Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

VIII. Hoofdstuk.
Van de Feesten ter eere der Lieve Vrouwe ingestelt.

⁺ Wy zullen de Orde volgen zodanig de Kerk deeze Feesten viert. Op den 2^den Februari viert men Vrouwlichtmis of Vrouwendag. Dit Feest noemde men eertyds het Feest van St. Simon en S_ta. Anna, overzulks dat deeze twee Heilige Persoonaadjes elkander in den Tempel vonden toen 'er de H. Maagdt Maria quam om haaren Zoon Jesus Christus aan Godt op te offeren. Om zelvige reden noemden de Grieken dit Hypapante, een woordt 't welk ontmoeten beteekent. Tegenwoordig is dit Feest in de Kerk niet dan onder den naam van Vrouwlichtmis of Vrouwendag bekent, en van 't volk onder dien van Chandeleur 't welk de zelfde beteekenis heeft, vermits men 'er alsdan een Omdragt om de Kerk met Waschkaerssen doet.

Dit Fees^(a) komt met de Amburbales^*+ overeen of de Processiën, die de Romeinen in den aanvang van Februari deeden, ter eere van de Godinne Februa ingestelt, en met de nachtloopen, die men met toortsen deed, om de omzwerving van Ceres te verbeelden, toen deeze Godin door 't landt omzwurf zoekende haare Dochter Proserpina, die Pluto haar hadde geschaakt. Deeze Godtvruchtigheden der Romeinen de waare oorsprong van ongebondenheit zynde, en de Christen Pausen de strikken van 't Heidensch Bygeloof willende ontbinden, werd 'er vereischt eenige gelykwaardigheit te geeven, om den volke het missen van een plechtigheit te vergoeden, die naar waarheit geen Daadt van Godtsdienst meer voor de Christenen was. De Lustratiën^† van de

+ Wanneer en hoe Vrouwlichtmis word geviert.

(a) Men eigent de Instelling van dit Feest Paus Gelasius toe, die in 't jaar 492. leefde. Andere willen dat het Paus Vigilius zy, en zeggen dat hy niet deed dan het omtrent het midden van de zesde eeuw te hernieuwen Volgens eenige Schryvers is Paus Sergius de I. die op 't einde van de zevende eeuw den Pausselyken Zetel bekleedde, de Insteller van de Processie met Waschkaerssen. Hy veranderde, zegt d'aloude Legende, de gewoonte der Heidenen in een beter; te weeten hoe de Christenen met gewyde en brandende Waschkaerssen ter eere van de Moeder Gudts de Kerk rond gingen; zoo dat deeze plechtigheit staande bleef, en tot een ander inzicht wierd verricht.

* [De Amburbales waren Offerfeesten die in Processie rondom de Stadt gedaan wierden. Deeze Offerfeesten qaamen byna met die van de Ambarvales overeen. Het woort Amburbale bestaat uit Urbs, een Stadt, en Ambire, rond gaan. Dus noemde men ook Amburbiaalsche Hostiën, Amburbiales Hoftiae, die men rondom de muuren van Rome geleide of om eenige andere Stadt. Lucanus. Festus. De Ambarvales waren mede Processiën in de maanden April en Julius in gebruik, wanneer de Roomsche Burgers met eenige Offervee driewerf om den Akker gingen, waarby men Ceres om des Landts vruchtbaarheit, als ook om afweering van alle schade en onweder aanriep. Alsdan wierden om te offeren Zwynen, Schaapen en Kalveren geslacht, welke Offers men Snovetaurialia noemde Damet. Pitiseus I. p. 79.]

+ Over eenkomst van dit Feest met der Romeinen Amburbales aangeweezen.

† [De Lustratiën waren dagen van Ryniging en Verzoening by de Romeinen, 't welk door 't Water of door Processiën geschiedden, gelyk van de Ambarvales is gezegt. Lomeierus.]

[p. t.o. 349]

N^o 34
Le CELEBRANT distribuë les CIERGES le jour de la CHANDELEUR.

PROCESSION de la CHANDELEUR.

Les TÉNÈBRES.

On porte le S^t. SACREMENT dans le TOMBEAU.

B. Picart sculp. dir. 1724.

Le FEU nouveau le jour du SAMEDI SAINT.

BENEDICTION du CIERGE PASCAL.

[p. 349]

Maandt Februarius wierden ingewyt: men maakte 'er Vrouwenlichtmis van. Het volk droeg ter liefde van de H. Maagdt Toortsen of Waschkaerssen, die men te vooren ter liefde van Februa en Ceres droeg. Het was gedoogt met de Godtvruchtigheit de vermaakelykheden te vermengen, die de Feesten nooit verzuimden in te geeven.

⁺ Men zegent met de gewoone plechtigheden de Waschkaerssen^(a) van 't Vrouwenlichtmis Feest. De Bisschop^(b), of zynen Stedehouder deelt die aan de voornaamsten van de Geestelykheit uit,^* vervolgens aan de Voornaamste Waereldlyken, Priesters, Akolyten enz. en eindelyk aan de voornaamste leden van de Vergadering. Een der jongste Kanoniken is 't^(c) die de zelve aan Vrouwen van aanzien uitdeelt; maar wat het gemeene volk aangaat, nadat de uitdeeling der grootste Waschkaerssen aan de aanzienelykste van de Vergadering is geschied, ontfangt het de overschietende kleine^(d) uit de handt van een gemeen Priester, zonder onderscheiding van rang noch eere.

De Processie^(e) word, gelyk reeds gezegt is, rondom de Kerk gedaan. De Zangers gaan vooruit, door den Wierookvatdrager gevolgt, vervolgens de Waschkaersdragers aan weerzyde van den Kruisdradrager, en de Geestelykheit komen de Waschkaersdragers te volgen Die ter linker zyde gaan, houden hunne Waschkaerssen in de linker, en die ter rechter zyde, in de rechter handt. De Bisschop vertoond zich hier tusschen twee Noothelpende Diakenen, hebbende in de linker handt de Waschkaers, en geevende met de rechter den Zegen aan zyn volk. Alle hebbenze brandende Waschkaerssen, en de reden die men 'er van geeft is, dat zy^(f) Jesus Christus verbeelden, die het licht der volkeren is. ‘Eer dat ze vertrekken, buigenze hunne kniën voor 't Autaar of nygen voor 't zelve, indien zy Kanoniken zyn en wanneer 'er geen Tabernakel is.’ Breeder word dit in de Afbeelding der Plechtigheden van Vrouwendag vertoont, op de Plaat die deeze van Paasche verbeeldt.

Men viert op den 25^ten Maart het Feest⁺ van Annonciatie of Maria-boodschap. De oorsprong van dit Feest word al voor de derde eeuw gestelt.

Op den 2^den July viert men Mariâs bezoeking van Elizabet. St. Bonaventura Kloostervoogdt van de Orde der Minderbroederen stelde dit onder zyne Orde in 't Jaar 1263. in. Paus Urbaan de VI. verleende in 't Jaar 1389. een Bul waar door hy dit Feest aan de gansche Kerke aanbeval. Het Concilie van Basel bevestigde dit Feest en bepaalde den dag op den tweeden July. St. Franciscus van Sales en de Moeder Johanna van Chantal hebben een Orde van Geestelyken ter gedachtenisse van deeze Mariâs Bezoeking ingestelt.

De Lieve Vrouw van den Berg Carmel⁺ viert men op den 16^den July. Dit Feest gaat in 't byzonder den geenen aan, die voor 't Scapulier^† een Godtsdienstigheit stellen.

Het Feest van de Lieve Vrouw ter Sneeu, word op den 5^den Augustus geviert. Men verzeekert ons, dat een mirakel deeze viering veroorzaakt heeft. Onder^(g) het Pausschap van Liberius, was 'er een Raadsheers Zoon, een van die men Patricii^‡ noemde, of een Roomsch Edelman, die oudt geworden en zich zonder kinderen ziende, besloot met gemeene bewilliging van zyne Vrouw de Heilige Maagdt voor hun eenige en algemeene erfbezitter over alle hunne goederen te stellen. De gelofte werd dan met veele Godtvruchtigheit voltrokken; en in diervoegen zodanig het de Lieve Vrouw op 't aangenaamste en behagelykste zyn kon. Om nu te weeten hoedanig haar begeeren over 't gebruik haarer erffenisse wezen mogt,

+ Plechtigheden van gewyde Waschkaerssen uit te deelen, en hoe.

(a) Het volk beeld zich in dat deeze Waschkaerssen de kracht hebben de Duivelen te verdryven, en hen voor aanvechting te bevryden.

(b) Cerem. Episc. L. 2.

* Zie de Afbeeldingen hier nevens gaande, waar van de eerste verbeeldt, hoe de Bisschop de Waschkaerssen op den dag van Vrouwlichtmis uitdeelt; de tweede, de Processie van Vrouwlichtmis; de derde, de Donkeremetten; de vierde, hoe men het H: Sakrament naar het Graf draagt; de vyfde, hoe men het Nieuw Vuur op Paasch Avondt Zegent; en de zesde, hoe de Paasch-Waschkaers gezegent word.

(c) A Seniore Dignitate. Cerem. Episc. Ibid.

(d) Aliquis de Capitulo distribuit candelas minutiones populo utrinsque Sexus. Ibid.

(e) Zie het Kerk gewoonteboek van Alet.

(f) Idem ibid

+ Wanneer de Feesten van Maria-Boodtschap en bezoeking van Elizabet worden geviert;

+ Insgelyks die van de Lieve Vrouw van Carmel en ter sneeu; en uit welk een Oorsprong deeze Feest-viering is onstaan.

† [Het Scapulier een kleedt der Geestelyken 't welk het Hoofdt en de Schouders bedekt, verstrekkende voor een Godtsdienstig dekzel ter eere van de H: Maagdt. De Heer Launoy heeft een geleerde Verhandeling over den Oorsprong van 't Scapulier geschreeven. Hy beweert dat de Karmeliten meenen dat 'er de H: Maagdt de Instelster van is geweest, dat zy den Karmeliten daar mede bevoorrecht heeft, en dat die geen die in dit kleedt des Zaturdags sterven van 't Vagevuur zyn bevrydt: maar men acht het een verdichtzel: Du Fresne. Furetiere.]

(g) Giry 't leven der Heiligen.

‡ [Zie wat we van de Patricii gezegt hebben: Abbadie Triomferende Godtsdienst enz. II. Deel. p. 406.

[p. 350]

vaste men, badt, stondt den armen by en bezocht de kranken. Eindelyk verscheen hun de Heilige Maagdt beide in den droom, die hun verklaarde: ‘dat haar Zoons begeeren en insgelyks de haare was, dat zy deeze goederen gebruiken, om hem een Kerk te bouwen op een zekere plaats van den Berg Esquilinus^* die zy met sneeu bedekt vonden.’ De Godtvruchtige Man openbaarde zynen droom aan zyne vrouw, die hem insgelyks verklaarde op dien zelfden nacht een diergelyken droom gehad te hebben: maar wanneer schoon hun beide droomen niet eveneens waren uitgekomen, echter was hunnen yver machtig genoeg van hun alle de vereischte overeenkomsten in te boezemen. Beide deeze Godtvruchtigen verklaarden hunne droomen den Paus, die de zelfde openbaring hadde gehad. Men twyffelde toen^(a) niet meer of dit was een Hemelsch bevel. De Paus liet de Geestelykheit vergaderen; men ging om het mirakel te bevestigen in Processie naar den Esquilyner Berg, en men vond 'er de plaats in den droom aangeweezen met sneeu bedekt. De plaats was van de juiste groote om 'er een Kerk te bouwen. Deeze Kerk^(b) is 't die men vervolgens de Hoofdtkerk van Liberius en de H. Maria ad praesepe heeft genoemt, wegens de kribbe die den Heilandt tot een wieg diende, en 'er van Bethlehem is overgebragt; tegenwoordig met den naam van St_a. Maria Maggiora bekent. De Dag van 't Feest van de Lieve Vrouw ter Sneeu hernieuwt men in deeze Kerk ter gedachtenisse van het mirakel, laatende door kunst de bladeren van witte Sasmyn vallen, nabootzende hoedanig de sneeu op de aarde valt.

⁺ Op den 15^den Augustus viert men Maria Hemelvaart: maar niet waarschynelyk is 't dat dit Feest voor de zesde eeuw is ingestelt. Voor deezen tydt heeft men noch geen openbaring van de lichaamelyke Hemelvaart van de Heilige Maagdt gehadt.

De geboorte van de Lieve Vrouw word op den agtsten September geviert. Dit Feest is sedert de elfde eeuw eerst bekent geworden. In de twaalfde eeuw was 't, dat Paus Innocentius de IV. het algemeen instelde.

⁺ Den zevenden October word de plechtigheit van de Rozekrans toegewyt. Wy zullen 'er van spreeken, wanneer we van de Rozekrans handelen.

P. Giry verzeekert ons^(c) dat ‘sedert⁺ het ogenblik toen de H. Maagdt ter waereldt quam, zy zich voor Godt als een eeuwigduurende Dienaresse aanbood. De offerhande van haar hart en ziel is noch ouder dan die van haare geboorte geweest. Zy is in den buik haarer Moeder geschied.’ Nochtans is 't deeze geheime Voorstelling niet, die de Kerk op den 21^sten November viert; 't is de Inwying van de H. Maagdt voor Godt door haare Ouderen Joachim en Anna. Dit Feest is van 't Oosten afkomstig en men begon het op 't einde van de veertiende eeuw in Europe in te voeren.

De Ontfangenis van de Lieve Vrouw,⁺ word door de Kerk op den 8^den December geviert. Deeze Ontfangenis word onbevlekt genoemt, vermits men meent dat de Heilige Maagdt zonder zonde ontfangen is geweest. Het Feest van de Ontfangenis is ouder by de Grieken dan by de Latynen ingevoert. Het werd in Europe eerst in den aanvang van de twaalfde Eeuw bekent. Een Bul van Sixtus den IV. die een Franciskaner Monnik was geweest, en bygevolg een Verdeediger van de onbevlekte Ontfangenis, bekrachtigde dit Feest in de vyftiende eeuw.

Men viert op den 18^den December het⁺ Feest van de Lieve Vrouw van O of het Kraambedt van de H. Maagdt. Het werd in Spanje onder het Pausschap van Vitaliaan, in 't midden van de zevende eeuw ingestelt. Men noemde het mede het Feest van de Verwachting der geboorte van onzen Heilandt. De naam van de Lieve Vrouw van O is van de Antiënnen afkomstig, die men de O noemt, vermits 'er de uitroeping O! dikmaals in word herhaalt. Door deeze Antiënnen verzoekt de Kerk de eeuwige Wysheit op aarde neder te daalen.

In Italië en Spanje stelt men negen dagen⁺ voor de Verwachting van de Geboorte, ter gedachtenisse van het negen Maanden zwanger gaan van de H. Maagdt. Geduurende deezen tydt^(d) versiert men het Autaar op de gevoegelykste wyze, en men plaatst 'er het Beeldt van de Lieve Vrouw op.

Eertyds heeft men het Feest van de L.⁺ Vrouws ondertrouw geviert. Men meent dat het in 't Jaar 1532. in Vrankryk ingestelt wierd, en dat men de viering op den 12^den Januari vast stelde.

Te Rome word een Feest St_a. Maria der Martelaren genoemt op den 13^den Mey geviert.

* [Esquilinus, is den Berg genoemt, alwaar zich Romulus tegen de Sabinen versterkte, en 'er Schildwachten uitzette; ook noemde men deezen Berg Cespius, Eppius en Septimius, vermits hy de zoogenaamde Heuvevelen begreep. Danet.]

(a) Giry 't leven der Heiligen.

(b) Idem Ibid.

+ Wanneer Maria Hemelvaart en 't Feest van haare geboorte word geviert;

+ Insgelyks dat van de Rozekrans,

(c) Idem ibid.

+ Mariâs Inwying,

+ en haare Ontfangenis.

+ Als ook dat van haar Kraambedt,

+ Zwanger gaan.

(d) Piscara prax. Cerem. L. 3. Sect. I.

+ en Onder trouw.