcesse, 't welk Kindt van smerte beteekenen wil. Hy had zynen oorsprong uit de Keizers van de tweede Familie. Men verzeekert dat men in de eerste jaaren van deezen Philosoof veele genegenheit tot de

(a) Zy noemen zich Bonzes in China en Japan; Lamas in Tartarië; Talapoins in Siam; en ook Hochans in China. Onder de Braminen, zyn 'er, waar van de Leer overeenkomst met die deezer Chineesche Vrygeesten heeft, die Leerlingen van Fo zyn. Wat de God aangaat, in Siam voert hy den naam van Sommona-Codom, Xaca en Chekia in de Laos, en in Japan; van Chaca of Chaca-bout in Tunquin, en mogelyk die van Brama, Wistnu, en Ram by de Indianen. Men ziet hiet twee Verbeeldingen van Fo, onder den naam van Xequia: de eene op een verheven troon, met straalen bekroont, en Zinnebeelden omringt, en de andere aan zyne zyde twee Gunstelingen hebbende, gelyk de voorgaande Afbeeldingen Bladzyde 159. vertoonen.

(b) Voorrede van de Hist. van 't Edikt des Keizers van China.

(c) P. Le Comte in zyne Gedenkschriften van China.

+ Welk een byzonder gevoelen de Chineezen van de geboorte van Confutius hebben,

(d) Kaempfer in zyne Hist. van Japan L. 2. C. 3.

(e) Hist. van China, door P. Martini.

(f) Gedenkschriften van P. Le Comte.

+ En zyn gedrag van zyne Kindsche jaaren aangemerkt.

[p. 161]

deugdt bemerkte. In de teederste kindsheit, had Confutius niets dat kinds was. Alle zyne mameren waren reeds als die van een zedig Man. Hy had een deftig en ernstig gelaat, 't welk hem hoog achten deed: maar 't geen hem het meest, in een ouderdom waarin de onkundigheit van zyn plicht noch plaats heeft, onderscheidde, was een bestendige Godvruchtigheit. Hy eerde zyne Ouderen, en bestierde zyn gedrag geschikt naar dat van zynen Grootvader die in China^(a) met een geur van Heiligheit leefde; en men merkte dat hy nooit iets at dan na dat hy zich geknielt had en het den volstrekten Heerscher des Hemels aangeboden.^(b) ‘Noch een kindt zynde, hoorde hy zyn Grootvader eens zuchten... Hy vroeg hem de oorzaak hier van: mogelyk vreest gy, zeide hy, dat uwe afkomelingen de zorg voor de deugdt verwaarloozen zullen, en u door hunne misdaaden onteeren mogen. De Grootvader verwondert, vroeg wie hem dus te spreeken geleert had. Ik hebbe het van u zelven geleert, antwoordde Confutius, ik hoor u met aandacht telkens als gy spreekt, en ik hebbe u dikmaals hooren zeggen, dat een Zoon, die door zyn gedrag de achting zyner Voorouderen niet ondersteunt, zich ontaart, en niet waardig is hunnen naam te voeren. Wanneer gy dus sprak, dacht gy aan my niet; en zoude dat de reden niet zyn waarom gy zucht?.... Confutius, begaf zich na de doodt van zyn Grootvader onder 't bestier van een beruchten Geleerde van dien tydt, by wien hy in korten tydt een ongemeene vordering in de kennisse der Oudheit verworf, die hy als het volmaakste voorbeeldt aanmerkte. Deeze genegenheit van de Ouden had hem byna het leven gekost, toen hy noch maar zestien jaaren bereikt had; want met een Man van de eerste rang in onderhandeling zynde, die van de duisterheit en ondienstigheit der Chineesche Boeken sprak; dit Kindt voerde hem toen, over de achting die men de zelve toedraagen moest, dus krachtdadig te gemoet: De Boeken waar van gy spreekt, zeide hy, vervatten een uitmuntende Leer, waarvan de zin niet dan door Geleerden kan begreepen worden. Het Volk acht die als noodeloos, vermits zy 't niet begrypen konnen. Deeze af hankelykheit van verstanden, waar door de plompsten den verlichtsten onderworpen zyn, is in de burgerlyke gemeenzaamheit het noodigste.....’ Deeze redenvoering, die door een zeer krachtige bestraffing van den jongen Leelaar eindigde, beleedigde hem zodanig, dat hy zich, zonder een uitdrukkelyk verbodt van den Keizer, over hem zou gewroken hebben.

Sedert den ouderdom van vyftien jaaren,⁺ had Confutius onder de Ouden verkooren die men de meeste achting toedroeg, en uit hunne Boeken de uitmuntenste Leeringen by een verzamelt, met een voornemen, om 'er zyn voordeel uit te trekken, zyn gedrag daar na te schikken, en dit aan andere voor te houden. In den ouderdom van negentien of twintig jaaren, begaf hy zich in 't Huwelyk. Hy won een Zoon in 't eerste jaar van zyn gehuwden staat^(c), en vergenoegde zich met een eenige Vrouw, geloovende dat het ongeoorloft was, meer Vrouwen te trouwen, niet tegenstaande de gewoonte van zyn Landt. Hy verliet haar zelfs na dat hy by haar een Kindt geteelt had, en besloot het overige zyns levens ongehuwt door te brengen. Confutius was niet onkundig 't geen de ervaarentheit den Philosofen dagelyks leert, dat niet lastiger dan een Vrouw zy; en daarentegen zien de Vrouwen een Philosoof als een ontnut stuk Huisraads aan, nademaal het den meesten tydt ondienstig naar haaren wensch zy. Kortom, Confutius verkoor de ongehuwde staat om zich te yveriger tot de Studie te verleedigen, en vervolgens te arbeiden om zyne Leere door 't gansche Ryk uit te breiden. Dit alles kon niet wel geoeffent worden onder de belemmering van een Gezin en Huishouding, al was hy een grooter Philosoof geweest als Socrates^(d) ooit in zyne Huishouding was. In den ouderdom van drie en twintig jaaren werd Confutius^(e) Leerling van een anderen Philosoof, in China berucht, wegens zyn onderwys in 't openbaar en gemeen levens gedrag. Niettegenstaande zyne genegenheit tot de Wysgeerte, liet hy niet na Ampten aan te neemen: Want op deeze wyze kon hy in 't werk stellen, 't geen hy in 't byzonder overpeinst had. Ook oeffende hy

(a) Idem Ibid. Deeze geur van Heiligheit is een weing verdacht.

(b) Dus is 't dat P. Le Cowte zich uitdrukt.

+ Tot hooger jaaren gekomen, hoe hy zich gedroeg,

(c) Hist. van China, L. IV.

(d) Hy had een zoo quaade Vrouw, dat men om een haarer karakters aan te toonen, Xantippe Irata zeide. Zy kon voor deeze beruchte Demon van Socrates verstrekken, waar van in de Historie gewag word gemaakt.

(e) Hist. van China Ubi Sup.

[p. 162]

het ampt der Overheden in verscheidene plaatsen met veel roem en vrucht. Hy had nooit eenig oogmerk dan de algemeene nuttigheit en de bevordering zyner Leere: Wanneer hy merkte dat hy zich in de vrucht die hy van zynen arbeid en vernuft verwachte, bedrogen vond, ontsloeg hy zich zonder hartzeer, van 't Ampt van Overheit.⁺ Deeze Philosoof had omtrent drie duizend Leerlingen, waar onder vyf hondert waren die tot de eerste Ampten van Staat verheven wierden. Onder deeze vyfhondert Leerlingen, waren 'er twee en zeventig, van een ongemeene deugdt en geleerdheit.^(a) Alle deeze Leerlingen waren zoo veel Bezendelingen en Leeraars, waar van Confutius zich diende, om zyne Leere uit te breiden en de zeden des Volks te verbeeteren. Maar hy genoegde zich naauwelyks met den dienst zyner Leerlingen. Weinig scheelde het of hy had zelf de Zeën overgestooken, om zyne Leerstukken tot aan 's Waerelds einde bekent te maaken. Eindelyk verkoor hy uit deeze twee en zeventig Discipelen die onder de vyfhondert uitmuntende waren,^(b) voornamentlyk twaalf, die men de twaalf Apostelen van Confutius noemen kon, geevende dit hem een zwier van overeenkomst met J. Christus, te meer alzoo de Chineesche Philosoof zich een Gunsteling onder deeze twaalf Leerlingen verkooren had. Deeze overeenkomst schynt ons een weinig haatelyk, wy die oude Christenen zyn; maar die komt zoo niet voor aan de nieuwe Christenen van China. Confutius^(c) had zyne Leer in vier deelen afgedeelt, en zyne Leeringen in vier Orden onderscheiden. Die van de eerste leidden zich om de Deugdt te oeffenen, en die gesteldheit zich in 't hart in te drukken. Die van de tweede Orde, verbonden zich om wel te redenkavelen, en zich in 't welspreeken te oeffenen. Die van de derde leiden zich op de Staatkunde en om een denkbeeldt van een goed Bestier te vormen. De laatste waren bezig met in een naaukeurigen en beschaafden styl de zaaken te beschryven, die opzicht op het bestier der zeden had: Maar de Philosoof vermaande hen in 't algemeen, zich zelven wel te gedragen, om hun verstant door gepeins en overdenken op te helderen en hun hart door geneegenheit voor de Deugdt te reinigen.

⁺ Het was^(d) in de Provincie van Lu, zyn Vaderlandt, dat hy openbaare Schoolen oprechtte; waarin men alles leerde 't geen de gerechtigheit en deugdt den Menschen oplei, 't welk oneindige voordeelen aan de Provincie toebragt. Indien men alles wat men 'er van zegt, gelooven mag, deed Confutius de goude Eeuw weder herleven: Want hy herstelde het goed vertrouwen in den Handel, en de Godvruchtigheit in 't harte der Kinderen omtrent hunne Ouderen. Hy onderwees en verplichtte de Vrouwen in de plichten haarer Sexe, en de Mannen in 't algemeen in het handhavenen van de deugdt die de Burgerlyke bywooning onderhield. De rechtmaatigheit was zoo groot, dat men niet zou bestaan hebben 't geen men onderweeg gevallen vond, op te raapen, ten minsten behoorden het den geenen niet toe die het gevonden had: Zy leefden onderling in vrienschap en eenigheit als of ze alle uit eenig Huisgezin bestondeu. Deeze zoo merkwaardige veranderingen, die men enkelyk aan de wysheit van Confutius verschuldigt was, deeden oordeelen dat zodanig een Man een uitmuntend Amptenaar van Staat zoude zyn: Maar dit oordeel heeft somtyds door de ervarendheit gefaalt; doch 't was zoo niet ten opzicht van den Chineeschen Philosoof. Hy was een alzoo wyzen Wetgeever, als een uitmuntend Opmerker ten opzicht der Wetten. Hy verbeeterde het Hof en den Volke, en stelde paalen in eigen belang, Staatzucht en valsche Staatkunde. Zyne zeer strenge Zedekunde moest toen natuurlykerwyzen den Hovelingen wederwaardig zyn: Nochtans hoorden zy langen tydt zyne Leerredenen aan. De Philosoof wist ten Hove in te voeren de verachting der Rykdommen en vermaakelykheden, een onbepaalde waarde van gerechtigheit, gematigdheid en van andere deugden, een volstandige grootmoedigheit zonder aanzien van Persoonen, en een oprechtigheit zonder de minste vermomming. De Koningen^(e) gedroegen zich naar zynen raad, en den Volke zag hem als een Heilige aan. Dusdanig nu was de verbeetering die deezen Wetgeever, Eerste-Amptenaar van Staat geworden, uitvoerde: Maar alzoo de Menschen nooit lang in maatregels van Wysheit bestendig zyn, en dat het schynt dat ze die buiten haaren natuurlyken stant stellen; zoo bezweeken eindelyk deeze Wedergeboornen onder de aanlokzelen van vermaak: Hunne Gebuurvolkeren jalours geworden, spanden strikken voor

+ En zyne Philosofische Leering voortzette.

(a) Zie P. Le Comte Memoires de la Chine T. 1.

(b) Hist. de la Chine door P. Marini L. IV.

(c) Morale de Confutius 1688. gedrukt.

+ Openbaare Schoolen door hem opgerecht, en hoe 's Lands zaaken door hem herstelt wierden;

(d) Hist. de la Chine. Ubi Sup.

(e) Hist. de la Chine L. IV.

[p. 163]

hunne Herforming die hun gevaarlyk scheen. ‘Zy begreepen, zegt P. Le Comte, dat een Koning door een Man van Karakter als Confutius bestiert, zich eerlang te machtig maaken zou, en dit was 't waar over zy beducht waren.’ Zy redeneerden qualyk. Indien alles, 't geen men ons van de Wysheit van den Philosoof voorgeeft, en van de herstelling van de deugdt, waar is, was 'er niets dat de onorde van de⁺ Staatzucht meer wederstreefde. De Chineesche Philosoof had het ongenoegen alle zynen arbeidt eerlang overhoop geworpen te zien. Het Hof verviel weder in zyn gewoone ongeregeldheit:^(a) De Koning verlieft geworden, verzuimde de zorg voor zyne zaaken, hy gaf zyne Onderdaanen geen recht, en hy luisterde niet meer naar goeden raadt. Toen was 't dat Confutius zich van dit Ampt ontsloeg, om zyne achting onder deeze wanorde te redden, en 't was in dien tydt dat de Wysgeerte in een zoo groote kleinachting raakte, dat 'er geen Vorst was die Confutius wilde erkennen. ‘De Staatkundigen vreesden hem, de Amptenaaren begeerden geen mededinger die 't vermoogen had hun gezag te krenken, of hun aanzien te verminderen.’ Hy vond zich zoo algemeen verlaaten, dat hy somtyds tot de laatste nootdwang verviel. Dus eindigde de voortgang van een Reformatie in Zeden, die zoo niet gelukte, noch van duur was, als wel in de Leerstukken ondervonden word. Toen nu de Philosoof^(b) wanhoopte van 't Gemeen gehoort te worden, nam hy voor, zich by zyne Leerlingen te houden, en onderwees hen met alle oplettenheit eens Meesters die hen tot de deugdt aanmaanen wil. In dit afgezondert leven verloor zyn Geest niets van hunne verhevenheit, noch van een bestendigheit die men met deeze van de Aloude Stoicen gelyk stellen kan; nademaal hy op 't voorbeeldt deezer Philosofen,^(c) zeide, ‘dat geen Mensch machtig genoeg was hem quaad te doen, en dat wanneer men tot in den Hemel verheven is, door een oprechte begeerte van volmaaktheit, wel verre van Schipbreuk te vreezen, men^(d) zelfs het gerucht 't welk in deeze beneden Waereldt gemaakt wierd, niet horen kon.’ Confutius geene andere te onderwyzen hebbende dan zyne Leerlingen, in een tydt van verdorvenheit, alwaar de aloude deugdzaamheit en deeze zoo noodzaakelyke gerechtigheit aan 't Hof der Grooten verbannen waren, was enkelyk bedacht om in zyne Stellingen en Leere het klein getal verkoorenen te vestigen, 't welk hy als voor de Schipbreuk had bewaart.^(e) Hy arbeidde zonder vertraagen in hen weder te herstellen. ‘Deeze oprechtigheit die hy verzeekerde een Hemels geschenk te zyn geweest; en om te beter tot zyn oogmerk te komen, vermaande hy hen den Hemel^(f) te gehoorzaamen, te vreezen, te dienen, zynen Naasten als zich zelven te beminnen, zich te overwinnen, zyne driften de reden te onderwerpen, en niets te doen, noch niets te zeggen, en niets te denken 't geen de Reden wederstreefde. En 't geen in hem 't aanmerkelykste bevonden wierd, hy beval niets aan anderen of door geschrifte, of mondeling, dan wat hy eerstelyk zelf in 't werk stelde.’ Wie zou niet gelooven het verhaal van een zoo deftige Zedekunde leezende, en van een uitneemende oeffening zyner plichten, of Confutius was een Christen en dat hy in de Schoole van J. Christus onderweezen was? Boven al is aanmerkelyk 't geene hy zeide, dat de oprechtigheit, een Hemels geschenk was, en waar van den Mensch was vervallen. Zekerlyk kon een Christen zich niet beter^(g) uitdrukken. Geen Profeet der Jooden heeft de verdorvenheit van den natuurlyken Godsdienst en over de noodzaakelykheit^(h) van die te

+ Wat hier op in weerwil van den Philosoof is gevolgt

(a) Ibid

(b) Hist. de la Chine L. IV.

(c) Gedenkschriften van Chiaa door P. Le Comte.

(d)

Si fractus illabatur orbis,
Impavidum ferient ruinoe.

Horat.

(e) Morale de Confucius, Ubi Sup.

(f) Te weeten Godt.

(g) Het schynt somtyds dat het een Geleerde van de nieuwe Wet zy, die spreekt, veeleer dan een verlicht Man in de verdorvenheit der Natuur. P Le Comte.

(h) Men wil dat door het Heilige 't welk in 't Westen gevonden word, Confutius J. Christus voorzegt heeft. Het schynt, voegt 'er P. Martini L. IV. van zyne Chineesche Historie by, dat hy de verborgenheit van de Menschwording heeft voorzien, en zelf het jaar waarin het moest vervult worden aangeweezen. Men laat het hem voorzeggen, ter gelegenheit van een klein dier op de jagt gedood, en 't welk, volgens de meening der Chineezen, niet verschynen moest, dan ‘wanneer 'er een Personaadje van een ongemeene Heiligheit komen zoude, die een Heil verkondigen zou, sedert veele Eeuwen aan 't gansche Aardryk belooft. Confutius de dood van dit Dier verstaande, schreide tweewerf zuchtende uit: O Kilin (dit was de naam van het Dier) wie heeft u last te verschynen gegeeven? Myne Leer helt naar haar einde, en uwe komste maakt alle myne lessen onnut. Eindelyk, vervolgt men, gelyk dit woordt Kilin een zeer zacht Dier beteekent, zou men 't voor een zinspeeling op het Lam Godts konnen doen doorgaan, te meer alzoo het jaar van zyne doodt overeenkomst met dit van de geboorte des Heilandts heeft, alhoewel het 476 jaaren voorgegaan was.’ Men voegt 'er veele andere omstandigheden by, die dienen dit nieuwe voorbeeldt van Christus te bevestigen, 't welk den Abt Renaudot als ongerymt en Godt verontwaardigende verworpen heeft. Zie zyne Verhandeling over de wetenschappen der Chineezen.

[p. 164]

herstellen klaarder zich uitgedrukt. Heeft men niet wel reden verwondert te zyn, dat China het voorrecht^(a) van een soort van openbaring heeft gehad, terwyl volgens het gemeen gevoelen, de Afgodery het gansche Aardryks wezen bedekte, uitgezondert alleen den kleinen Joodschen Staat? Eindelyk hadden de Leerlingen van Confutius voor hem een zoo ongemeene eerbiedt, dat zy hem zelfs de eer niet weigerden die men niet dan aan Koningen geeft.

⁺ Confutius leefde den tydt van drie en zeventig jaaren: Maar hy bragt de laatste jaaren zyns levens in smerte door, ziende de wanorde die onder den Volke heerschte. Niet lang voor zyne laatste ziekte, zeide hy, van de Leer spreekende, die hy had willen invoeren: De Berg is gevallen, een verheven werktuig is verdelgt. In de laatste dagen van zyn leven, voegde hy zynen Leerlingen deeze woorden toe; nademaal de Koningen myne Grondregels niet volgen, ben ik in de Waereldt niet meer noodig; overzulks is het tydt dat ik vertrekke. Zyne Leerlingen beweenden hem bitterlyk, en beweezen hem alle de andere Lykplichten. Zy trokken een treurgewaadt aan en droegen een jaar Rouw over hunnen Meester, eenige deeden 't geduurende drie jaaren, en andere^(b) eindelyk beweenden hem zes geheele jaaren op zyn Graf. Alzoo de Leerlingen hun verlies gevoelden, vond 'er het gansche Ryk insgelyks deel in, alhoewel veel laater dan zy, en na dat het zyne Leer lange veracht had. Het lot der Menschen is de waarde der dingen te leeren kennen, wanneer zy die niet meer genieten⁺ mogen. Confutius wierd dan eerlang na zyne doodt als een Heilig erkent en geëert. Men droeg zorg deeze eerbiedigheit in de volgende Eeuwen te doen stantgrypen. De Koningen bouwden hem Palleizen, of liever Tempelen, in alle de Provinciën van 't Ryk, en daar is 't, zegt P. Le Comte, dat de Geleerden op zekere tyden Staatkundige⁺ eer aan Confutius gaan bewyzen. Niemandt is de betwistingen onbekent die over deeze stoffe gereezen zyn: Maar alzoo het hier noch geen tydt is om 'er van te spreeken, zullen we ons verhaal verder vervolgen. Men schreef aan de Voorgevels van deeze Paleizen, Tempelen, of Collegiën^(c) de deftigste Byschriften: Als, aan den grooten Meester, den eersten Geleerden, den Heiligen; aan deezen die begaaft is geweest met een ongemeene Wysheit; aan deezen die Keizers en Koningenenz. onderweezen heeft. De zelfde eerbiedigheit duurt nog hedendaags. De Overheden gaan nooit deeze Gebouwen aan Confutius toegewyt, voorby, of laaten hunne Zeteldraagers stille houden. Zy^(d) treden 'er uit en buigen zich eenigen tydt neder, vervolgens eenige treeden te voet voortgaande. De Keizers en Koningen zelfs gaan deeze Gebouwen ter eere en gedachtenisse van hunnen Heilig bezoeken, en bieden hem geschenken aan. Alle deeze blyken van Godsdienst zyn te meer ongemeen, dat, op 't geen P. Le Comte ons verzeekert, ‘de Chineezen nooit van Confutius een Godheit hebben gemaakt, alhoewel zy de hoedanigheit van Godt, of, gelyk zy zeggen, van zuivere Geesten aan de Mandaryns min uitmunde dan hy, hebben gegeeven.... Maar de Hemel die hem had laaten gebooren worden om de Zeden te verbeeteren, wilde niet gedoogen, dat een zoo gereegelt leven na zyne doodt gelegenheit tot Bygeloof en Afgodery gaf.

De Werken^(e) van Confutius hebben⁺ een zoo groot gezag.... dat men gelooven zou een verfoeilyke misdaadt te begaan, indien men 'er iets in veranderde, en zoo men niet t'eenemaal van zyne Leere overtuigt was. Men merkt hem altoos als een onfeilbaare Geleerde en als de volstrekte Meester der Wetenschappen aan;.... twee woorden zyner Schriften, in openbaare Geschillen aangehaalt, stoppen den mondt der Wederstreveren....’ De achting des Volks voor deezen Geleerden is tot zyne Nakomelingen overgegaan. ‘Het Hooft van zyne Familie, nu noch in staat zynde, houd den rang van een cynsbaar Vorst.... en de voorrechten deezer Familie hebben nooit aanstoot geleeden, welke Staatsomkeeringen in 't Ryk mogten voorgevallen zyn.’ Hier mede zullen wy de Historie van den Grondlegger of Hersteller van de Sekte der Geletterden en Philosofen eindigen.

(a) Men zou oordeelen dat Confutius geen Philosoof alleenlyk door de reden gevormt en bequaam gemaakt: Maar een Man van Godts ingeeving, om deeze nieuwe Waereldt te verbeeteren. P. Le Comte.

+ Wanneer Confutius overleed, en hoe zyne doodt door zyne Leerlingen betreurt word.

(b) Morale de Confutius.

+ Hy word na zyne doodt voor een Heilig erkent,

+ En met welk een lof en eer zy hem vervolgens vergolden.

(c) In de Zedekunde van Confutius worden ze Collegiën genoemt.

(d) Zedekunde enz. Ubi Sup.

(e) Hist. de la Chine L. IV.

+ Hoe zyne Schriften in hooge achting waren.

[p. 165]

Alles 't geen wy tot dus verre gezegt hebben, dient veeleer om de Grondleggers der Chineesche Sekten te leeren kennen, dan hunne Leerstukken en Grondregels die zy hebben ingevoert. Van deeze t'samenstelzels is 't, dat we een naaukeurig verhaal zullen⁺ doen. Li-Laokun, die anderen mede Lanzu en Lanthu noemen, voerde de Sekte in, die men nu als die van 't gemeene Volk aanmerkt, schoon ze, volgens Kircherus^(a), van ouds af de Godsdienst der Wyzen was, of die der Verstandige Egiptenaren. P. Le Gobiën^(b) geeft haar den naam van Godsdienst der Bonzes, en zegt dat die oorspronkelyk uit China zy.

⁺ Reeds hebben wy van de Leerstukken die Laokun invoerde, bericht gegeeven; de veranderingen die zyne Leerlingen aan de Opper-Godheit toeëigenen, hebben veel overeenkomst met het geen wy in de Hoofdtstukken der^(c) Peguanen, Siammers en Tunquineezen gezegt hebben.^(d) Zy stellen als deeze een manier van opvolging van Koningen des Hemels by overweldiging. Ciam onttroonde Leu enz. Door deeze plaats en eenige Leerstukken, zal men bevinden dat deeze Sekte van Laokun insgelyks overeenkomst met die der Sintos van Japan heeft. In hunne Zedekunde, die gelyk wy reeds gezegt hebben,^(e) met het Epicurismus overeenkomt, stellen zy de onverschilligheit zoo verre niet als de Sektarissen van Fo: Zy genoegen zich, zegt P. Le Gobiën, de Geest van hevige begeertens en verdrietige driften af te trekken. ‘Hunne Wyzen stellen zich niet dan gerustheit en vrede voor. Zy leeven zonder belemmering, zonder zorg, zonder zich geduurig over het verleedene te bemoeien, zonder hun tydt in alle deeze onnoodige naspeuringen van het toekomende die altoos de rust der Ziele ontrusten, door te brengen; dit is het tegenwoordige weeten te gebruiken en de naam van Philosoof te verdienen. Wanneer men geduurig met zorg belaaden is, of groote bezigheden en onderneemingen voor heeft; wanneer men zich aan staatzucht, gierigheit, en begeerlykheit overgeeft, is 't meer voor de Nakomelingschap dat men arbeidt, dan voor zich zelf: Is dit wysheit dat men zich voor andere ongelukkig maakt, en hun geluk en welzyn koopt.... zyn eigen leven waagende.... ten kosten van zyne welvaart?.... Niet alleen moet geen Wyze zyne rust om 't gemeen welzyn opofferen, hy moet zelf in 't naspeuren van zyn geluk gemaatigd zyn, en beducht wezen dat geen te hevige begeerte van 't geen men noch niet heeft, den vrede ontruste die men bezit.... Men moet dan alles myden 't welk ongenoegte of weerzin veroorzaaken kan.... Een vermaak dat verdriet naar zich sleept, is niet dan een schaduw van vermaak.’ In alle deeze Grondregels is 't geen het Stoïcismus, en anderzins het Epicurismus insluit. Dit laatste maakt 't voornaamste van hunne Leere. Gelyk de Stoïcen, spreeken deeze Bonzes niet dan van vrede, van gerustheit der Ziele, van ongevoeligheit of bevryding van driften. Gelyk de Epicuristen, begeeren ze niets 't welk hun zorge en bekommering veroorzaakt; insgelyks geene lastige opmerkingen, noch afgelegene oogmerken. Het leven is een doorgang, waar in men niet dan vermaak genieten moet. Men moet de Reize doen geduurzaam zyn, en teffens Bloemen over den af te leggen weg stroijen. Wy hebben reeds gezien dat dit het groot voorwerp van de drift is die deeze Sekte voor de Stofscheikunde heeft Deeze vrede en gerustheit der Ziele, die den Stoïcen en Chineezen gemeen is, word ons mede in 't Christendom geleert: Maar zoo men eenige Godvruchtige Boeken uitzondert en van Sekten die de zaak te ver trekken, leert ons de Godsdienst niets dan 't welk redelyk over dit Artykel zy. Mogelyk zou het niet moeielyker vallen de Grondregels der Epicuristen naby 't merkteken van 't Christendom te doen komen: Want het belast ons onze driften te beteugelen, het tegenwoordige zonder vreeze der toekomende gevolgen te behandelen, over de broosheit der Goederen bedacht te zyn, en het raad ons die met voorzigtigheit^(f) en bezaadigdheit te genieten. Kortom niets is meer van 't Christendom vervreemt dan de waereldsche onrust, de beweeglyke bezorging, de onnoodige navorsching, de gierigheit, staatzucht enz. Men moet nochtans bekennen, dat indien dit alles te verre getrokken

+ De Sekte van Laokun ingevoert,

(a) Verheerlykt China 3. Deel. I. Boek.

(b) Voorrede van de Hist. van 't Edikt des Keizers van China.

+ En uit welke gevoelens die bestond, aangeweezen.

(c) Zie hier voor Bladzyde 30. 37. 87.

(d) Purchas Uittrekzels der Berichten van de Jezuitsche Bezendelingen.

(e) De Wyzen der Epicuristen porden de wellust aan: Maar een zachte wellust, die geen ongerustheit; noch quaadt, noch smerte naar zich sleepte, als gewoone uitwerkzelen van ontucht en overdaadige vermaakelykheden. Zy wisten zeer wel, dat de Roozen als dan niet dan doornen nalieten. De zaak is alleen aan deeze gebruiken een edeler voorwerp te geeven, dan dit van zich enkelyk een aangenaam leven te bezorgen;

(f) Zie de voorgaande aanmerking.

[p. 166]

word, men aan 't menschelyk geslacht zoude onnut zyn, en zich zelven tot een last worden: Want zoo wy het volstrekt recht van onverschilligheit en gerustheit hebben, en anderen gelyk wy, zou men van zich onderling te ondersteunen, ophouden; men zou geen meer medelyden, noch liefde hebben, en men brak dan alle de banden van gemeenschap. Die geene zelf die deeze Grondregels in een valsche beschouwing te ver hebben willen trekken, hebben zich door de oeffening misleid gevonden, nademaal het niet mogelyk is anders te doen. De Bonzes komen 'er op goet vertrouwen mede overeen, wanneer zy, op de tegenwerping die men hen doet, dat zy zich in 't Huwelyk begeeven, en zich met de pynelyke zorg van 't Huisgezin belasten, antwoorden, ‘^(a) dat zy, na dit stuk wel overwogen te hebben, overtuigt zyn, dat in de beschouwing geen grooter belemmering dan een Vrouw is; dat niet tegenstaande, dit in de oeffening geen tegestelde zaak in 't geluk zy.

Indien hunne gerustheit zich begeeft, door de noodzaakelykheit van 't Huwelyk, van een Huishouding te hebben, van zich met veelerlei zaaken noodig voor 't leven te bemoeien; zy begeeft zich niet min in de moeiten die zy neemen om hun leven door geheimen der Stofscheikunde te verlangen,^(b) en door alles 't geen zy zich zelven voor hunne gezondheit voorschryven. Eveneens is 't ten opzicht der Zeden, waar in zy met alle andere Sekten niet verschillen.⁺ Deeze Sektarissen van Li-Laokun worden mede als een Verbondt met den Demon^(c) te hebben gemaakt, aangezien, om Tovervloeken uit te spreeken en zich algemeenelyk aan de Toverkunde over te geeven. Zy zeggen mede^(d) dat ze het vermogen hebben den Demon af te keeren en te verdryven, als ook goed en quaad te voorzeggen. Kortom, zoo men de bygeloovige Chineezen gelooven mag, doen zy den Regen verwekken, en maaken mooi weer. Men zou hen in verscheiden opzichten, by onze Starrewichelaars, Goedergelukzeggers en Stofscheiders konnen vergelyken.

Deeze Sekte heeft een Hoofdt 't welk men⁺ hunnen Paus zou konnen noemen. Deeze waardigheit is sedert ontrent duizend jaaren in de zelfde Familie erffelyk geweest. De Ciam^(e) houd zyn gewoon verblyf te Pekin, en hy is aan 't Hof ongemeen wegens zyne groote ervarenheit in bezweeringen gezien.

De letterlyke Leer van Fo voert de Afgodery⁺ in. Deeze Afgodery is 't waar aan men alle de Godheden^(f) verschuldigt zy, die men in de beschryving verbeeldt vind, en die wy hier van den Godsdienst der Chineezen doen. Het meerendeel zyn Dieren van allerlei slag, waar in men zegt dat hunnen God Fo achtereenvolgelyk in verscheiden Zielverhuizingen overgegaan is.

De Priesters van Fo voeren den naam⁺ van Hochans^(g) 't welk vereenigde Menschen van allerlei Landaart beteekent. Zy leeren dat men drie dingen eeren moet, als hunnen God, zyne Wet, en zyne Boeken die hunne byzondere inzettingen behelzen. Maar deeze onder hen, die men meent 't welk men de inwendige Geleerdheit noemt, te volgen, en dat zy de enkele Godverloching leeren, konnen tot de orde der Talapoins, zoo wel in Siam, Tunquin en Laos overgebragt worden. Men zal 'er van konnen oordeelen door 't geen wy gaan berichten. Alle dingen in deeze Waereldt zyn bedriegeryen en beguichelingen. Om waarlyk in wezen te zyn, moet men zich in het Niet vermengen, 't welk door zyne eenvoudigheit de volmaaktheit van alle de Wezens uitwerkt. Alles 't geen zy over deeze gerustheit uitventen, deeze gerustheit der Ziele, die, zoo zy meenen, de volmaaktheit hunner Wyzen maakt, word verder getrokken dan door de Bonzes. Om een Heilige Volmaaktheit te bezitten, moet men niet alleen van alle driften bevryt zyn, 't is zelfs niet gedoogt de minste begeerte daar voor te hebben. Zich daar op uit te leggen om niets te willen, niets te denken, en niets te gevoelen, dit is 't welk de waare gerustheit der Ziele uitmaakt. Zy is heilig, en volmaakt in deezen staat, waar in zy nochtans niets van een steen verschilt. Op deeze wyze vernietigen zy de vryheit,

(a) P. Le Gobiën Ubi Sup.

(b) Idem ibid

+ Welk een vermogen zy waanen op den Demon te hebben.

(c) P. Le Comte, in zyne Gedenkschriften van China 2 Deel.

(d) Purchas, Uittrekzels van Vojagiën.

+ Een Opperhoost onder hen als Paus erkent.

(e) Ibid. Purchas noemt hem Ciam.

+ De Afgodery door de Leer van Fo ingevoert.

(f) Deeze die de Godsdienst van Confutius en zyne Voorzaaten tot 't Burgerlyke willen overbrengen, 't welk een wezentlyk gedeelte van den Godsdienst der Geletterden uitmaakt, meenen dat alles 't geen men 'er bygelovig in vind, aan deezen Godsdienst oneigen zy, en uit dien van Fo genomen is. Op deezen grondt moest men op hunne reekening geene der Afgoden stellen, waar van wy de beschryving doen. Maar men antwoord hen, dat de Sekte der Geletterden niets van andere Sekten ontleent. Men verzeekert ons dat de Geletterden mede hunne Afgoden en Beelden hebben, gelyk wy vervolgens verhaalen zullen. De Geletterden eeren en roepen hunne dooden aan, die Geesten zyn, waar aan men afgezonderde plaatsen en byzondere naamen geeft, gelyk in de Grieksche en Romeinsche Oudheit geschiedde.

+ Welk een gevoelen de Priesters van Fo, Hochans genoemt, in verscheiden zaaken hebben.

(g) P. Gobiën Ubi Sup.

[p. 167]

die volgens redelyke Menschen de Volmaaktheit der Ziele baart, nademaal wy alle de deftigheit onzer daaden aan de vrye keur tusschen 't goedt en quaadt verschuldigt zyn: Maar, of dit aan hun die de Godsdienst van Fo volgen, niet bekent is, of de duisterheit hunner waare gevoelens, onder hoofdbreekende uitdrukzelen verborgen, staat ons niet toe om 'er een redelyker denkbeeldt van te geeven. Wanneer dan de Ziel in deeze diepe ongevoeligheit gevallen is, of zelfs in de volmaakte rust van alle haare vermogens, houd den Mensch op de verandering onderworpen te zyn, hy word aan de Verwandelingen niet meer bloot gestelt,....^(a) ‘eigentlyk gezegt, hy is niets, of zoo men wil, dat hy noch iets zy, hy is wys, volmaakt, gelukzalig, of om met een woordt te zeggen, hy is God, en volmaaktelyk evengelyk met den God Fo.

Men arbeidt tot deezen staat te komen door het waarneemen der Geboden van Fo; die vyfderlei zyn. Onnoodig is 't dat we die weder herhaalen^(b), nademaal 'er hier voor van gesprooken zy.

⁺ By deeze Geboden voegen zy de werken van Barmhartigheit, die, by voorbeeldt, bestaan, in het wel onthaalen en onderhouden der Priesteren, hen Huizen tot hun verblyf te bouwen, op dat hunne gebeden en hunne boetoeffeningen de Zondaars van de straf bevryden, die hunne misdaaden hebben verdient. Men moet hen ook goederen by erffenisse bespreeken, Tempels bouwen, zyne geloften voldoen, voor de Overledenen kleederen en zyde stoffen, of allerlei verbeeldingen van kostelyke dingen in verguld en verzilvert papier verbranden. Wy hebben reeds aangemerkt, dat deeze dingen in goudt, zilver, waare kleederen enz. in de andere Waereldt veranderen. Deeze, die deeze Geboden niet in acht neemen, staan in gevaar van naar hunnen doodt wreedelyk gepynigt te worden, en van lichaam tot lichaam door een lang en bestendig gevolg van Zielverhuizingen te moeten verwandelen, en waagen zich in Ratten, Muilezels, Paerden enz. herbooren te worden: Maar hoe lang deeze straffe zy, nochtans^(c) is ze niet eeuwig. De strengste van deeze Sekte onthouden zich van iets te eeten 't welk leven heeft, en willen zich noch met het Huwelyk, noch de Huishouding belasten. Ook zegt men dat zy een meerderheit van Waerelden, en een soort van Drieëenigheit in de eenigheit van 't Opperwezen gelooven.

Hunne Pagoden zyn in een groot getal, en onder deeze gebouwen vind men 'er die prachtig genoeg zyn, vol van Afgoden van verscheidene soorten, en die meerendeel gedrochtelyk zyn. Men verzeekert dat ze in hunne Godsdienstigheden zeer dikmaals het woordt Tolome herhaalen, waarvan zy geen reden geeven, nademaal zy het niet verstaan. Hierom beelt men zich nochtans in, dat dit een bedorven woordt van den naam des Apostels Thomas is, die men gelooft het Euangelie in de Indiën en zelf in China te hebben overgebragt. Deeze Sekte heeft Kloosters van Geestelyke⁺ Broederschappen en Dochteren: Maar deeze Kloosters van de Vrouwelyke Sexe zyn zeer aanstootelyk, nademaal deeze die zich de zelve toewyen^(d) ‘meer vryheit hebben van uit te gaan dan Waereldlyke Vrouwen niet toegelaten word. Zy zyn zeer gesleepen, zy onderhouden gemeenzaame t'zamenkomsten...zelfs zyn de Tempels niet min daar toe aanstootelyk, de vergaderingen der Sexe zyn 'er verdacht..... eertyds was 'er de toegang aan de Vrouwen verboden.

Voor dat wy verder gaan, zullen wy⁺ volgens Kircherus^(e) berichten, dat Fe of Fo als een Zaligmaker door deeze die hem aanbidden, word aangemerkt. Deeze Schryver gelooft mede, dat Fo, die hy meent de zelve als een zekeren Brachman te zyn, zynen naam aan de Brachmannen gegeeven hebbende, zyne gansche Leere^(f) uit die der Egiptische Priesters genomen heeft, door Cambises Koning van Perfië uit hun landt verdreeven, en dat hy uit deeze Leer een grondregel of veeleer een t'zamenraapzel heeft opgestelt, nademaal hy 'er zyne dwaal-gevoelens, aan deeze die hy aangenomen had, bygevoegt heeft. Deeze Brachman had mede de naam^(g) van

(a) P. Gobiën Ubi Sup.

(b) Zie de Hoofdtstukken van den Godsdienst der Siammers, van de Laos enz.

+ Geboden ten voordeele der Priesteren, van welk een aart.

(c) Alles 't geen volgt is uit de Uittrekzels getrokken door Purchas in verscheiden Voiagiën uitgegeeven.

+ Hoedanig deeze Sekte Kloosters van wederzyds Sexe heeft.

(d) P. Gobiën, Hist. de Edit &c.

+ Welke gedachten men van Fo heeft, en men meent de zelfde als Brachman te zyn.

(e) In zyn Verheerlykt China.

(f) By voorbeeldt die van de Zielverhuizing, die Pythagoras uit de zelfde bron geput heeft; die van de bygelovigheden de Koe behelzende, en van de onthouding van alles wat leven heeft. De Heer Kaëmpfer heeft dit uit Kircherus in zyne Historie van Japan afgeschreeven: Maar hy heeft zich wel gewagt hem aan te haalen.

(g) Hier staat aan te merken, dat de Indianen ontkennen dat zy Ram aanbidden: Thevenot is 't die dit in zyne Reizen V. Deel zegt. Laat ons liever zeggen dat zy het gevolg ontkennen 't welk men uit hunne oeffeningen trekt, en laat 'er ons byvoegen dat zy de eenigste in de Waereld niet zyn die de gevolgen van een oeffening ontkennen. ‘Wanneer dan een Christen tot deeze Heidenen van hunnen God Ram spreekt, houden zy niet staande dat hy God is, zy zeggen alleen dat hy een groot Koning is geweest, wiens Heiligheit en de hulp die hy den Menschen verleende, hem byzonderlyker gemeenschap met God dan andere Heiligen hebben doen verkrygen, en dat ze hem deswegen meerder achting toedragen. Indien men hen van de aanbidding der Afgoden spreekt, antwoorden ze, dat zy die niet aanbidden: maar dat hun oogmerk altoos op God ziet, dat zy die niet eeren dan vermits zy hen doen denken aan dien Heilig die zy verbeelden, enz.’ Zie voorts de geheele plaats; die zoo veel te wetenswaardiger is naar dien die ons het eenigste middel verschaft, om de Afgodery der Chineezen te rechtvaerdigen.

[p. 168]

Ram. Eerlang vond hy 'er een groot getal Leerlingen: Hy stond vervolgens tagtig duizend Zielverwandelingen uit, en bevond zich by de laatste in 't lichaam van een witten Olifant. Maar andere willen dat Fo de zelfde als Pythagoras^(a) zy, en weder anderen neemen hem voor der Egiptenaren Hermes Trismegistus.

Foë of Fo maakt in de werken die hy zyne Leerlingen naliet, van een anderen Philosoof veel ouder dan hy, gewag. De Chineezen noemen deeze Philosoof Omito, 't welk de Amida der Japanneezen is. Wy zullen 'er ter gevoegelyker plaatse van handelen. De Chineezen roepen hun alle beiden aan, noemende hen in hunne Godsdienstigheden, Omito-Foë.

Het Hoofdt van de Sekte der Geletterden en Philosofen heeft veel edeler gedachten over de Godheit en den Godsdienst gehad. Het schynt ten minsten dat men aan zyne Sektarissen een zoo plompe Afgodery niet zou konnen toeschryven als die veeler aloude en hedendaagsehe Afgodendienaaren. Wy zullen 'er de betwisting van, over 't geen de Leer zelf van den Grondlegger aangaat, niet verhandelen. Men verzeekert ons dat deeze Sekte, in de Waereldt een eenige Opper Geest die eeuwig en almagtig is, erkent. De Keizer, die 'er het Hoofdt van is, heeft dikmaals verklaart, dat het aan deezen Opper-Geest was, dat hy in de Tempels Offerhanden offerde. Dit is 't geen P. Gobiën^(b) bericht. Maar men heeft het goedt zeggen: Zy houden zich niet aan deezen Opper-Geest, nademaal zy ook een Geestelyken Dienst aan hunne Voorouderen en zekere Beschermgoden⁺ bewyzen. Wat de Grondregels van Confutius aangaat, die zyn, volgens de uitdrukking van P. Le Comte^(c) zeer deftig: Zy zyn weinig minder in de andere verzamelingen die de Jezuïten de moeiten genoomen hebben hier van te verleenen.^(d) Men vind 'er die de Zedekunde van J. Christus waardig zyn, en men wil dat niemandt klaarder van de Godheidt, noch nader met de waarheit overeenkomende, dan deezen Philosoof spreekt. Nochtans heeft men aangemerkt^(e) dat men geduurig met eenige omzigtigheit de vertaling die de Jezuiten van Confutius gedaan hebben, leezen moet, waar in men in 't algemeen veel min in de lezing der Aloude Grieksche Philosofen word bloot gestelt. Wat kan men al niet aan een Schryver die zich verborgentlyk uitdrukt en wiens gevoelens als Raadzels zyn, toeëigenen? Zodanige Schryvers spreeken altoos redelyk, wanneer^(f) zy met een verstandige Uitbreider te doen hebben: Maar onze voornemen is hier niet Confutius te berispen. Laat ons weder tot de Sekte der Geletterden keeren. Na dat we die geen met opmerking gehoort hebben die gelooven dat deeze Sekte geene kennis van God heeft; dat Xam-ti, die eenige voor den Koning van boven, en andere voor den Heere des Hemels houden, op geenerleiwyze de Opperste Godheit uitdrukt; en deeze in tegendeel die willen dat de Meester en zyne Sektarissen evengelyk de waare Godt hebben gekent zonder eenige vermenging van Afgodery; dat vervolgens deeze Sekte in 't zelfde denkbeeldt volhardt heeft, alhoewel met min klaare bewustheden en dikmaals zelf met vreemde vermengingen: Nadat we, zeggen we, deeze twee partyen gehoort hebben, moet men toestemmen dat de een zoo wel als de andere veel te ver gaan. De omslag der Plechtigheden deezer Geletterden zal genoeg te kennen geeven dat het onmogelyk is hen van Afgodery te ontheffen: Maar teffens is 'er ook zoo veel onrechtmatigheit mede verzelt, hen als Godverlochenaars te handelen, (het woordt van Godverlochenaar in zyn juisten zin genomen) en als 'er wezen zoude, die hen als zodanige Afgodendienaars der Oudheit aanzien.

Waar is 't, dat men een verborgen Leer⁺

(a) Zie hier van twee aanmerkingen Bladzyde 32 en 33. van 't III. Deels II. Stuk.

(b) Voorrede van l'Hist. de l'Edit &c.

+ Waarin de Grondregels van Confutius bestaan aangeweezen.

(c) Gedenkschriften van China, I. Deel.

(d) Voorrede van Confutius Zedekunde.

(e) Verhandeling over de Wetenschappen der Chineezen, door den Abt Renaudot. Hy voegt 'er by, dat de verklaringen die verscheiden Jezuïten hier van gegeeven hebben, niet overeenkomende zyn.

(f) In weerwil van zoo deftige bystand, heeft men de geheele Zedekunde van Confutius aangezien als een Wysgeerte, op de Schoolsche wyze te naauw uitgepluyst en bespiegelt; Filosofia morale alterata conce rti ingredienti di Theologia Scolastica. Diss. Ubi Sup.

+ Hoemen een verborgen Leer de Sektevan Confutius trachtte toe te eigenen, die overeenkomstig met de Leer van Fo zoude zyn, en een Sekte van nieuwe Philosofen die de Natuur voor God erkende.

[p. 169]

aan de Sekte van Confutius toeëigent, waar in die met deeze van Fo overeenkomen zou. Deeze echter, die door deeze Leer zich van de gemeene meenen te onderscheiden, erkennen niet dan de Stof; deeze Leer schynt van een hoedanigheit te zyn het Spinosismus nabykomende: Maar die is zoo fyn, zoo verduistert, en deeze die de zelve voorstellen, schynen zich zelven zoo weinig te verstaan, dat men naaulyks weet te denken waarin hunne denkbeelden bestaan. Mogelyk is 't van hun 't welk P. Gobiën onder den naam der Sekte van de Nieuwe Philosofen^(a) zegt. ‘Zy, zegt hy, erkennen in de Natuur niet, dan de Natuur zelf, die zy het beginzel van de beweeging en rust te zyn, beschryven. Zy zeggen^(b) dat dit de uitmuntende Reden is, die de orde in de verscheidene deelen van't Heelal voortbrengt, en dat die alle de veranderingen die men 'er in aanmerkt, veroorzaakt. Zy voegen 'er by, dat zoo wy de Waereldt als een groot Gebouw aanmerken, waar op de Menschen en Dieren zyn geplaatst, de Natuur daar het opperste toppunt van is, om ons te doen begrypen, dat'er niets verhevener zy, en dat gelyk de top alle de deelen die het Dak van 't Gebouw t'zamenvoegen, eveneens^(c) de Natuur alle de deelen van 't Heelal te zamen vereenigt en bewaart.

⁺ Men zou de Eigenschappen van deeze Natuur, by ontbeering van naaukeurige kennis, niet wel beschryven konnen, en mogelyk verstaan zy zich zelven niet; men zou niet durven waagen, te zeggen, dat deeze Natuur een onderscheiden Wezen van de Stof is. Zou men 't konnen doen, na de beschryving die zy van de Stof geeven? ‘Zy onderscheiden die in twee soorten, de eene is volmaakt, fyn, en werkzaam, te weeten in een geduurige beweeging; de andere is grof, onvolmaakt en in rust. Beide zyn ze volgens hunne meening eeuwig, ongeschaapen, oneindig uitgebreid, en eeniger wyze almachtig, alhoewel^(d) zonder oordeel en vryheit. Uit de vermeerdering van deeze twee Stoffen worden vyf Hoofdstoffen gebooren, die door haare vereeniging en gematigdheit de byzondere natuur en verschillendheit van alle Lichaamen maaken. Daar uit ontstaan de geduurige wisselvalligheden der Deelen van 't Heelal, de beweeging der Starren, de rust der Aarde, de vruchtbaarheit of onvruchtbaarheit der Landen. Zy voegen 'er by, dat deeze Stof altoos in de bestiering van 't Heelal bezig, nochtans blind is in haare werkingen die het gemaatigste zyn, die geen ander einde hebben dan dit 't welk wy haar geeven, en die bygevolg niet nuttelyk zyn, dan voor zoo veel wy 'er een goed gebruik van weeten te maaken.

De Chineezen bekennen dat de Waereldt⁺ een begin heeft gehad, en dat zy een einde hebben zal: Maar zy stellen een geduurige omkeering van Waerelden gelykende naar deeze waar van wy in 't Hoofdstuk van de Siammers gehandelt hebben. Na dat de Waereldt zal geëindigt zyn, zal die van nieuws weder beginnen, en eveneens weder eindigen. Veele hebben 'er geweest, die deeze die wy beschouwen, voorgegaan zyn, en veele andere zullen 'er zyn die haar zullen volgen, en alle deeze Waerelden hebben gehad en zullen^(e) haare vaste tydbeurten hebben.

(a) P. Le Comte spreekt 'er mede van, en hy geeft die den naam van Sekte van Jukiao, of der Geleerden. Deeze Sekte nam omtrent het einde van de elfde Eeuwe, door eenige Uitleggeren van Confutius en andere Aloude Schryveren een begin. P. Le Comte zegt, dat onder voorwendzel van de Alouden te verklaaren; zy hunne eigene Denkbeelden invoerden, die opzicht op een geslepen Atheismus hadden, en tot een verwydering van alle Geestelyken Dienst. Wy zullen 'er breeder van in 't vervolg van dit Hoofdtstuk handelen.

(b) P. Le Gobien in zyne Voorrede van de Hist. enz.

(c) P. Le Gobien zegt, dat de Schryver van dit Grondbeginzel zich op een dubbelzinnige wyze heeft uitgedrukt; dat hy verder schynt enkelyk te willen zeggen, dat de Natuur een oorsprong is, die van geen ander afhangt. Nochtans, vervolgt hy, geeven de Chineesche Geleerden haar een verschillende zin, en gelooven dat de Merktekenen, waar van hy zich heeft bedient om zyne gedachten uit te drukken, beteekenen willen, dat de eerste oorsprong geen gedaante noch gestalte heeft. Hy besluit eindelyk, dat de nieuwe Uitleggers erkennende met zeer krachtige bewoordingen een zodanige oorsprong als Voortbrenger, Bestierder en Handhaaver aller dingen, men gelooven moet ‘dat zy de Godheit in 't oog hebben die wy aanbidden.’ Maar, alzoo hy vervolgens vreesde hier van te veel gezegt te hebben, kan hy zich niet onthouden om 'er by te voegen: Dat men t'eenemaa! geen staat op hunne grootsche uitdrukzelen maaken moet.

+ Hoe zy de Stof in twee soorten onderscheiden.

(d) Dit komt weder uit de blinde Noodzaakelykheit van eenige Aloude Philosofen.

+ Welk gevoelen de Chineezen van de Waereldt hebben,

(e) Een Chineesch Philosoof heeft de duuring van een deezer tydbeurten bepaalt op hondert negen en twintig duizend zes hondert jaaren. Dit duister getal word in twaalf ontmoetingen verdeelt, waar van ieder tot de volmaaktheit van 't Heelal noodig is. Eerstelyk is de Natuur beezig de Hemel te vormen, indrukkende de beweeging in de stof, die te vooren in rust was. Ten anderen word de Aarde voortgebragt: De Natuur word bereid geduurende meer dan vyf duizend jaaren wegens den Mensch, die haar Hoofdtwerk enz. is. Dit alles moet op een tydt met den Mensch weder in een Chaos of Baiert vervallen: Maar zal zich niet weder ontwarren dan op 't einde van de twaalfde ontmoeting enz. Zie P. Gobiën in zyne Voorrede van Hist. de l'Edit. &c.

[p. 170]

⁺ De Mensch is gevormt geworden uit een t'zamenvloeing van groove Stoffe en van fyne Stof: maar door een gevallige t'zamenvloeing; nademaal zy haare Schepping^(a) vergelyken by deeze Planten, die gebooren worden ter plaatse alwaar den Landbouwer niet heeft gezaait. De Ziel, die het zuiverste gedeelde van de Stof is, eindigt met het Lichaam wanneer zyne Deelen ongeregeld zyn, en word weder met haar herbooren als deeze deelen by geval in hun eersten staat worden herstelt.

⁺ Een ander Schryver bericht^(b) dat de Chineezen de Schepping van den eersten Mensch erkennen, die zy Puoncu noemen. Deeze Mensch wierd in 't midden van den nacht gebooren, in den aanvang van den Zonnestant (mogelyk wil men die van den evennacht verstaan) van den Herfst. De Hemelen wierden, gelyk wy in de voorgaande aanmerking^(c) bericht hebben, 't allereerst gevormt. De aarde wierd vervolgens geschapen, en ook de Geestelyke Zelfstandigheden: Maar de Menschen op 't allerlaast.

⁺ ‘Deeze die beter onder hen redeneeren, zegt P. Martini, stellen den Baiert of Chaos voor den oorsprong aller dingen, en gelooven dat een geestelyke Zelfstandigheit en die volstrekt is, alle zichtbaarlyke en stoffelyke Wezens, daar uit getrokken heeft. Zy eigenen twee hoedanigheden deeze Stoffe toe;^(d) de eene die zy Yn, dat is, verborgen en onvolmaakt noemen, en de andere Yang, 't welk zichtbaar en volmaakt beteekent, en men als de twee beginzelen hunner Wysgeerte moet aanzien: Zy vormen 'er^(e) vier Tekens of Afbeeldzels van, die zy in agt andere Zinnebeelden vermeerderen. Zy stellen een onvolmaakte hoedanigheit in de zichtbaare Stof, en een volmaakte in hunne verborgene Stof. Hunne agt Zinnebeelden, die zekere algemeene dingen beteekenen, waar van de verderving en de voortteeling der byzondere zaaken af hangen, hebben ieder hunne Afbeelding. De eene verbeeld den Hemel, de andere de Aarde, weder andere Donderen Blixem, de Bergen, het Vuur, de Wolken, de Wateren, en de Windt.’ De Afbeeldzels deezer acht Zinnebeelden bestaan in Lynen naar een zekere wyze geschikt. Wy laaten alles daar 't geen P. Martini van de koppeling deezer Lynen in 't getal van vier en zestig gezegt heeft. ‘De Chineezen gelooven de getallen alzoo verborgen te zyn als de Lynen die hunne Zinnebeelden t'zamenstellen.’ Dit alles is een weefzel van diergelyke Denkbeelden als die der Pythagoristen zyn.

De Zedekunde van Jukiao komt hier op⁺ uit:^(f) ‘Het oogmerk 't welk zich de verstandige voorstellen moet, is enkelyk het gemeene welweezen: om 'er met vordering in te arbeiden, moet men zich toeleggen zyne driften te beteugelen, zonder dat is 't onmogelyk de Heiligheit te verwerwen, die alleen zich in staat stelt de Waereldt te bestieren en den Mensch gelukkig te maaken. Deeze Heiligheit bestaat in een volmaakte overeenkomst van gedachten, woorden en daaden met een rechtmatige reden verzelt.... De driften ontrusten de gerustheit van den Geest, men moet 'er de grootste vierigheit van beteugelen, en men moet beletten dat ze geen uitwerkzel van een buitenspoorigheit boven de begeerlykheit worden.’ Dit is de Grondregel der Sekten van Lanzu of Laokun en Fo, binnen de paalen van redelykheit overgebragt.

Omtrent den aanvang van de vyftiende⁺ Eeuw, belasten de^(g) Chineesche Keizers aan twee en veertig der bequaamste Geleerden van den Staat, een Godgeleerd Boek^(h) overeenkomstig met dit der Alouden te maaken, 't welk vervolgens den regel aller Geleerden wierd. Om deeze woorden in

+ En den Mensch gevormt is.

(a) P. Le Gobien Ubi Sup. Men mag wel zeggen dat men in deeze duisterheden niet dan struikelende wandelt. 't Geen wy hier berichten zullen schynt in den opslag genoeg bestendig, en belooft een redelyke verklaaring van het gestel der Chineezen en Siammers over de Ziel en Zeilverhuizing enz. Ondertusschen verliest men zich weder, wanneer men deeze verklaaring met den Dienst vergelykt ('t zy Burgerlyk of Godsdienstiglyk, dat evenveel is) die de Geletterden aan de Dooden geeven.

+ Waar uit den Mensch zou voortgekomen zyn.

(b) Hist. de la Chine door P. Martini L.I.

(c) Dit verdichtzel van 's Menschen Schepping en van alle dingen, is by de Grieken, Egiptenaaren, en Pheniciers enz. bekent geweest, gelyk de Abt Renaudot in zyne Verhandeling over de wetenschappen der Chineezen heeft aangemerkt Maar om de aanhaalingen te verkorten, heeft men wegens deeze stoffe alleen het Traktaat van Grotius de Veritate Religionis Christianoe te leezen. De Amerikanen zelf hebben bekent dat de Menschen en Dieren uit een Ei voortgebragt zyn geweest.

+ Hun gevoelen van den Chaos waar uit alles zoude oorspronkelyk weezen.

(d) De Abt Renaudot in zyne Verhandeling over de Wetenschappen der Chineezen, vind, dat deeze twee beginzelen opzicht op die van Manes het Hoofdt de Manicheên hebben.

(e) Hunne vier Hoofdstoffen, of de vier eerste hoedanigheden die zy hun toeëigenen. P. Martini Hist. de la Chine L.I.

+ Waarin de Zedekunde van Jukiao bestaat aangeweezen.

(f) P. Le Gobiën Ubi Sup.

+ Hoe de Chineesche Keizers getracht hebben de Godgeleerdheit in een beter staat te doen stellen, en wat daar op is gevolgt.

(g) P. Le Comte in zyne Gedenkschriften van China.

(h) Deeze die gelooven dat de Aloude Chineezen Godverlochenaars waren, haalen dit Godgeleerd Boek aan.

[p. t.o. 170]

125
B. Picart sculp. dir. 1726.
D.D.D. Philosophes}mis au rang des Dieux.
E. Capitaine}mis au rang des Dieux.
F. Dragon.
Les DIEUX des CHINOIS. tirés de la Chine de kircher.
G.H. Divinités du second ordre. I.K.L.M. Divinités du troisieme ordre, qui gouvernent les choses sublunaires.

[p. 171]

hun natuurlyken zin te neemen, zy maakten dan een Grondstelling van al 't geen men gelooven moest, en de Keizer begeerde dat men volgens de zelve het Chineesche Geloof beslechten zou. Hoe het ook zyn mag, voegt 'er P. Le Comte by, ‘de Mandaryns die 'er het bewindt van hadden, leiden 'er zich zorgvuldig op toe: Maar doordien zy met alle de stelregels die de Afgodery in China verspreid had, vooraf ingenomen waren, in stede van den waren zin der Alouden te volgen, trachtten zy zelf door valsche verklaaringen die Afgodische stelregels in alle hunne byzondere Denkbeelden in te voeren. Zy spraaken niet meer van de Godheit als van een Opper-Geest die de Alouden onder den naam van volstrekt Keizer des Hemels, rechtvaerdig, almachtig, enz. kenden.’ Zy maakten, door hunne dwaalende verklaaringen van de Godheit, de Natuur zelf, ‘te weeten deeze kracht, of het natuurlyk vermogen, 't welk alle de deelen van 't Heelal voortbrengt, in order stelt en bewaart.’ Dit allerzuiverste, en 't allervolmaaktste Beginzel, 't welk geen begin, noch einde heeft, en de oorsprong aller dingen is, bestond niet meer dan in de wezentheit van ieder Wezen, en in 't geen het onderscheid van alle de Wezens maakt, te weeten, om het met klaarder woorden uit te drukken, dat de Godheit niets anders dan deeze onmeetbaare meenigte van Stof zy, die door een oneindigheit van vormingen, alle de Stoffelyke Wezens worden, die wy zien verschynen en gevolgelyk weder verdwynen, zonder dat iets t'eenemaal vergaat; nademaal de ontbinding van een Wezen, of Lichaam, welk het ook zy, niets anders is dan de verwoesting der gestalte van een zeekere hoeveelheit van Stof.... In dit Gestel, gedoogen ze, gelyk men ziet, geen onderscheiding van Geest en Lichaam. Nochtans spreeken ze, van men weete niet welk een ongevoelige Ziele der Waereldt, die zy zich verbeelden in de Stof verspreid te zyn, alwaar zy volgens hunne meening alle veranderingen voorbrengt, waar aan men haar onderworpen ziet. Men kan zeggen dat het in alles een vreemde verwarring van Denkbeelden is, die zich wederspreeken. Alles is Stof, de Wezens verschillen niet dan door hun Afbeeldzel, en in dit Afbeeldzel is 't dat hunne Wezentheit bestaat, dat ze zich voortbrengt, in orde stelt, en zich zelf door een geduurige verandering van gedaante verwoest; en niet te min word 'er een onzichtbaare en ongevoelige Ziele verëischt, om deeze veranderingen voort te brengen. Met een zodanig gevoelen, hoe onbelemmert het ook zy, zouden nochtans de Chineezen deezer Sekte voor geen waare Godverlochenaars konnen doorgaan, noch aangezien worden.

Deeze Sekte, voegt 'er P. Le Comte by, trachtte alle de andere te verdelgen. Het Hof begunstigde de zelve in zyne oogmerken: Maar de Afgodery was in 't gemoet van 't Volk zodanig ingewortelt, dat men 'er geen geweld by oeffenen dorst. Men genoegde zich in 't algemeen als Ketteryen te doemen, alle wederstreevige Sekten met deeze die het Hof begunstigde, zonder zich 'er krachtig tegen te stellen, om 'er den loop van te stremmen; en dit is 't 't welk noch jaarlyks te Pekin geschied. Deeze Sekte, die men een verbeeterde Sekte der Lettergeleerden noemen kan, en die meent alleen die geene te zyn die de Leer der Alouden volgt, is mede de waare Sekte^(a) der Mandaryns en die van 't Hof.

Dit nu was 't, 't geen wy het voornaamste⁺ te zeggen hadden, over het onderscheid der Sekten van dit wyd uitgestrekt Ryk. Kircherus^(b) zegt in zyne vergelyking van den Godsdienst der Chineezen met die der Egiptenaren, dat de drie Chineesche Sekten^(c) overeenkomen met drie Ordens van Menschen die men in den Staat heeft, gelyk in die der Egiptenaren, die eertyds uit de Orde der Priesters, Wyzen, en van 't Volk bestond. De Sekte van Confutius en der Geleerden bestierdt den Staat, en erkendt voor Godheit de Koning des Hemels. Confutius, zegt Kircherus komt met Thoth der Egiptenaren overeen, die, gelyk Confutius, zyne Landsgenoten van de Afgodery wilde afleiden, hen de Dienst van een eenigen Godt inboezemende. Hy haalt vervolgens P. Trigaut aan, die zegt, dat het meerendeel der Geleerden geen andere God dan Confutius de Vorst der Philosofen hebben, waarin zy de Egiptenaars, aanbidders van Thoth, navolgen. Zy volgen hen ook in de Plechtigheden van den Dienst, gelyk men in Kircherus zien kan. Hy zegt vervolgens dat de Sekte van Fo of Xe-quia (wy hebben reeds gezien hoe deeze oor-

(a) Men moet alles 't geen hier gezegt word, vergelyken, op 't vertrouwen van P. Le Comte, met het geen wy van P. Le Gobien, raakende de Nieuwe Philosofen, hebben aangehaalt.

+ Wat Kircherus verders van hun beschryft, aangemerkt.

(b) Verheerlykt China. III. Deel. Hoofdst. I.

(c) Schoon de Sekte van Confutius twee of drie takken heeft, is ze nochtans niet dan een zelvige Sekte; De verscheidenheit der takken bestaat in 't onderscheid der verklaringen.

[p. 172]

spronkelyk uit Egipte is) overeenkomst met de Afgodery der Egiptenaren heeft, en zulks door het telloos getal van Afgoden die het voorwerp van zynen Dienst zyn. Eindelyk is de Sekte van Lanzu, of Laokun niet dan voor het gemeene Volk, alhoewel eertyds zyne Leer die der Toveraren en Wyzen van Egipte was.