Dr. Schaepman. Deel 1

maart 1844-juli 1870

LIX.
‘Kerstnacht’, enz.

Veel nog schreef Schaepman dien zomer.

Vooreerst de gedichtjes die hij inzond voor Alberdingk's Almanak van 1869: ‘het Melaatsche Kind’, later opgenomen in 't groote gedicht St. Elisabeth van Hongarije; ‘de Priester’, hoog van toon, maar hol ook, en misschien om een paar strofen, langs wier weelderige rijmen weer echte schoonheidstralen spelen, in de vijfde uitgave der Verzamelde Gedichten genadig ingelijfd.

‘De H. Ignatius van Loyola te Jeruzalem’ bleef in Thijm's Jaarboekje gedoken; al te nederig. De aanhef heeft parallelisme

[p. 282]

van stemming met dien van ‘Ego sum Alpha et Omega’ uit de ‘Eeuw en haar Koning’. Verder kon zeker de tragische jaging van Loyola's hart in fijner vezelwerk worden nagespoord, maar treffend blijft de tegenstelling tusschen den adel van dien man voor de ridderkling en zijn adel voor Christus' Kruis:

‘Dat vonklend oog heeft nooit van 't dreigend zwaard
Zich afgewend, maar 't moedig aangestaard.
En waar de stem van plicht of eere klonk,
Daar vocht zijn arm zoolang éen degen blonk.’

En thans:

‘Verguizing, vloek en schande zij mijn lot,
En 'k sterve als beedlaar, ongekend, bespot,
Ter meerder eer van U, mijn Heer en God.’

Ook de ‘Twee Engelen’ bleven schuil zitten in 't Jaarboekje; 't is een eenvoudig versje dat uit zijn hoekje diende gehaald al was 't maar voor hen die altijd beweren dat dichter Schaepman niet eenvoudig kon zijn. Maar later krijgen we nog betere staaltjes.

Een lang gedicht zond hij tegen 22 Juni aan zijn ouders, bij hun zilveren huwelijksfeest. 't Is een zang der jaargetijden met elk hun lied; maar dat altijd kan gezongen worden en dat nergens blijkt door deze gelegenheid te zijn ingegeven. 'k Stel me voor dat dit minderwaardig gedicht nog in de seminarie-schuif lag, en dat Schaepman, onder de drukte van zijn bezigheden, den inval kreeg ze als feestgedicht naar Arnhem te sturen; moeder en vader zouden immers hun Herman's verzen toch altijd mooi vinden; zooveel te meer daar Herman had gezorgd voor een jubelende opdracht, die buiten haar waarde op zichzelf, de behendigheid in zich droeg een illusie te werpen over het eigenlijke gedicht:

‘Een lied voor U, een lied aan U,

Een lied van zege en dank,

Dat juichend door de snaren stroomt

Met vollen hoogtijklank.

Een lied voor U, een lied aan U,

Een lied vol liefde en gloed,

Een echo van het volle hart,

Een tolk van 't blij gemoed;

Een lied dat van 't verleden spreekt,

En op de toekomst ziet,

Maar overal den God ontwaart,

Die leven geeft en lied.’

[p. 283]

De belofte mag er zijn, maar 'k ben de eerste om te erkennen dan hier meer is beloofd dan gegeven. Enkele gedrukte exemplaren werden onder de vrienden rondgedeeld.

Op grooter schaal werd ‘Kerstnacht’ verspreid, een ‘mysteriespel vrij naar het Hoogduitsch van Wilhelm Molitor in Hollandsche dichtmaat overgebracht’. De vertaling verscheen bij Van Langenhuysen met de symbolisch zeer geslaagde printjes van 't oorspronkelijke stuk. De Duitsche priester-dichter-geleerde was een kerel naar het hart van Schaepman, en met geestdrift ging hij aan 't vertalen van dit mysterie, zeker niet het beste van den vruchtbaren tooneelschrijver, maar toch weerom in de onderdeelen wemelend van schoonheden. 't Is een spel van Broeder en Zuster, arme kindertjes door de Zonde gelokt, maar weldra gered door der Engelen boodschap van ‘'t Kindeke dat hun is geboren’. Op vele plaatsen reikt de overzetter niet aan de kunst van het oorspronkelijke, vooral waar het geldt de samenspraken der kinderen; maar op andere, waar gelegenheid is tot stouter stijging, streeft hij Molitor voorbij; zoo vooral in de heerlijke hymne aan de Maagd die Moeder werd:

‘Een Moeder, schoon als de eerste purperstralen
Waarmee de dag aan de Oosterkimmen bloost,
Zelf morgenrood der zonne, die zal pralen
Aan 't blauw gewelf, met vrijheid, leven, troost;
Uw Moeder, ze is de vonkelende sterre,
Die door den nacht der helsche stormen schijnt,
De legerwal, voor wier graniet van verre
Der dwing'ren heir de vlucht neemt en verdwijnt;
Uw Moeder, ze is de lelie blank en teeder,
Wier zilverkelk de reinste paarlen gaart,
De purpren roos, die wieglend heen en weder,
Haar hemelgeuren heenstrooit over de aard...’

Zoo verder waar hij het engelenlied nazingt:

‘de heerlijkste aller dagen

Doet langs de kim de flauwe nev'len jagen
En kust de krib, waaruit het leven spruit.’

Ook in 't bezorgen van Vondel's tooneelstukken, door Thijm sedert de Vondelfeesten gedroomd, was hij bereid het zijne te

[p. 284]

doen. Thijm wilde elk treurspel uitgeven met een inleiding ervoor: Vondel-kenners als Brouwers, Allard en Van Heukelum hadden ook hun woord gegeven. Maar ‘de Zwarte’, de practische kunst-pleger, vond geen tijd tot schrijven. Schaepman deed het graag in zijn plaats en stond zijn handschrift over de Maeghden aan Van Heukelum af. Deze bezat het nog op 't laatst van zijn leven, want van Alberdingk's plan kwam weinig terecht.

Schaepman's handschrift brengt eigenlijk niet veel wetenschappelijks. 't Zijn klassiek-sierlijke beschouwingen rondom het historische van Vondel's onderwerp. gemeenplaatselijk-aesthetische bespiegelingen over de behandeling der stof. Maar 't inzicht zelf in 't stuk is toch weeral merkwaardig Schaepmanniaansch. Ten bewijze mag ik hier wel dit weinige overschrijven:

‘Openbaart zich de kracht van den waarlijk genialen geest in waarachtig grootsche scheppingen die met verbazing slaan, voor den aandachtigen beschouwer blijkt die kracht nog meer daar, waar zij het schijnbaar geringe adelt en verheft. Hoe eenvoudig is Vondel's thema: Sint Ursula's gevangenneming en marteling door de Keulen belegerende Hunnen en het daarop volgende ontzet der Rijn-stad. Maar deze eenvoudige stof wordt gedragen door eene idee vol hooge bezieling. De band tusschen St. Ursula's marteling en de bevrijding der benarde stad, is de communio sanctorum, de gemeenschap der heiligen en wel in katholieken zin, 't is de idee dier mysterieuse verbinding tusschen de leden der eene Kerk, hier strijdend, ginds overwinnend, gene de zegevierende die deze, de strijdende, om voorspraak roepend, in den gloed des triomfs niet vergeet. 't Is de steeds blijvende aantrekking door de plek waar zij stierf en het eerst haar natalitia, haar geboorte tot hooger leven zal gevierd worden, uitgeoefend op de heilige maagd, die daar haar laatsten strijd gestreden heeft.’

Schaepman wist overigens heel goed dat er voor zijn deel niets verloren ging met het vallen van Alberdingk's plan:

‘Bij nader bedenken’, schreef hij 't volgend jaar uit Rome aan Van Heukelum, ‘begrijp ik u nog te moeten zeggen, dat van mijn geheel plan wat ik verleden jaar heb neergekrabd, niets deugt dan de opmerking over de Roovers, die goed en bruikbaar is. 't Geheel moet op breedere en vastere schroeven worden gezet’.

Breeder, dat begrijp ik niet, maar vaster, zeker.