Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

LVII.
‘Dupanloup’.

Wij herinneren ons wat Schaepman de Romein, dacht over Dupanloup. Met éen woord schetste hij den toestand aan Thijm: ‘Dupanloup wordt hier aldus getransponeerd: ‘ex pavone lupus’ du paon loup. 't Is scherp, maar veel waarheid’²⁾.

Later luidde 't: ‘Ik houd Mgr. Dupanloup voor een grooten geest, niet voor een groot karakter’. Daar klinkt den 11ⁿ October 1878 de sterfmare van den grooten bisschop. ‘Plotseling, niet onverwacht, trof hem de dood’. En ridderlijk, al herhalende zijn grieven, brengt ook Schaepman hem den afscheidsgroet:

‘Een herinnering van arbeid en strijd. Van verheven talenten, waarmede hij gewoekerd heeft tot zijn jongsten dag. Van een

2) Schaepman aan Thijm 20 December 1869.

[p. 455]

werkzaamheid welke zich uitstrekte over ieder gebied, welke aan zeldzame gemakkelijkheid en onverwrikte volharding gepaard, zich overal bewoog. Van een moed die de gevaren òf uittartte òf verachtte, die het heldhaftig geloof aan de zaak verbond met een hooghartig zelfvertrouwen. Van een geestdrift die den grijsaard ontvonkte met den gloed der jeugd en zijn taal verstaanbaar maakte voor allen, wier harten niet door de wijsheid onzer eeuw zijn gedood.

Mgr. Dupanloup leefde in en met en voor den strijd. Kind van zijn tijd als hij was, had hij al de eigenaardigheden die onze worstelingen en onze worstelaars kenmerkten. Hij had het vaardige, snelle, steeds bereide; hij scheen de rusting of het wapen, dat het oogenblik vorderde, steeds gesmeed en gereed te hebben. Onze eeuw is vol van onvoorziene dingen, en toch was het of nooit een onvoorziene aanval hem overviel. Tegenover de twijfeling en de spotzucht had hij het geloof en den ernst, den ernst die zijn woorden met een meedoogenlooze kracht vervulde, het geloof dat zijn woord soms verhief tot een heldendaad.

Ook de gebreken van den strijder onzer dagen waren hem nooit vreemd. Bij het stout en geweldig optreden der persoonlijkheid wordt de geestdrift soms prikkelbaarheid.... Soms gaat de zaak op in den persoon des tegenstanders.... In dagen van storm treft dit alles scherper, dringt dieper door, wekt feller terugslag op.... Mgr. Dupanloup was niet alleen strijder, hij was tevens bisschop, prins, leeraar, vader; de verheven hoedanigheden der waarheid weken soms voor de sprekende trekken van den kampioen.... Maar dat alles zijn voorbijgaande dingen; het is stof, opgejaagd door de beweging van den dag. Nu de rust van den dood is gekomen en de stilte heerscht, zinken de stofwolken neer; het beeld verrijst in zijn grootsche, edele lijnen, zijn veelzijdige kracht, zijn rustelooze ijver, zijn levende en levenwekkende moed.

Deze man had van zijn eerste optreden af gestreden voor de vrijheid en het recht van het kind; voor de opvoeding en het onderwijs der jeugd. Hij wist en hij zag dat onze wereld lijdt aan den twijfel en ten gronde gaat aan den dorst naar waarheid, dien zij aan de bronnen der leugen tracht te lesschen; daarom wilde hij hoofd en hart der jongere geslachten vervullen met waarheidslicht en kracht. En toen de Kerk in deze eeuw van verwarring en logen zou openbaren hoe de Koning der Kerk, de

[p. 456]

Zoon van den Eeuwigen God, haar een zuil der waarheid, een onfeilbaren spreker had geschonken in Petrus, den Paus, toen achtte hij het oogenblik ontijdig.... Zonderlinger nog: deze verdediger der wereldlijke souvereiniteit van den H. Stoel, die de Lamoricière van het woord, de Kruisridder van de veder mag heeten, droomde toch een wijle van een mogelijke verzoening tus schen de Kerk en de vrijheden dezer eeuw.

Zonderlinge verwarring, die alleen overwonnen en opgeheven wordt door de gehoorzaamheid des geloofs. Ook bij Mgr. Dupanloup heeft de gehoorzaamheid des geloofs gezegevierd. Niet zonder strijd. Misschien zelfs was de zegepraal niet altijd zichtbaar; maar wie zulk een zegepraal weet te schatten, kibbelt hierover niet. De zegepraal was daar.

Deze twee groote dingen: de opvoeding en de wereldlijke souvereiniteit des Pausen beheerschen het geheele leven van Mgr. Dupanloup. Zij verleenen het zijn eenheid, zijn waarde, zijn glans.

Zooals de strijd voor deze twee zijn geheele leven doorstraalt, zoo kroont hij zijn einde. De katholieke universiteiten in Frankrijk danken haar wording niet het minst aan zijn arbeid; de redevoering door hem bij de behandeling der wet op het Hooger Onderwijs uitgesproken, was slechts het kort begrip, het slotwoord van een met taai geduld en ongebluschte geestdrift volstreden strijd. De vrijheid van het Hooger Onderwijs is door hem veroverd, en de grond waarop Rijssel, Parijs, Lyon, Angers hun Katholieke Universiteiten verheffen, is gewonnen door zijn woord.

Minder schitterend, maar roerender en grootscher is het besluit van zijn strijd voor de wereldlijke souvereiniteit. Deze held, die tegenover het volk en den keizer het recht van den zwaksten, maar verhevensten monarch had verdedigd en gestaafd, eindigt zijn leven als bedelaar voor St. Pieterspenning, en het laatste woord van dien redenaar, aan wien de Académie Française haar enge deur had geopend, eindigt zijn glansrijke loopbaan met de bede: “Een Aalmoes voor den Paus!”¹⁾

1) De Tijd, 13 October 1878.