Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

CIV.
‘De keizersklok’.

... There is no workeman

That can both worken wel and hastelie
This must be done at leisure parfaitlie.

Er zijn enkele gedichten van Schaepman die Chaucer's welgestaafde vers logenstraffen. En onder die enkele staat mee ‘de Keizersklok’ vooraan.

Den 5^en October 1874 las de dichter in de bladen ‘Kaiserslautern 4 Oct. Men bericht uit Frankenthal dat het gieten der “Keizersklok” gelukkig is volbracht’. In zijn toorn greep Schaepman naar de pen en uit zijn verontwaardiging gudste de inspiratie los; den 8^en October lag het lange gedicht ‘de Keizersklok’ klaar.

't Was midden in den Kulturkampf. ‘Onder zulke omstandigheden had het gieten van de Keizersklok (uit de spijs der buitgemaakte Fransche kanonnen), bestemd voor den Dom van Keulen, meer van een wreede bespotting dan van een ernstige, christelijke daad.... Van den hoogen torentop der Roomsche Kathedraal de Keizersklok te laten luiden ter eere van den keizer, wiens dienaars den herder verjaagden en de kudde verstrooiden, dat was inderdaad een dier titanische baldadigheden, die den overmoed eener gedroomde almacht wel verklaart maar niet rechtvaardigt’¹⁾.

1) ‘Nieuwe Gedichten’, ter Inleiding.

[p. 616]

‘De Keizersklok’ vangt aan met een herinnering aan ‘'t oude meesterlied’, zooals Fr. Schiller het liet klinken. In vaderlandsche fierheid wordt nu dapperheid en heldenmoed beloond, en der klokke zegetonen zullen steeds over 't éene Duitschland galmen de roemrijke geschiedenis van 's rijks wording door vorstenbeleid en volkentrouw.

Maar in den tweeden zang wordt het anders. De Keizersklok luidt over de katholieke Rijnlanden haar lied van zege en vrede. Over diezelfde landen waar thans de vervolging woedt. En toch zijn haar tonen geen spot; voor de protestanten jubelt ze uit dien Roomschen toren. De Keulsche Dom is immers voor de staatkunde niet langer de Roomsche kathedraal, maar een tempel waarin de Staat zijn alleenheerschende glorie komt vieren. En zoo waar, daar zetelt voor 's dichters oog de keizer in den Dom, en al de vorsten komen met hun hulde: de koningen van Beieren en Saksen en Wurtemberg, de groothertogen, de hertogen, de graven en de prinsen. Zij allen, die vóor 1871 een eigen land hadden en een eigen kroon, maar nu verschijnen in ‘livrei’, als vazallen van den keizer.

De heele geschiedenis van 't Rijk treedt op:

... Aan 't hoofd der keizershelden
Gaat de oudste van den stam
Die 't erf der Brandenburgers
Aan 't erf van God ontnam;
Hij, ridder zonder eere
En monnik zonder trouw,
Die 't kruis verried voor 't kroontje
Maria voor een vrouw....¹⁾

De ceremonieën voor den keizer-god gaan haar gang.... En de keizersklokke klept maar door, zoolang tot ze op den duur, in zang III, den èchten keizer, Karel den Grooten, oproept uit zijn Akensche grafstede. De profetie luidt immers dat Karel bij 't herstel van 't Heilige Roomsche Rijk zal wederkeeren om zijn opvolger te bevestigen op den troon.

... Ik hoorde hoogtij luiden.
Het luidde door mijn graf,
Het noodde mij te komen,
Ik wierp den grafsteen af...

Zoo lange donkere eeuwen
Zat ik alleen, alleen;
De zoon die eens zou komen
Was 't licht dat mij omscheen.
De wereldstormen joegen
En sloegen om mijn hoofd;
Ik wachtte, ik wachtte, ik wachtte
Den zoon zoo lang beloofd.

Welaan, gij eedle ridders,
Geleidt mij tot uw vorst,
Ik wil mijn zoon begroeten,
Begroeten aan mijn borst...’

1) De strofenreeks die hierop volgt is een aanhoudende toespeling op geschiedenisfeiten, die een leek niet zoo dadelijk in 't geheugen heeft. Een breedvoerige verklaring van den tekst is te vinden in mijn schooluitgave ‘Dr. Schaepman, Gedichten’, blz. 88 en vlg.

[p. 617]

 

... En toornig schouwde Karel

 

De bleeke rijen rond

 

Of hij daar in him midden

 

Zijn zoon, zijn keizer vond...

 

 

 

Zijn forsche leden trillen

 

En toornend dreigt zijn staf:

 

‘Wie rukte van die muren

 

Des Heeren teeken af?’

 

 

 

Wie plaatste langs die wanden

 

Den roovende' ‘adelaar?’...

 

Hoe klept de keizersklokke

 

Zoo somber en zoo naar.

 

 

 

Hij ziet - hij ziet als vielen

 

De muren zwaar en dicht;

 

Als stond hij op Gods bergen

 

Als hie'd hij hooggericht:

 

 

 

Is dit mijn erf, mijn schepping,

 

Is dit het Duitsche rijk,

 

Dan zinke 't in zijn schande

 

Aan Babylon gelijk.

 

 

 

Hoe, waar de Christus heerschte

 

In recht en daad en naam,

 

Daar kruist men zijn getrouwen

 

Met moordenaars weer saam?

 

 

 

Hoe, Petrus' vorst gevangen

 

En hier het zegelied?

 

Dat kenden mijne broeders,

 

Mijn Paladijnen niet....

 

 

 

Hoe klept de keizersklokke

 

Den trotschen toren af,

 

Zoo hol, zoo dof, zoo somber,

 

Als klepte ze over 't graf.

 

 

 

Wat jammerklachten varen

 

Uit haar metalen schoot

 

Straks klepte zij: victorie,

 

Nu klept zij: dood! -

De geschiedenis in haar verleden, ouder en jonger, werd opgewekt door de keizersklok; ook de toekomst komt te voorschijn, in zang IV: Er zal een keizer komen inderdaad, een keizer, niet verwekt door een oorlog als die van 1870, maar andermaal gezalfd door God en zijn Paus.

Zang V - haast had ik weer gesproken van 't vijfde bedrijf, want eens te meer hebben we hier te doen met een vijf-bedrijvig drama in den dop - brengt ons uit de dichtersvizioenen in de werkelijkheid terug. De zware werkelijkheid van 1874. Maar 't gedicht klinkt toch uit in een kreet van hoop, geput in 't vertrouwen van het dichtershart op het herstel der Kerkelijke Staten - tegen eigen politieke klaarziendheid in - geput ook in 't heldhaftig-geduldig geloof van den Duitschen Rijnlander:

Gods liefde zal verwinnen

Der boozen haat en wrok:

Dat zult gij eenmaal luiden

Gij Duitsche keizersklok.

In ‘de Keizersklok’ hebben we weer eens dichter Schaepman op zijn best, in die echte en spontane bezieling die hem verhief ver boven allen die toen in Nederland zingen konden. Hier is

[p. 618]

Schaepman waar en waarachtig een Hollandsche Victor Hugo. Geen enkel Roomsch poëet over 't heele toenmalige Duitschland was bij machte zoo vorstelijk vorst Bismarck te woord te staan. Jammer heet ik het voor ons, de huidige lezers van ‘de Keizersklok’, dat onze smaak sedertdien door de moderne school is gegaan en dat we ons moeten rukken uit onze zinnelijk-verlyrischte hebbelijkheid, om door deze schoonheid van mannelijken hartstocht weer deugdelijk te worden aangedaan. Er is hier immers iets meer dan luilekkerende aesthetengenieting. Hier is de weelde van de kunst tronend in de veste der hooge virtus, op de Roomsche rots. Door de gebeurtenissen der menschen heen dreunt hier telkens de stap van Gods Voorzienigheid; langs onze tijdelijke daden voelen we hier sleepen de franje van des Eeuwigen mantel. Dat is ook een schoonheid voorwaar, des te schooner, daar ze thans zoo zeldzaam is geworden.

De fijnste critische geest van Nederland te dien tijde, priester Van Cooth, voelde duidelijk wat al schats ‘de Keizersklok’ bracht, en zijn kristallen stemmetje klepte in de Katholiek¹⁾ met fijn-harmonischen samengang het ‘welkom’ op 't bronzen geluid uit de Wachter.

1) Zie de Katholiek, Januari 1875, 61-67.