Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

[p. 582]

CXIV.
Ter gedachtenis van mr. R. Fruin.

Dr. Nuyens zag aan den overkant slechts drie menschen in Nederland die zich met den Doctor konden meten: Fruin, Gunning en Beets. De wijsgeer van Westwoud vond er zelfs een boos pleizier in met zijn machtspreuk Alberdingk jaloersch te maken¹⁾.

Was 't om de waarheid van Nuyens' oordeel aan den lijve te toetsen, dat Schaepman zich inderdaad mat beurt om beurt met die protestantsche grooten? In ieder geval, even na den twist met Gunning, kwam het partijtje met Fruin - na 't proefje van vier jaar te voren tegen hem en Beets c.s.²⁾.

Zoowel in 't geval-Fruin als in 't geval-Gunning, was het er den Doctor om te doen, de Roomsche wijsbegeerte, de Roomsche wijsgeerige geschiedbeschouwing te doen triomfeeren over de rationalistische zoowel als over de orthodoxprotestantsche.

Fruin stond in de volle kracht van zijn vijftig jaar en in zijn volle faam als geleerde en professor.

In de Gids nu van Februari 1872 plaatste hij zijn ‘Galilei en de Onfeilbare Kerk’, als wou ook hij zijn duit in 't zakje steken tegen 't Vaticaansche Concilie. De trouwe Wachter maakte zich vaardig ten antwoord. Maar hem was voor zijn vriend en medewerker, pater Becker, en wel in een ander tijdschrift, het eigen orgaan der Jesuieten, de Studiën.

Uit Becker's flink bestudeerd artikel bleek voor ieder onbevooroordeelde dat Fruin zich ditmaal had vergist.

In het licht der nieuwe actestukken, uitgegeven door Henri de l'Epinois en Silvester Gerardi, had Fruin het Inquisitie-proces onderzocht, iets wat ook reeds het jaar te voren in Onze Eeuw door Buys van Noordscharwoude was verricht. Genoeg om te zeggen dat voor de zooveelste maal de geleerde wereld, ook in Nederland, met Galilei bezig was.

Buys werd in Onze Eeuw zelf weerlegd door een kranig

1) O. a. in een brief aan Thijm, 5 Juli 1882.

2) Zie ‘Dr. Schaepman’, dl. I, LXI.

[p. 583]

artikel van Dr. J.A. Wijnne, die, hoewel niet Roomsch, toch niet aarzelde de waarheid te erkennen, o.m. dat ‘de Roomsche Kerk als zoodanig zich niet tegenover Galilei heeft gesteld, maar dat er een wetenschappelijk geschil bestond tusschen voor- en tegenstanders der leer van Aristoteles, waarin men de H. Schrift heeft betrokken’.

Wel gaf Dr. Wijnne geen onderscheid aan tusschen den Paus en de Inquisitie, maar ‘er is hier een streven naar rechtvaardigheid ook jegens de Katholieke Kerk, dat een aangenamen indruk achterlaat in deze eeuw van haat en vervolging’¹⁾.

Veel klemmender dan Wijnne contra Buys is Becker contra Fruin. Becker haalt de formules aan die de Kerk onverbiddelijk vordert daar, waar zij een onfeilbare uitspraak van den Paus heeft te erkennen, en bewijst dat deze formules klaarblijkelijk ontbreken bij het decreet van 5 Maart 1616.

Becker's betoog is wetenschappelijk bedaard. Fruin aan zijn kant had goed gevonden nu en dan eens luchtigjes te spotten en te gewagen van ‘een stille hoop, dat men eenmaal van Encycliek en Syllabus moge te weten komen, dat zij geen onfeilbare besluiten zijn van een onfeilbaren Paus’. Zoo vond Schaepman het natuurlijk gewenscht na den sober-kalmen Becker op te treden met wat meer temperament.

Becker's argumenten worden nog eens in gedrongen gelid geschaard, en dan krijgt de professor aan de Universiteit het van den professor aan 't Seminarie te hooren:

‘Het zou inderdaad meer houding gehad hebben, indien de Leidsche hoogleeraar, voor en aleer van de hoogten der wetenschap dit vreeselijk vonnis tegen de pauselijke onfeilbaarheid neer te slingeren, zich wel de moeite had willen geven bij de Katholieke Kerk te gaan vernemen wat zij onder 's Pausen onfeilbaarheid en als decreten van den onfeilbaren Paus verstaat. Zoo ooit het hooren naar de Kerk te pas kwam, dan was het in dit geval. Scherpzinnigheid en spitsvondigheid zijn nu hier voor eens en voor altijd niet voldoende. Wil men over de Kerk en over kerkelijke dingen een oordeel vellen, dan behoort men haar te hebben gehoord....

Prof. Fruin heeft eenmaal met ware geestdrift de onpartijdigheid van den geschiedschrijver Ranke geroemd. Ranke's ge-

1) Sch., de Wachter 1872, 11, 34.

[p. 584]

vestigde overtuiging belette hem nooit zich met liefde te verplaatsen in andere kerkelijke toestanden, onder andere kerkbegrippen. Diep doordrongen toont zich de Protestant van de grootheid der Katholieke Kerk.

Er zal nog veel water naar de zee gaan vóor het ons gegund wordt in Nederland zulk een geschiedschrijver te begroeten. Zeker is het, dat opstellen als dit van professor Fruin nog in ruime mate de voorwaarde missen om een indruk teweeg te brengen als dien door Ranke's schriften gewekt, -- zij stemmen niet tot een billijke waardeering van hetgeen de tegenpartij voor waarheid houdt en als plicht betrachte’¹⁾.

Het slot van de polemiek met Fruin is een schitterende bladzij over den strijd tusschen rede en geloof, te leggen nevens hetgeen uit ‘Judas Iscariotes’ werd aangehaald.

Evenmin als vier jaar vroeger gewaardigde Fruin zich thans te antwoorden: den eersten keer mocht hij zwijgen zonder ongerief voor zijn faam. - Ditmaal niet.

1) De Wachter 1872, II, 45.