Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

[p. 569]

LXXXIX.
De laatste Pius-Feesten.

Geen jaar mocht voorbij of in proza en verzen moest Schaepman zijn Pius-hart luchten.

Soms juicht het ineens op te midden van zijn kloek-wijsgeerige overzichten der Europeesche politiek voor het blad. Maar vooral in de plechtige omstandigheden stond hij vaardig. Zoo bij ieder jaarfeest van zijn Paus. ‘Deze wereld die niet meer aan God gelooft, zij wordt niet door God verpletterd. Zij roept bliksemslagen af en zij ontvangt slechts oorvijgen. De groote ergernis dezer wereld is die grijsaard op het Vatikaan. Hij wil niet sterven. Aan zielelijden heeft hij het zwaarste gedragen wat een mensch dragen kan.... Deze wereld maakt geen martelaars meer. Zij is te laf daartoe. Zij kent de kracht des bloeds.... Zoo bleef die grijsaard in het lange witte kleed in den weg staan.... Hun kanonnen konden alles verbrijzelen, dezen niet. Voor den storm der door hen opgewekte hartstochten vielen de tronen en verdwenen de Rijken; deze bleef. De berekeningen faalden, en de plannenmakers zagen met hun laatsten blik dien grijsaard in het witte kleed zegepralend over hun levenswerk’¹⁾.

Datzelfde jaar, den 21^en November, vaardigde Pius zijn Encycliek uit ‘Etsi multa luctuosa’, tegen de anti-Roomsche gedragingen van Bismarck en Pruisen.

Schaepman onthaalde ze op den sonnettentrits die in de ’Nieuwe Gedichten’ werd opgenomen²⁾. Pastoor Lans zette later die sonnetten op een eigenaardige, krachtig-opgolvende en toch diep-ingrijpende muziek.

Van 1872 tot '78 verschenen in vier deelen de ‘Discorsi del S.P. Pio IX, pronunziati in Vaticano, dal principio della sua prigionia fino al presente’. Op den eersten bundel daarvan maakte Gladstone zich kwaad in zijn vroeger vermelde polemiek met Newman. Gladstone's uitval bleef wellicht niet vreemd aan 't lyrisme, waarmee Schaepman over dienzelfden bundel zijn

1) Sch. de Tijd, 17 Juni 1873. - Zie ook Sch.'s artikel in de Tijd, bij den volgenden jaardag, 24 Juni 1874.

2) Blz. 7-9.

[p. 570]

proza-hymne zong in het Wachter-artikel: ‘Uit de Gevangenis van het Vatikaan’¹⁾.

Die eerste bundel omvat voor de twee jaren waarover het gaat, tweehonderd toespraken. Toespraken van een waarachtig Paus, tevens waarachtig redenaar, in alle genres - en het heerlijkst als hij sprak, met zijn zegenende handen dalend over een kinderkopje.

De welsprekendheid van dit hart legt Schaepman nevens de welsprekendheid van hoofden als Cavour, Napoleon III en Bismarck - en dit is weer een triomf voor Schaepman's eigen welsprekendheid van hoofd en hart²⁾.

Maar vooral was 't een jubeling in Schaepman bij Pius' dertigjarig Pausschap, den 17^en Juni 1876. Over 't heele katholieke Nederland werd weer de Pius-hymne gezongen, thans met twee nieuwe strofen verrijkt.

2) Weer zijn de jaren vervlogen
Sinds 't eerst dit zegelied klonk....
3) En weder komen de volken,
En brengen U hulde en groet....

Dienzelfden dag bracht de Tijd Schaepman's feestartikel, en diezelfde maand nog, den 29^en, Schaepman's relaas over de feesten te Rome en over de allocuties: ‘De stem des Pausen.’ Ook Onze Wachter liet zich hooren: Een lied in vrije verzen³⁾, in den trant van 't vroegere ‘Rome’:

... Iedre zon die zonk in 't duister
Liet een straal aan uwe kroon;
Stralen purper als het lijden,
Stralen vlammend als het strijden,
Stralen helder als 't belijden,

Eeuwig schoon....

... In het lachjen om uw mond
Bleef het licht der hope stralen:

Eer aan God,

Die den strijd gaf en den vrede,
Die den storm, den dood gebiedt.
't Is des Pausen zegebede,
't Is ons hoogste zegelied.

Toch was · daar weer de beproeving aldra. Zelfs Nederland

1) ‘Uit de Gevangenis van het Vatikaan’ opgenomen in M. en B. dl. III.

2) Zie M. en B dl. III, blz. 208-211.

3) Onze Wachter, 1877, II, 1-8.

[p. 571]

deed mee in 't afzeggen der Pauselijke consuls¹⁾. Heel Europa scheen eensgezind den Kulturkampf aan te binden. Den 12^en Maart 1877 sprak de Paus, èn tegen alles in èn tegen alles op hield hij weer de onvervreemdbare rechten van zijn Kerke hoog. Te dier gelegenheid verscheen in Onze Wachter ‘Aan den Paus’, weer een dier verzen, die den dichter adelen tot den katholieken Da Costa.

Wij weenden in het duister,

Wij weenden in den nacht,

Geen zilvren starrenluister

Sprak hoop of moed of kracht.

Zij zeiden: Laat uw droomen

Nu varen voor altijd,

De Waarheid is gekomen,

Die alles heeft bevrijd.

Zij deed de banden springen

Waarin éen priesterhand

De werelden kan dwingen,

De hemelen omspant.

Zij brak de graven open;

De menschenziel herrees

Tot leven, lieven, hopen,

Bevrijd van godenvrees....

Weer heeft Uw mond gesproken,

O Vader. Koning, Held,

Weer werd de ban gebroken

Die 't leven hield gekneld;

Weer stroomde 't licht van boven

Door 't duister van den tijd,

En 't onverwrikt gelooven

Riep tot den ouden strijd.

Gevangen en verlaten

Verreest gij vroed en vrij,

Beroofd van troon en staten,

Vorst door Gods heerschappij;

Van alle recht vervallen

Toch meester van het lot,

Niet door uw kroonvazallen

Gewaarborgd, maar door God....

Al rukt men uwe palen

Geweldig uit den grond,

Al tracht men om te halen

Wat eeuwentergend stond. -

Al schenden rooverscharen

Wat held en keizer gaf,

God blijft uw recht bewaren,

Uw recht en hunne straf. -

Al is uw schild gevallen,

Wij dragen 't in ons hart,

Nog heilger voor ons allen

Door nieuwe smaad en smart,

Wij weten wie 't zal dragen

Als uit den nacht der eeuw

Nog eenmaal op zal dagen

Des Heeren koningsleeuw.

O Vader in den hemel,

Die de eeuwigheden leidt,

In 't woelig daggewemel

Der waarheid weg bereidt,

Uw naam zij hoog geprezen,

Die bij der stormen jacht

Ons hopen doet na 't vreezen

Door Pius' woord en kracht!

Geef, Vader, hem de glorie,

Geef, Vader, ons den strijd,

Wij weten: de Victorie

Is uw gerechtigheid.

Des willen wij handhaven

Tot in den harden dood

Wat onzer vaadren graven

Kleurt met het martelrood.

1) Zie hoofdstuk LXXXVIII; ‘De Koning der Revolutie’.

[p. 572]

 

Wij bidden en wij weenen

 

Van schaamte, smart en rouw,

 

Maar door de tranen henen

 

Weerklinke onze eed van trouw;

 

Als alle wereldrijken

 

Gericht staan tegen U -

 

Wij kunnen wel bezwijken,

 

Maar blijven trouw als nu.

 

 

 

Zij hebben legerkrachten,

 

Maar wij, wij hebben bloed;

 

Zij hebben gouden machten,

 

Wij stalen stervensmoed;

 

Zij hebben lof en looning,

 

Wij sterven recht-en-slecht

 

Voor Christus onzen Koning,

 

Voor waarheid, vrijheid, recht!

Had Potgieter dit pauselijk dichtjaar nog beleefd, wat zou hij over zijn vriend hebben versteld gestaan! Te meer, wijl nu nog lofzangen klonken, wel aan Pius gewijd, maar toch opgedragen aan den éenigen Pius-dichter. Zoo kwam b.v. in de ‘Katholieke Illustratie’ pater G. Jonckbloet aandragen met een Schaepmanniaanschen ‘Pius IX, aan Dr. Schaepman’.