Nauwkeurige Beschrijvingh van Groenland

I. Hoofdstuck. Verhandelende de gelegenheydt van Groenland.

GRoenland is even dat Noorder-deel des Werelds, ⁺ 't welck sich uytstreckt van 't Zuyden nae 't Oosten, Noordwaerts afsackende, van 't Voorgeberght Farewel des Deucaledonischen Meirs langs heenen aende zijden der Ys-Zee; welcke tot aen Spitsbergen en Nova Zembla reycken. Eenige willen, dat dit Landt met Tartarijen t'saemen stoot; ⁺ doch sulcks is gantsch ongewis, gelijck wy hier nae sullen hooren. Aldus heeft het Oostwaerts d' Ys-Zee; Zuydwaerts, de Deucaledonische; Westwaerts d' Enghte van Hotzon of Christiaens Enghte, en de Hotzonsche of Christiaens-Zee, waer door het van America werd afgesonderd.

De Kreytzbreette op de Noordzijde is onbekend. ⁺ De Deensche Kronijck seght, dat hier is 't uyterste des Werelds, en dat, buyten dit, geen landt Noordlijcker te vinden is. Eenige zijn'er, welcke meenen, dat Groenland vast aen America grensd, vermits d' Engelsche, die door d' Enghte Davis een Wegh hebben gesocht nae 't Oosten, bevonden, dat even 't geen, 't welck Davis had gehouden een Enge doorgaende Zee te zijn, maer alleen een Zee-boesem was.

Doch ick heb onder my berustende 't Bericht van seecker Deensch Hooftman, genoemt Johan Munck, ⁺ die even desgelijcks den wegh nae

+ Gelegentheyd van Groenland.

+ Of 't selve stoot aen Tartarijen?

+ Kreytzbreette, of Laittudo.

+ Of Groenland vast aen America grensd.

[p. 3]

't Oosten heeft gesocht door de Noordweste Streeck van 't Voorgeberght Farwel: En volgens 't geen hy daer schrijft, soo is gantsch vermoedelijck, dat dit Land t' eenemael van America onderscheyden is. Dit sult ghy, mijn Heer, sien, wanneer ick naederhand van deese sijne Reys sal meldingh doen.

d' Elevatie of verheffingh des Pools in Groenland, genoomen op 't Voorgeberght Farwel, ⁺ (welck gedeelte des selven alder-Zuydlijckst leght) is, nae d'afmeetingh van den gedachten Hoofdman Munck, t'sestigh Graden (of Kreitz-trappen) en dertigh Minuten, of Minderdeelen, d'Andere deelen verhoogen sigh, hoe meer sy de Pool naederen: Doch vinde der selver geene meerder, als de verhoogingh van Spitzbergen ('twelck de Deenen tot Groenland reeckenen) werdende gesteld op ontrent aghtentseventigh Graden.

Van de lenghte deeses Lands sal ick niet spreecken,⁺ wijl mijne genoomene Berighten daer van zwijgen: En ick oock van dese saeck niet bysonders heb ervaeren, als 't geen onse Caerten daer van kennen geven. De Heer gelieve sigh te vergenoegen, met te vernemen, dat het Voorgeberght Farwel aen geen sijde der Canarische Eylanden en onse eerste Zuyder-Kreyts leght.

+ Pools verheffingh, genoomen op 't Voorgeberght Farwel.

+ Lenghte, of Longitudo van Groenland, is onbekend.

Byvoeghsel des Vertaelers.

GRoenland leght Noordwestelijck van Ysland, ⁺ en 't is onseecker (volgens 't geen Johannes Phocylides Holwarda in sijn Aenmerckingen op de Wereldspiegel van Sebastiaen Franck daer van schrijft) of 't een Eyland is, of dat het aen 't vaste Land van Noorder-America behoord. Dit Gewest is door de Walvisch-vanghst genoeghsaem beroemd.

Eer wy voortgaen tot het vervolgh deses Wercks, heeft ons niet ondienstigh geaght, eenige Regels hier in te voegen van de Middernaghtsche Volckeren in 't gemeen, en welcke d'eerste Bewooners deeser Landen geweest souden sijn. ⁺ Arngrimus Ionas, een geboorne Yslander, en een nauwkeurigh ondersoecker van d'oudheden sijns Lands, meend (lib. I. cap. 4.) dat d'eerste Inwooners der gedachte Middernaghtsche Landen sijn geweest Reusen, en Naekomelingen der Canaaniters, van Iosua en Caleb uyt 't Beloofde Land verdreven; ⁺ en dat, voor deselve, niemand in 't Noorden gewoont heeft. 't Welck hy, onder meer ander redenen, pooghd te bewysen uyt haere gepleeghde daeden, welcke men noch sien kan aen de groote hooge Rotsen. Desgelijcks uyt de Voorbeelden der Reusen, die voortijds hier geleeft hebben; en

+ Groenlands gelegenheyd.

+ Eerste bewooners der Middernagtsche Landen,

+ Souden geweest sijn Reusen,en Nakomelingen der Canaâniten, door Josua en Caleb verdreven.

[p. 4]

waer van daen 't Risaland den naem heeft bekomen; gelijk oock noch een ander gewest, Iotum Haimar, dat is, der Reusen Wooningh geheeten. Naederhand hebben sich oock andere Volckeren in deese Middernaghtsche Landen neergeset; als, ontrent vierentwintigh Jaren voor Christi geboorte d' Asiatische, onder haeren Aenvoeder Odinus; misschien oock te vooren noch andere, nae den Troyaenschen Oorlogh; van welcke dit Reusen-geslacht verdelghd is geworden. Gilbertus Genebrardus (lib. I. Chronograph. pag. 13.) verwijt even hierom de Duytsche, ⁺ datse van de Canaaniten afcoomstigh sijn, 't selve doet oock de beroemde Ioodsche Rabbi Aben-Ezra, haer noemende de gevluchtede uyt Canaan, voort aengesight der Kinderen Israels. Maer 't gedaghte verwijt geschied met weynigh reden: Want in Christo geld noch Besnijdenis noch Voorhuyd, maer een nieuw Schepsel: En in de daegen des Nieuwen Testaments siet God noch Ioode noch Grieck, Barbaer noch Scyt aen: maer een yeder die geloofd en Gerechtigheyd werckt is hem aengenaem.

Van dese eerste Inwooners, gelijck oock van de volgende, door den gemelden Odinus daer heenen gebraght, is daer nae een vermenghde, te weeten de Noorweegensche, Spraeck ontstaen, ⁺ welcke in Ysland noch aldersuyverst werd gevonden, ontsprongen uyt d'oude volmaeckte Gottische Tael, welcke voortijds wierd gebruyckt van alle Noordsche of Middernaghtsche Volckeren; oock van de nabuerige Engellanders, Schotlanders en Yrlanders.

Dit gevoelen echter, ⁺ dat d'eerste Bewooners deeser Landen souden geweest sijn Nakomelingen der Canaaniten, werd van sommige (onder welcke oock is Johannes Isaacius Pontanus) niet aengenomen, maer gehouden voor een enckel vermoeden, 't welck soo light kan ontkend als geseght werden. 't Getuygenis van Genebrardus, die (gelijck wy stracks geseght hebben) wil, dat de Nakomelingen der Canaanitische Reusen sigh door Duytschland en Slavonien hebben uytgebreyd, werd weynigh geaght, wijl hy de Duytsche, wegens haere Godsdienst, vyandigh schijnd te sijn, en haer derhalven dit tot een smaed soeckt op te werpen. Houden ter dier oorsaeck veel geloofwaerdiger de meeningh der geene, welcke schrijven, dat alle Europeïsche, en dienvolgens oock de Middernaghtsche Volckeren, Naekomelingen van Iaphet sijn. ⁺ 't Oordeel over dit verschil beveelen wy aen nauwkeuriger Ondersoeckers.

+ Verwijt daer over aen de Duytsche, doch sonder reden.

+ Noorweeghsche spraeck, waer van daen ontsprongen.

+ Dit gevoelen werd van andere niet aengenomen.

+ En gemeend datse Naekomelingen Japhets sijn.

[p. 5]

Noorwegen is voortijds een Koninghrijck op sich selven geweest. ⁺ Heeft tegen 't Zuyden Deenemarcken; tegen 't Westen de Groote Zee; tegen 't Oosten 't Koninghrijck Sweeden; tegen 't Noorden Lapland: Van 't welck het afgescheyden is door hooge Bergen, altijd met Sneeuw bedeckt. In de lenghte streckt het sigh uyt meer als 4000. Mijlen weeghs. Is een gantsch onvruchtbaer Land. Heeft kleyn Vee, witte Beeren en Bevers. Aen de Wester-oever komen veele Walvisschen. ⁺ Om deselve te verdrijven, werpen d'Inwooners Bever-Gallen in 't Water; waer op sy sigh stracks nae de grond begeven Ongelooflijck veel Stockvisch werd hier gevangen, insonderheyd in Loumaend, wijlse in groote koude moeten uytdroogen.

De Middernaghtsche Volckeren sijn van een koude en drooge Aert; ⁺ derhalven oock groot en sterck van Ligchaem, schoon van Aengesicht, en van een goede levendige Verwe; doch daer nevens vry wat grof en ongeschickt; mistrouwigh en arghlistigh. Wonder veel houdense van sigh selven, en dit veroorsaeckt een bysonderen hoogmoed in haer. Tot drincken en dronkkenschap sijnse seer geneegen. Weynige Sieckten en Quaelen des Ligchaems sijnse onderworpen. Hebben gantsch heete Maegen, en konnen derhalven haere groove Spijsen wel verdouwen. Stellen sigh in haer gelaet seer ernstigh: Reysen geerne van d'eene Plaets nae d'ander, en sijn gantsch nieuwsgierigh, tot besoeckingh van vreemde Landen. 't Vrouwvolck is hier niet ongeschickt; en sijn goede Huyshoudsters.

De Laplanders sijn in 't gemeen korte Lieden, maer van een ysere gesondheyd. ⁺ 't Laetste meend men veroorsaeckt te worden door de meest den tijd klaere Lught, en haere grove Spijsen. d' Artzen souden onder haer van gebreck moeten vergaen; indiense sigh van 't geneesen der Sieckte souden moeten geneeren. Pest of heete koortsen komen noyt in haere Grensen. Die met deese Qualen behebt sijn, en in dit Gewest komen, werden stracks gesont; ter welcker oorsaeck de Heer Erasmus Franciscus dit Land 't Vergif des Vergifts en 't Graf der Pest noemd. Olaus Petri betuyghd (by Schefferum in descript. Lapland. cap. 27.) dat, als voor eenige Jaeren de Pest met den Hennip in Lapland wierd gebraght, niemant 't leven daer door verloor, ⁺ als alleen de Vrouwen, welcke in 't Spinnen dien vergiftighden Hennip door den mond hadden laeten gaen. De Sweedsche Priester Samuel Rheen getuyghd, dat in 't gemeen haer leven klimd tot over 't seventighste, tagtighste,

+ Gelegentheyd van Noorwegen.

+ Gedierten, Walvisschen, Stockvisch.

+ Aert, Gestaltenis, en genegentheyt der Inwooners.

+ Laplanders sijn seer gesonde Lieden.

+ Weeten bijnae van geene Sieckten.

[p. 6]

tnegentighste, jae honderste Jaer. By sulck een hoogen ouderdom sijn de meeste noch taemelijck frisch, sterck, en bequaem tot den Arbeyd,soo datse haer werck gevoeghlijck verrighten; de Bosschen, Wildernissen en Geberghten dapper doorlopen konnen. ⁺ Seer laet werdense eerst grijs. Soo dat dan de Lappen niet door Zieckten maer door den tijd worden verteerd en in 't Graf geruckt. Evenwel sijnse oock Gebreecken onderworpen, als aen d'oogen, wegens den swaren Rook, en 't Vyer, daerse dickmael moeten by komen om sigh te verwarmen, en welcke beyde dingen geswoorne vyanden des Gesights sijn. Daerenboven, steeckten in de sijde. Somtijds benauwtheyd op de borst, doch seer weynigh; Hoofdswijmelingh en Rugge-smerten. Lightelijck kan men afneemen, dat deese swackheden veroorsaeckt werden soo door de koude lught, als wel meest door de grove gedrooghde Spijsen. Van andere Ligchaems-qualen hebbense by nae geen kennis.

Alsmen ontrent het Jaer 1000. nae Christi Geboorte de drie Koninghrijcken Sweeden, Deenemarcken en Noorweegen met ses steenen van den anderen afsonderde, ⁺ en de laetste tusschen Bleeckinge en Morra (of Merra) geleght wierd, soo maeckten de drie Koningen de Stad Dantzick-holm ter Afscheydinghs-plaets tusschen Deenemarcken, Sweeden en Noorweegen. De Gedaghte drie Koningen setteden sigh hier aen eene Tafel, yeder op sijnen eygenen Bodem. De Maeltijd gedaen sijnde, gingh de Koningh van Deenemarcken te Paerd sitten. Dien van Noorwegen hield hem de toom; dien van Sweeden de stegel-reep; en yeder van dese drie Vorsten stond doemaels op sijn eygene grond.

+ Hoogen en noch seer stercken Ouderdom.

+ Afscheydingh van Sweeden, Deenemarcken en Noorwegen.