Dr. Schaepman. Deel 2

juli 1870-juli 1880

[p. 42]

VIII.
Ter zalige gedachtenis van jhr. H.C.J.M. van Nispen.

Bij Van den Biesen ontmoette Schaepman ook den jongeren broer, thans nog in leven en lid der Eerste Kamer; met dezen maken we later kennis. Andere huisvrienden, die Schaepman daar vond, waren de Van Nispen's, zoons van Mr. Jan Antoon Christiaan Arnold: De oudere heette Mr. Carel Jan Christiaan Hendrik, en dien krijgen we verder meer te zien; de jongere was Jhr. Hubert Cornelis Joseph Marie, en dien moeten we thans eventjes gedenken.

Maar vooreerst vinde hier een plaatsje hetgeen Jhr. J.W. van Nispen, zoon van Mr. Carel, te vertellen weet over de wijze waarop Dr. Schaepman het eerst in den kring der familie verscheen: ‘Het was enkele weken na de bezetting van Rome door de Italiaansche troepen. Mijn vader - later in het Parlement zijn wapenmakker - liet zich wachten aan het tweede ontbijt. Eindelijk kwam hij aan tafel, vergezeld van een geestelijke, welke aan mijn moeder werd voorgesteld als “Dr. Schaepman, neef van den Aartsbisschop van Utrecht, die met Monseigneur naar het Vaticaansche Concilie geweest is”. Deze introductie werkte electnisch, zoowel op de gastvrouw als op ons, kinderen. Ouderen herinneren zich, hoe in die dagen alles wat uit Rome kwam in elk katholiek gezin begroet werd. Maar ook de persoon van den bezoeker was hier blijkbaar niet zonder invloed, al drukte dezen een zekene bevangenheid, welke hem in gezelschap nooit geheel heeft begeven.

Niet minder daarom een indrukwekkende figuur: slanke, etagere gestalte; ietwat hooge schouders. De bekende, ook toen reeds breede kop met gewelfd voorhoofd. Van achter de flikkerende brilleglazen, zonder omlijsting gevat, blauwe dwepende blik, en langs den kalen schedel, lange, blonde lokken in breede krul neerhangend. Ik was destijds te jong om mij veel van het toen gevoerde gesprek te herinneren. Alleen weet ik nog dat mijn vader na 't vertrek van den bezoeker in de huiskamer terugkeerde en ons toevoegde: “Kinderen, let op dien man,

[p. 43]

want dat wordt een der grootste menschen van ons land en misschien van onze eeuw”.¹⁾

Aangehaalde zegsman was broeder van den priester, die ons thans, als Amsterdamsch vriend van den jongen Doctor, even bezighoudt. Jhr. Hubertus werd te Zevenaar geboren hetzelfde jaar als Mr. Van den Biesen te Amsterdam, en 'tzelfde jaar ook stierven zij (1897). Hij had gestudeerd te Hageveld en te Warmond, en benijdend zag de Doctor later op naar dezen bevoorrechte, die Mgr. Broere zoo innig had gekend en hem tot leermeester kreeg.

Na zijn wijding werd hij vooreerst kapelaan te Beverwijk, en in 1866 kwam hij over naar Amsterdam, als kapelaan in de St. Catharina.

We weten reeds dat juist in dien tijd Van den Biesen bezig was met voor Nederland een vader Kolping te worden, en voor zijn Gezellen-vereeniging had hij een priester noodig. We weten evenzeer dat de Deken hem zijn kapelaan Van Nispen afstond. Deze edelman had van kindsbeen of een voorliefde voor het handwerk. In 1868 trok hij met Van den Biesen naar Keulen, om aldaar Kolping's inrichting te bestudeeren. En 't bleek Van den Biesen dadelijk dat hij zijn man getroffen had. Deze was niet voor niemendal de zoon van zijn vader, den grooten Mr. Jan van Nispen, toes nog in levee en lid der Tweede Kamer. De zoon was een wilskracht zoowel als de vader en de ondere broer.

Op het Keulensch model richtte Van Nispen, onder Van den Biesen s toezicht en goedkeuring zijn Amsterdamsche vereeniging in. Naar zijn eigen woord was de vereeniging bestemd voor handwerkslieden, om door individueel en sociaal levee onder priesterlijk vaderschap het streven te bevorderen naar bekwaamheid, vroomheid, welvaart.

Hij verdeelde zijn leden in vier afdeelingen: leerlingen, ongehuwde gezellen, gehuwde gezellen, bazen of patroons. Op algemeene feesten kwamen de vier afdeelingen broederlijk samen.

Van Nispen omringde zijn Vereeniging met alles wat er bij hoorde: voorschotbank, spaarbank, ziekenfonds.

't Geheim van zijn zegenrijken arbeid is te vinden in zijn

1) Dr, Schaepman, door Jhr. J.W. van Nispen tot Sevenaer, in ‘Eigen Haard’, no. 5, 1903.

[p. 44]

zoo godvruchtig en verstorven leven. Hij had een groot fortuin, maar het geld bezat hem niet. Op de onbekrompenste wijze deelde hij uit.... Voor zijn eigen verblijf verkoos hij een kamer, die tegelijk studeer- en slaapkamer was.... Zijn geheele voorkomen, de lijnen van het magere gelaat, de ingetogen blik der oogen, spraken van versterving, alle dagen en alle uren beoefend. Hierbij voegde zich de geest van gebed en overweging, zoodat “zijn wandel op deze aarde waarlijk in den hemel was”.¹⁾

Ook een gezocht zielenleider was deze zelfvergeten man. Dit belette nochtans niet, dat hij zijn eigenaardigheden bezat op intellectueel en theologisch gebied. Steeds bleef hij, natuurlijk, binnen de zuiver katholieke grenzen, maar wat hij dacht over kunst, symboliek en wereldorde, was inderdaad zeer persoonlijk getint, en het gaf aanleiding tot meer dan een boeiend en gloeiend gesprek met den Doctor. Maar voor dezen bleef toch het grootste voorrecht, dat hij in Van den Biesen en Van Nispen Hollandsche voortzetters vond, op onmiddellijk practisch terrein, van de sociale lessen, hem te Rome door Manning op 't hart gedrukt. Want speciaal Van Nispen was voor Nederland “de man die reeds heel vroeg het bestaan eener arbeiderskwestie vermoedde en aan haar oplossing zijn leven wijdde”²⁾ in schrift en daad. Ook overschreed zijn faam de grenzen van zijn land. Het “Kirchenlexicont”, 2de uitgave, van Wetzer und Welte, i.v. Gesellen-Verein, verkondigt luide zijn lof.

1) ‘Katholieke Illustratie’ 1897-'98, ‘Jhr. H van Nispen’, door W.H.J. Willeman, blz. 321-322.

2) Görris, ‘Jhr, van Nispen’, in Nieuw Biografisch Wrd. I.