Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

[p. 626]

CVII.
Professor Schaepman aan den disch.

De improvisator als dichter en redenaar; de priester die zoo kiesch en zoo innemend, en zoo naief-natuurlijk ook, zijn waardigheid te vereenigen wist met levenslust en dischgezelligheid; de man die voor zijn weergaloozen werklust den besten spoorslag vond in een fonkelend glas en een fonkelend gesprek, moest al dadelijk onder de Roomschen in Nederland de gast zijn, voor wien de eereplaats aan elke feesttafel van beteekenis openstond.

En zoo was het, niet slechts na '80 toen zijn grootere politieke openbaarheid het geleidelijk meebracht; onmiddellijk na zijn terugkeer uit Rome, in 1870, kan men aanvangen met een vruchtbare opsporing van Schaepman's tafelgang bij feestvierende vrienden.

Tallooze uitnoodigingen kwamen de Rijsenburgsche studiekamer met hare hartelijke bekoringen bezoeken. Zelden vond Schaepman afdoende redenen om die bekoringen af te slaan.

Terloops kregen we reeds enkele staaltjes. Zoo kon er in het Aartsbisdom (bij Monseigneur of bij Aukes), bij Geerdink of bij Van Heukelum niets worden gevierd, of als conditio sine qua non moest de Doctor er zijn. Zeldzaam waren in 't Utrechtsche de koperen of zilveren of gouden priesterjubilees, waar niet de Doctor aan tafel als ‘ceremoniemeester’ fungeerde. Ook in de Roomsche leekenwereld werd Professor Schaepman een onmisbaar tafelfiguur, hoewel eerst na '80 daar zijn volle dischglorie zal opdagen. De zomerpartijtjes bij Thijm's familie te Hilversum herdachten wij reeds. Bij de Van Nispen's te Nijmegen was 't zoo ongeveer eens in de maand. Talrijker ook met de jaren werden de bezoeken te 's-Hage bij Van der Hoeven, Oldenkott en anderen.

Onder de heuglijkste data tusschen '70 en '80 teekende ik op, wijl ze in rijm of proza sporen lieten:

Nuyens' vijf-en-twintigjarig huwelijksfeest, vijf-en-twintigjarig dokterschap en vijf-en-twintigjarig verblijf te Westwoud (1873). In de Mis hield Schaepman de feestrede over het christelijk huwelijk.

Mr. J. van Nispen's gouden huwelijksjubilee, met berijmden toast van den Doctor, gedrukt aan tafel rondgedeeld (1873).

[p. 627]

Van Heukelum's benoeming als pastoor te Jutfaas. Berijmde toast van Schaep (1873).

Kapelaan Verstege's benoeming als pastoor te Winschoten. Berijmde toast van Schaep (1873).

Drie stroofjes voor kapelaan Nasz, die aan de Kathelijne kerk te Utrecht zijn koperen jubilee vierde (1877).

Het vijftigjarig priesterschap van W. van Bijleveld, pastoor te Maarssen, Deken van Naarden, vicaris-generaal van het Aartsbisdom. De Aartsbisschop zelf was aanwezig; Dr. Schaepman hield de feestrede en gaf een versje ten beste (1873).

Deken Putman werd door zijn vrienden hulde gebracht bij zijn eervol ontslag als pastoor: zijn groote vriend Schaepman stond vooraan met een gedicht (1873).

Op een conferentie bij Van Vuuren te Breukelen, bracht een der dischgenooten een toast uit op den pastoor als ‘kindervriend’. Daarop brak 's Doctors humor los in een uitbundige improvisatie, bewaard in pastoor Rademaker's onfeilbaar geheugen: Kinderen voelen zich aangetrokken door teedere moederzorgen, ja, maar misschien onweerstaanbaarder nog door 't spectakel in den Dierentuin: 't gebrul en de ontzettende dreigementen van bloedgierige beesten als leeuwen, tijgers, enz. Van Vuuren zelf deelde 't luidruchtigst in 't olympisch gelach om 's Doctors inval (1875).

Schaepman's meest uitgebreide feestdischvers was opgedragen aan Dr. en Mevrouw Sleurs, Rotterdam, bij gelegenheid van hun koperen bruiloftsfeest¹⁾ (1876): ‘Huwelijkskroon’, een mythologisch tooneeltje. Juno wil weten wie van beiden eigenlijk, de man of de vrouw, met een kroon moet worden bedacht. De kandidaat van Minerva is de man, om zijn beproefde wijsheid; de kandidaat van Venus is de vrouw, om haar alom erkende schoonheid. De zaak blijft hangend. Apollo wordt er bij geroepen. Hij onderzoekt nauwkeurig, maar durft ten slotte niet beslechten; en hij vindt het wijzer Mercurius ter hulp te roepen. Deze oordeelt immers nooit in abstracto, maar altijd met realistische kennis van zaken. Zooveel te beter zal Mercurius vonnis vellen, daar hij zoo pas terugkomt van de Rotterdamsche Beurs:

1) Voor de vrienden gedrukt bij Van de Weijer, Utrecht 1876.

[p. 628]

 

Klienten heb ik zonder tal,

 

Aan 't Rasphuis op de Bears,

 

Ik ken er dieven, handelaars

 

En ook uw Doctor Sleurs.

 

Hij doet in uien, en hij kaapt

 

Ze soms bij Figaro,

 

Als handelsgod en dievenvriend

 

Heeft hij mij dus van noô.

Mercurius spaart niemands naam. Wel zal hij niets afdingen op de schoonheid van mevrouw, maar toch deze gelegenheid vatten om haar te beduiden hoe fijntjes hij haar kent:

Wel is 't waar, ze houdt van koopen,

En de winkels af te loopen

Is voor haar een zielsplezier,

Maar het is alleen voor 't kijken -

Dat liet ze ook in Brussel blijken

Waar ze, op huisvrouwswijsheid fier,

Met haar zuster ging flaneeren -

En zij wou niets requireeren:

Dat was zeker, dat was vast;

Maar een sjouwerman had last

Om haar pakjes mee te dragen,

En hij riep een sleperswagen

Zooveel had zij toen gekocht

... En zij ... had het nooit gedocht!

Zooveel achterklap vindt Juno buitensporig:

Zou een meer beschaafde toon

Hier vóor mijnen godentroon

U niet passen, lieve goden?

Maar Mercurius is op zijn teen getrapt:

Hoor eens, ik ben hier ontboden

Om te spreken, en ik spreek

Zooals andren door de week:

Wil men altijd goden spelen

Dat begint ook te vervelen,

En met jullie dol fatsoen

Heb ik liever niet te doen.

Wil je hooren, spitst je ooren

Anders gaat het mooist verloren.

En Mercurius doemt roekeloos de heele geschiedenis der vrijage op:

[p. 629]

 

... Zij noemde nimmer zijnen naam

 

Dan stilletjes alleen.

 

Zij sprak hem nimmer ‘Henri’ aan,

 

Als hij voor haar verscheen.

 

Liet hij zijn paraplu soms staan

 

Zij riep met: ‘Halt, Henri!’

 

Maar holde van de trappen af

 

En zuchtte: ‘Parapluie’.

Maar Sleurs zelf moet het ook verantwoorden. Op zijn befaamde geestigheid smaalt Mercurius:

Jawel is hij sterk in uien,
Maar ze zijn verbazend hard....

Ook houdt het gemeenteraadslid voordrachten over Darwinisme:

Rotterdam waardeert zijn wijsheid,
Als hij leert voor 't hoog publiek
Zitten zij te applaudisseeren
Als bij eene rarekiek.

Toch toonde hij buitengewone slimheid toen zijn vrouw met haar tante op reis was en hij ze liever thuis kreeg:

... ‘Vrouwtje lief, ik lijd aan koortsen -
Eenzaam op mijn lijdensbed
Zucht ik naar uw minlijk wezen
Dat mijn smarten wat verzet’.
't Vrouwtje lief kwam overvliegen ...
En hij wachtte ze aan den trein.
Och, die goede, beste Tante,
Moest voorwaar de derde zijn!

Men ziet het, tot een beslissing wil 't geding maar niet komen. Nog éen raad weet Venus er op:

Maar wie van een vrouw wil weten
Al het kwaad in woord en zin,
Heeft het zonder schroom te vragen,
Aan heur beste zielsvriendin.

O, zegt de cynieke Mercurius, haar beste vrienden zijn haar katten. We konden die ontbieden. En de kattendans gaat zijn gang:

Miauw, miauw,

Wat een lieve mevrouw!

Mia, mia,

Ze zit ons achterna,

[p. 630]

 

Mio, mio,

 

Ze koestert ons toch zoo,

 

Miauw, miauw,

 

De melk is soms wat blauw,

 

Miauw, miauw,

 

O wat een lieve mevrouw.

Er is inderdaad geen uitkomst. Apollo zelf geeft het op.

Daar heeft Juno een inval, een echten godeninval, meteen het spel tronend uit den schaterlach van de koddigheid naar de heerlijkheid van de huwelijkstaak.

En een hymne ‘aan het kind’ besluit het spel:

... Wel buigen wij eerbiedig ons voor uw grootheid neer

Wij leven in uw leven ons beste leven weer.

O kindje, draag de krone, der oudren eerekroon,

Draag ze altijd onbezweken, hun trouwe zorg ten loon,

En al het goud der wereld en al der aarde schoon

Zij minder u dan de eernaam van uwer oudren zoon!

Weer gaf de Doctor een berijmden toast op de zilveren bruiloft van G.A. de Bruyn en J.H.T.M. Serruys, te Rotterdam¹⁾ (1878). Een hymne in zes kleine zangen: Liefdeleven, Vrouwenadel, Mannenfierheid, Moederweelde, Vadervreugde, Slotkoor.

De kortste zijn de beste:

III. Geef mij leliën en rozen
Om te strooien langs haar baan,
Heel mijn kracht is in haar blozen,
Lachen, schreien opgegaan.
Heel mijn kracht ligt in haar teere,
In haar zachte kinderhand,
In haar hart mijn vaderland.
In haar liefde ligt mijn eere,
V. Onze Vader in den Hemel, die mij vader hebt gemaakt,

Zegen, zegen 't kleine wiegje, waar de moeder trouw bij waakt.

Laat Uw zegen ons omgeven, ons omzweven t'allen tijd:

Ieder wiegje zingt Uw liefde, die de hoogste liefde zijt.

Ook bij enkele officieele gelegenheden liet Schaepman zich in die jaren hooren. Zijn kans verkeek hij bij de prachtige Koningsfeesten van 1874, toen Alberdingk zijn mooi Oranjevers zong in koor met meest al de Nederlandsche dichters van toen. Maar hij maakte zijn achterstel goed met zijn later ver-

1) 't Werd voor de vrienden gedrukt bij Beyers, Utrecht.

[p. 631]

schenen Koningslied, ter herinnering aan het zilveren Jubelfeest van Z.M. Willem III, toegewijd aan de inteekenaren op de ‘Katholieke Illustratie’; woorden van Dr. Schaepman, muziek van H.I.J. van Bree.

Weer gunde hij een vers aan 't Oranjehuis bij officieele gelegenheid in 1879: ‘Aan Hare Majesteit Emma’, bij haren intocht in 's Rijks hoofdstad op 21 April 1879¹⁾.

Schaepman's vaderlandsche gelegenheids-gedichten vóor 1880 reiken niet boven 't banaal-plechtige, waartoe het genre in nagenoeg elke letterkunde is gedoemd²⁾. Enkel in zijn latere jaren zal Schaepman toonen dat het beste, waarover zijn inspiratie beschikte, ook aan openbare feest- of rouwgelegenheden kon worden gewijd.

1) 't Sonnet verscheen in de Tijd. Het deed later dienst als vaderlandsche voorhang bij de ‘Nieuwe Gedichten’.

2) Deze oorlog bracht een schitterende uitzondering in 't heerlijk gedicht: Aan mijn Koning, door den Vlaamschen Pater Fleerackers S.J. in ‘de Vlaamsche Stem’.