Dr. Schaepman. Deel 1

maart 1844-juli 1870

XVII.
Aan Mr. C.J.A. Heydenrijck.

Geen luider en vuriger gesprekken, dan die over politiek tusschen Vader en Mama. En Herman luisterde als een vink. Het was hem zeker niet alles duidelijk: Thorbecke en Groen, en de Hiërarchie. Maar in de Aprilbeweging zag hij wél klaar: dat was zijn eerste groote leçon de choses in de Staatkunde.

Een straatvlegel, die prakkezeerde over politiek... en die aan zijn makkers een brief kon toonen, in 't Fransch, een brief aan hem persoonlijk geschreven door een van de katholieke leiders uit de hoofdstad: 't was niet banaal. Herman had met zijn broers geijverd voor een goed werk, - ondersteuning van de lijders aan cholera, die vooral langs de kusten in 't jaar '55 veel slachtoffers maakte, - en de opbrengst had hij gezonden aan Mr. Heydenrijck, te Amsterdam. Hij ontving in antwoord, dezen brief:

[p. 89]

Monsieur SCHAEPMAN,

Bourgmestre à Tubbergen près Almelo.

Pour remettre á Mr. son fils Herman.

Amsterdam, le 16 Mars 1855.

Mon Cher Ami,

Je porte un vif interêt aus jeunes gens, qui comme vous, se dévouent au devoirs de l'étude, tant pour s'assurer de leur avenir, que pour se conformer aux justes désirs de leurs parents.

Il m'en souvient, mon bon ami, qu'au temps de notre rencontre à Arnhem, vous vous occupiez déjà d'un travail, qui quelqu' insignifiant que soit d'ordinaire le temps de l'enfance, n'en promettait pas moins d'heureux fruits.

L'attente n'a pas été frustrée. La petite lettre, que vous avez bien voulu m'adresser, prouve que la langue française ne vous est plus entièrement étrangère; mais ce qu'elle prouve bien plus, c'est que les qualités du coeur, entre lesquelles la charité pour les malheureux est une des premières, ne se sont pas moins heureusement développées.

Mille remerciements poùr le don vraiment considérable que vous avez bien voulu me remettre, tant en votre nom qu'en celui de vos frères.

Vraiment, c'est bien consolant de penser qu'au milieu de l'indifférence pour les choses vertueuses, qui se manifeste quelquefois, il y a des jeunes gens qui dans un âge plus avancé travailleront avec nous au triomphe des idées saines et se montreront dignes des exemples d'une famille vraiment chrétienne. Quant a moi, mon jeune ami, je vous assure que dès ce jour je vous porte dans mon coeur, et que je forme les voeux les plus sincères pour votre bonheur, qui je n'en doute pas, fera le bonheur aussi de tous ceux qui vous connaissent.

Je vous prie d'assurer votre respectable famille de mes considérations très distinguées.

Croyez moi toujours

Votre dévoué

C.J.A. Heydenrijck.

[p. 90]

Die brief adelde Burgemeesters Herman tot den held van de school. Een brief uit Amsterdam, in 't Fransch, van een Meester in de Rechten! En Herman geurde maar door: Mr. Heydenrijck was een der fijnste heeren van de hoofdstad, een kop, die geen eind wist aan zijn geleerdheid, een baas van welsprekendheid, die de hoogste belangen van de rijkste lui voor de strengste rechtbank van Holland bepleitte Een lange, magere man, zwart van haar, en geel van huid, en altijd een extra-lekkere Havanna aan 't rooken.

Ook met de dorpspolitiek geraakte Herman thuis vertrouwd.

In '55 bespraken Vader en Mama daaruit een feit, dat alleszins het beluisteren waard was.

De Gemeenteverkiezingen waren daar, en de boeren kwamen stemmen.

't Was de eerste verkiezing onder de nieuwe wet van '51. Met de verlaging van den census waren er heel wat nieuwe kiezers bijgekomen. Menschen die de burgemeester nooit of zeer zelden had gezien, menschen uit de verst afgelegen buurtschappen van zijn uitgestrekt bestuursdomein. Zoo werden ook stembiljetten ingeleverd door ingezetenen, nòch bij den burgemeester nòch bij een der stemopnemers bekend. Kwam Jan Jansen af, die beweerde Willem Willemsen te zijn, zonder verder toezicht van 't bureau werd ‘Willem Willemsen’ bij de stembus aanvaard. Zoo waren ten slotte te goeder trouw heel wat briefjes aangenomen van stemgerechtigden, die zich de moeite hadden gespaard, naar 't verre Tubbergen-dorp te komen. Met zijn gewone goedlachsheid had burgemeester Schaepman voor eenieder zijn kwinkslag gehad; aan alleman de hand gedrukt, en, sereen-vrij van achterdocht voor boeren-mystificatie, bij 't opgeven van ieders naam al dadelijk elk van zijn onderdanen goedwillig herkend met een: ‘Ha! ben jij daar ook eens! Hoe is 't met de vrouw, en de beesten en 't land? Groet Klaas en Piet, of hoe heet de oudste en 't jongste alweer? Compliment, op mijn ronde kom ik wel eens af!’ En de boeren bij 't uitgaan pinkoogden eens naar mekaar, over hun gezichten kwam een ongewone vleug van geniepige schalkschheid, en hun domheid lachte, omdat ze zich ditmaal een oogenblik slimmer en wijzer dan de burgemeester zelf had gevoeld.

Maar dominee Hattink lachte niet. Die zat achter 't gordijntje te loeren. En 't verkneukelend gekonkel had hij dadelijk

[p. 91]

beet. Nu kreeg hij zoowaar den triomf der orthodoxen op de liberalen in handen! Hij riep wat getrouwen in den Heere op een borreltje bij. Ze staken hun koppig-afgunstige koppen bijeen... En dominee schreef naar Zwol, naar den Commissaris des Konings.

't Kwam warempel in de krant, ‘Kiesgeknoei te Tubbergen’: De Roomschen hadden een goed middeltje om aan 't bewind te blijven. De burgemeester zond zijn kiesdravers uit om de stemmen in te zamelen. En de boodschappers kwamen de briefjes inbrengen; zoo moesten de verst-verwijderden zich niet eens derangeeren. Overigens, de burgemeester en de stemopnemers hadden 't beste verkozen: ze waren 't land uit gevlucht!....

Burgemeester Schaepman schrikte op. Wat een kabaal was dat nu? Hij voelde zich onschuldig als een pasgeborene; maar hij besefte, dat hij even onnoozel was geweest.

En 't perslawaai was maar een voorspel. Er kwam van 's Koningswege bevel tot onderzoek. Zoo erg had het zelfs dominee Hattink met zijn plagerij niet bedoeld. Honderden getuigen werden in verhoor naar 't naburig Oldenzaal opgeroepen. Er was zooveel als eensgezindheid om 't kiesbureau van nalatigheid en zorgeloosheid te beschuldigen. Maar 't komische vroeg ook zijn part in 't geen ten slotte toch heel en al als een boerenlol was bedoeld geweest. Zij die 't fideelst gezopen hadden, kwamen op hun gistend geweten getuigen dat ook een vrouw in plaats van haar man had gestemd!.... Nu, Tubbergen ligt ver van den Haag, en onderweg had de frats, door de conservatieve pers aangedikt, ruimschoots den tijd om een vreeselijk rechtsgeding te worden, met nasleep van gevangenis enz... Zoo tragisch werd het eigenlijk niet. Toch kreeg de burgemeester van 's Koningswege 't bericht dat hij van zijn ambt was vervallen, maar dat de Regeering hem den weg openliet, zijn eervol ontslag te vragen uit zijn bediening te Tubbergen en uit zijn eerepost te Zwolle. En de raadsleden-stemopnemers kregen ook een dergelijk papiertje.

Burgemeester waagde er een brief naar Heydenrijck aan; maar de Meester vond, dat het best was de zaken haar verloop te laten.

Mama integendeel was van meening, dat haar man zich moest spoeden zelf naar den Haag, om het feit te verklaren, en om te laten blijken dat hier een kleine fout was en een groot kabaal. Maar de burgemeester zocht vruchteloos naar zijn aangekweekte kranigheid, hij vond niets ditmaal dan zijn aangeboren schuchter-

[p. 92]

heid. Hij voelde duidelijk, dat hij had 't geen hij niet verdiende: vijanden. Hij was overrompeld, en hij bood zijn ontslag aan. 't Werd hem eervol verleend. Nu bleef hij nog secretaris. Maar dat ging hem natuurlijk maar half, en evenmin aan Mama. De burgemeester was een eerlijk man; van zijn eerlijkheid deed de stiekeme voldoening dier enkele dwarswillers niemendal af; eenieder wist dat hier geen verhouding tusschen gevolg en oorzaak bestond, en voor al de Tubbergenaars mocht de burgemeester blijven verschijnen het hoofd rechtop. Maar innerlijk voelde de man zich gekwetst; hij wilde ook Herman en de andere jongens daar niet langer naar school laten gaan. Er werd besloten tot verhuizen; naar Arnhem, naar de stad van Mama. Herman alleen zou achterblijven in Twente, en op kostschool gaan te Oldenzaal, het dichtstbije stadje.