|
| |
Simmetria. Gelijckmaetigheyt.
Een bedaeghde Vrouwe, die naeckt en van sonderlinge schoonheyt is, alwaer alle de deelen des lichaems met een gelijckmaetige schoonheyt over een komen, hebbende dwers over de schouderen seer aerdigh een blaeu kleed vol sterren, de seven Planeeten daer in, ter sijden haer sal een werck staen, van een konstigh en welgemaeckt gebouw, en in de slincker hand een Lijne met een Waterpas of Schietloot, mette rechter een Passer, waer mede zy alle de deelen van een gehouwen beeld, van een seer schoone Venus, schijnt te meeten.
Simmetria is een Griex woord, dat in onse spraecke bediet, een over-een-stemmende en gelijckmaetige meetinge van alle dingen: en alhoewel 't selve, nae de rechte kracht van 't woord, anders niet wort verstaen als van de maeten, diewelcke driederleye zijn, te weten de langhte, breede en diepte: soo streckt zy sich oock in veele dingen, alwaer een aengenaeme matigheyt vereyscht wort. Daerom sullen wy de meetinge die dese drie onderworpen zijn, ter sijden stellen, en een gemeene naeme nemen, die tot alle proportien of evenreedentheden dient. Want soo wy die aenmercken ten aensien de beeldenisse en nae de bevalligheyt en de verwe des lichaems, so isse Schoonheyt genaemt; maer nae haer temperament of aert van de vier hoedanigheden der Elementen, soo wortse Eucrasia geheeten, en nae de lieflijckheyt der stemme, Melodia. En gelijck de lichaemlijcke gelijckstemmigheyt, in de drie bovengeseyde deelen bestaet, alsoo bestaet de overeenstemminge van de ziele in een gelijckmaetige ordre van haere genegentheeden, diewelcke zijn Irascibile, dat is de toornige, Concupiscibile, de begeerlijcke, en Rationale, die in Reeden bestaet: En dese wordt de Matigheyt genaemt. Waer uyt te mercken is, datse in de bloote lichaemen geen Simmetrie wort geheeten, wesende een proportie of evenreedentheyt, die heerkomt van de over-een-stemminge van alle de deelen, die mette Passer
| |
| |
zijn te saemen getrocken: Wy sullen dan seggen dat de Simmetrie, een rechte proportie of evenreedentheyt is van meetelijcke dingen, soo wel van natuyrlijcke, als van gemaeckte: die, alsoo die de maete en middelwegh houden, soo kanmen daer, noch afdoen noch toedoen.
De konst van wel en recht te meeten, was by den Egyptenaers in soodanigen achtbaerheyt, dat zy vastlijck versorghden, dat haere Iongelingen soo wel in dese, als in de Rekenkonst mosten geoeffent wesen: en door dese beyde konsten, worden alle dingen, die in des Menschen leven voorvallen, geeffent. Hier door maeckten de Egyptenaers vreede onder den Burgeren, wanneer de Nijl de Landen onderliep en de scheydpaelen verdorf. Maer door middel van de Meetkonst, stelden zy alles wederom te rechte. En dit is 't geene Pythagoras seyt, de Maete is 't beste van alle dingen: gelijck wy oock sien, dat de Wijsheyt Godes gedaen heeft, die alles heeft gestelt in getal, maete en gewichte. Sap. 2. God seyt oock door Iob, XXXVIII cap. Waer waert ghy doen ick de aerde bevestighde, weet ghy wie de maete gestelt heeft? en wie 't richtsnoer over haer getrocken heeft? op dat alles behoorlijck wierde uytgestreckt. Maer waer anders spreeckt de H. Schriftuyre van, als van de wonderlijcke Simmetrie en gelijckmaetigheyt, die God in de scheppinge der Werrelt gebruyckt heeft? Want soo wy oock aensien de vier seer slechte lichaemen der Elementen, wy sullen bevinden datse soo een gematighde tegenstrijdigheyt hebben, datse daer door nochtans malkanderen niet met alle quetsen of beschadigen. Waer over Boëtius aldus seyt:
Ghy bind de Elementen vast,
Dat koude niet op hette past,
Noch dat het drooge, door het vocht,
En 't licht door 't swaer', wert onderbrocht.
Dit is een groote Simmetrie. Maer laet ons op yder maecksel in 't besonder acht nemen, en hoe datter een seer soete toegestelde melodie wordt in gevonden: En hoe 't werck eedelder en volmaeckter is, te grooter Simmetrie sal men vinden. Wat isser schoonder Harmonie, als de Natuyre des Menschen, die Protagoras, gelijck Plato verhaelt, staende hiel, dat de Mensche was de Maete van alle dingen? Van bedaegt Ouder wortse dan gestelt, om een welgestelt lichaem te vertoonen, vermits een welgestelt lichaem niet soo ras in de ellende van d'Ouderdom vervalt, en oock om dat het noch veele Iaeren kan voorspoedigh en krachtigh blijven: Want d'Ouder moet niet nae de Iaeren gereeckent zijn, maer nae het goede temperament of de gematighde aert. Oock wort zy bedaeghd gestelt, om dat dees Ouder nu haer rechte wasdom, maete en proportie heeft, maer de Iongelingen niet, en de Oude wijckt daer oock, al daelende, wijder af. De Schoonheyt vergeselschapt de Simmetrie, want men kander, met reeden, af noch toe voegen, en daerom wortse oock schoon geheeten, gelijck Plato seyt, het schoone kan sonder maete niet wesen, daerom eenigh Dier dat soodanigh sal worden, behoort met een bequaeme maete gemaetight te wesen. Wijders seyt hy: De Maete moet doorgaens schoon en eene Deughd zijn. Want gelijck de schoonheyt des lichaems, om datse een hooge en betaemlijcke welgesteltheyt van de leeden, van soete bevalligheyt en van prijslijcke verwen is, die seer bequaemlijck verspreyt zijn, soo trecktse de oogen van andere luyden, met een verwonderinge tot sich: also doet oock de Deughd en insonderheyt de gematighde Simmetrie van de ziele, diewelcke, soo Pythagoras seyt, een rechtsnoer is, van al 't geene dat betaemlijck is, en maeckt dat haere metelijcke werckingen, met gemeene toestemmingen, worden gepresen, die zy dan oock met haere heerlijckheyt en glans vergeselschapt. Voorder soo bereyt oock de schoonheyt des licchaems den wegh om totte kennisse des gemoeds te konnen ingaen, vermits het uytwendige dickwijls getuyghnis geeft, van 't geene inwendigh is verholen; gelijck oock Galenus daer van een besonder verhael doet, dat de zeeden des gemoeds de temperatuyre of aert des lichaems volgen. Andere Philosophen verhaelen 't selve. 't Is genoegh van de schoonheyt des lichaems gesproken, waer mede wy onse beeldnisse hebben afgemaelt, alhoewel de Natuyre, seer selden, alle de schoone deelen in een lichaem, alleen, besluyt, gelijck Petrarcha seer wel seyt:
Dit goed, soo ydel, broos en licht,
Een wind, een schadu voor 't gesicht:
Dat beeld ons noch de schoonheyt af.
Noyt was die in een Vrouw alleen,
Als in mijn Nymph en anders geen,
En die gedijt my tot een straf.
| |
| |
Alhoewel de schoonheyt, nae veele slovernie, d'Ouderdom, Landen en aert plagh te veranderen, om dat een Mensch wel in een dingh kan schoon wesen, een ander wederom in een ander, waer over de schoonheyt van een Vrouwe, die tot onse voorstel van de beeldenisse dient, aldus van Tasso, in zijn Armida, is beschreven:
Argus sagh noyt Venus aen,
Met sulck kleed noch schoonheyt gaen,
S'had een Pruyck van louter goud,
VVaer in 't licht haer keurs beschout,
Als de sluyer open svveyt,
Strax de Son daer onder spreyt,
VVant de glans soo helder scheen,
Schittrend' door de vvolcken heen,
En verlichten 't beeld soo klaer,
Of de dagh verdubbelt vvaer.
't VVindjen kruld' haer kroese hayr,
Als de Zee doet baer' op baer':
't Geerigh oogh vast op haer staert,
En sagh Minn' by een vergaert,
Rooskens in haer vvangh gesprenght,
Daer 't yvoir sich onder menght,
't Mondjen in een purpre sael,
VVas gedoopt als een corael,
VVaer een lieve lucht uytschoot.
Maer haer borst vertoond' zy bloot,
Die soo vvit vvas als een snee,
Daer sich 't Minne-vier maeckt ree,
Vo'ende daer haer vuyr en vlam,
Somtijts saghm' haer bloote Mam,
Die vvel rouvv vvas strengh en vvreed,
't Ander deckt het nijdigh kleed.
Naeckt wortse gemaelt, om te vertoonen dat alle de deelen des lichaems met haere gelijckheyt, ordre en proportie moeten over een komen, gelijck mede de schoonheyt des lichaems oock schoon schijnt, sonder datse met eenigh kleed bedeckt is. En daerom als Paris soude oordeelen, wie van Venus, Iuno en Pallas de schoonste was, soo wilde hy die naeckt sien, om soo veel te beter de proportie, gelijckmatigheyt en Simmetrie van alle de leeden des lichaems, te mogen onderkennen. En Ariosto, om een uytnemende schoonheyt in Angelica, uyt te beelden, schildert dieselve naeckt af:
Dat wilde, wreed' en ruw' gespuys,
Dat sett' aen d'oever met gedruys,
Dat Meysje met haer naeckte le'en,
Waer in Naturas konst verscheen.
Zy had noch kleed noch sluyer aen,
Waer mee' zy kon 't albast beslaen,
Dat vol van rooskens was besaeyt,
Die noch de kouw' noch hette maeyt.
Het blauwe gesterde kleed bediet de Hemel, in wiens beweginge men vind, nae 't over een stemmen van de alderwijste Mannen, een Harmonische gelijckmaetigheyt. Wat meer is, soo wort door de beweginge des Hemels de gemaetightheyt van de Elementen onderhouden en bewaert, waer aen het geschapene werck hanght, en door haere beweginge wort de kracht van de sterren op ons nedergestort: gelijck de E. Vaeder Alexander, nae dat hy veele gevoelens der Astrologen hadde doorsnuffelt, seer wel bevestigt. Boven dat, om dat door de beweginge des Hemels de hette van de locht en des viers wort gevoet en onderhouden, soo worter niet onbequaemlijck geseyt, dat door de beweginge des Hemels, de locht en het vier worden warm gemaeckt. En dat daer nae door de beweginge des Hemels, de kracht der sterren tot ons wert uytgestreckt, staen wy toe. Wat sullen wy van de Sonne seggen, diewelcke ons met soodanige gelijckmatigheyt den dagh en nacht onderscheyt, en brenght tot ons de vier onderscheydene tijden, die door de Simmetrie zijn afgedeelt: Als wanneer dagh en nacht in de Lente en Herbst even langh zijn, en wanneer de Sonne des Somers op 't hooghste, en des Winters op 't laeghste is; gelijck Cicero in de Natuyre der Goden seer wel seyt: De Sonne die het oppergebiet heeft over de andere sterren, wort alsoo beweeght, dat alsse de Landen met haer ruyme licht heeft vervult, dan verduystert zy nu 't eene dan 't ander deel, want de schadu van 't aerdrijck, maeckt door 't ondergaen der Sonne, den nacht. En by nachte doetse even dieselve gelijckheyt diese by daegh doet, soo van 't op en ondergaen, als van de maetigheyt van koude en hette, en buygende haeren loop soo nae 't Noorden als Zuyden, maecktse den Soomer en Winter: En alsoo van dese twee tijden, den Winter die den Ouden toegevoeght is, d'ander den Soomer, soo worden uyt dese vier veranderingen der tijden, aller dingen beginselen en oorsaecken genomen, dieder soo op 't aerdrijck als in de Zee werden voortgebracht. Heeft dan de Maene mede geen Simmetrie in haeren loop? voorseker Iae, en daerover is de Sonne niet afgonstigh: 't selve seyt Cicero niet alleen als een Redenaer, maer als een groot Philosooph. In de loop van de Maene is oock eenige gelijcknisse van den kortsten dagh en van de Sonnestand, en uyt haer vlieten en komen veele dingen voort, waer door de
| |
| |
Dieren worden gevoet en sich vermeerderen, en die haer wasdom in rijpheyt verkrijgen, van dingen die uyter aerde voortkomen. Siet dan om wat oorsaecke wy de seven Planeeten op 't kleed hebben gestelt. Oock om dat de Planeeten eenige kracht en gelijckmaetigheyt hebben, ick segge niet in de gemoederen, gelijck de Sterreraeders valschlijck beweeren, noch oock niet in de gematigheyt van 't lichaem; gelijck 't selve de Vaeder Alexander seer wel uytdruckt, seggende I boek 2 cap. Het aldergrootste, waer de kracht der sterren kan toe geraecken, is het temperament des lichaems, waer uyt dan veele genegentheeden des gemoeds voort komen, want het lichaem plagh het gemoed en 't gemoed het lichaem te bewegen. Dit bevestight oock Ptolomaeus. En Cicero seyt oock in 't 2 b. de Divinat. dat dit een oud gevoelen was van de Chaldeen; dat de manieren der gemoederen, van de gematigheyt des lichaems uyt den Hemel getrocken worden. En hy voeghter by: Dewijle de tijden des Iaers, de drayinge des Hemels en des onweeders, soo veele veranderingen mede brengen, soo wel door 't opgaen als ondergaen der sterren, en dat dit alles door kracht der Sonne wort te wege gebracht, gelijck wy sien, soo soud alleene niet waerschijnlijck, maer oock niet waerachtigh zijn, dat gelijck als de locht gemaetight is, oock alsoo de gebooren kinderkens de ziele wort ingestort en gevestight, en dat daer uyt de verstanden, de manieren, het gemoed, het licchaem, de handelinge des levens, en allerleye voorvallen en uytkomsten souden konnen werden versiert en bedacht.
Ick sal nu naelaeten 't geene Aristoteles in zijne Physiogn. verhaelt: maer 't is ons genoegh datmen aenwijse, dat al het geene wy van de Planeten geseyt hebben, niet soo lichtlijck soude vervolgen, ten waere datse met ordre en gelijckmaetigheyt beweeght en stadigh gedrayt werden, door welcke ordre, ons al het goede voorkomt, gelijck in 't tegendeel, sooder geen ordre in de beweginge waere, alle dingen souden te gronde gaen.
Zy wort gemaeckt datter een konstigh, welgemaeckt, gelijckmaetigh gehouwen beeld aen haer sijde staet, om dat onder alle konsten geene is, waer in meerder Simmetrie of gelijckmaetigheyt is als in het gewrochte werck vereischt wordt. Waer van oock de Architecture of Bouwkonst haren naeme heeft verkregen, gevende haer vaste regulen van de Columne, Pedestalen, Basen, Capitellen, Architraven, Hooghten, Breede, Ronde, Ovaelen, Vierkanten, halve circulen, driehoecken, holligheeden, en duysent andere dingen, die op dese konst sien. Oock mede om dat de Architecture boven drijft, en geeft aen veele andere konsten een regel en maete, om datse haer meesterstuck, door de Simmetrie moeten oefnen: en met de aengenaeme proportie van de konst, soo vermaecktse en voldoetse de oogen van de verstandige Mannen.
Mette slincker hand sal zy de Rije houden en het Pasloot, zijnde wercktuygen om de langhte en breede van de lichaemen te meeten, vindende door de Rije alle de vlackten, en door het Pasloot alle de lijnen, die op 't loot vallen. En om veele redenen, houd zy den Passer in de slincker hand, want hoe noodigh dieselve is, om de gelijcke gedeelten af te meeten, daer van behoeftmen geen breeder proeve; dienende ook om het midden te vinden, om dat de Maeten aen de punten hangen, en alle de getallen aen het eentjen, om alsoo een volkomen Rond te maecken, als mede de Ovaelen, half-ronden, scheve lijnen, en andere ontallijcke dingen diemen door de Simmetrie wil opwercken.
Zy vertoont als of zy dat seer schoone beeld van Venus wilde meeten, want soo Vitruvius seyt, hebben de Maeten haeren oorsprongh van de Menschlijcke leeden, gelijck van de hand de Palm, van den arm de elleboogh, en de treede van de voet, & c. gelijck mede om datter van God niets met meerder Simmetrie, onder alle geschapene dingen, gemaeckt is, als de Mensche, hebbende hem geschapen nae zijn beeld en gelijcknisse, diewelcke is, een waerachtige proportie, een waerachtige Harmonie, een waere ordre, een waere kracht, en de waerachtighste en volmaecktste meetinge en gelijckmaetigheyt of Simmetrie van alle dingen. Waer over oock Marsilius Ficinus, over 't boeck Platonis van de Maetigheyt, seer wel seyt, de schoonheyt des lichaems is voor haer selve niet te beminnen, maer zy moet by ons geacht werden als een beeld van de Godlijcke schoonheyt. En soo wy 't selve wel overwegen, sullen wy bevinden dat de Mensch, de Kleyne Werreld genaemt, in sich begrijpt, alle de Maete, gewicht, hoedanigheyt en beweginge, die de groote Werreld in sich heeft. En daerom seght Mercurius Trismegistus, dat de Mensch is eenigh Al, en eenigh geheel in allen. En ten eersten gelijck Sol en Mars over een komen
| |
| |
met het Vier, Venus en Iupiter mette Locht, Mercurius en Saturnus met het Waeter, en Luna met het Aerdrijck, alsoo komt oock de Mensch met zijne Simmetrie of gelijckmaetigheyt, mette hoedanigheeden van de Elementen over een. Willen wy Sol sien, siet het Herte. Willen wy de Maene sien, siet de Leever. Wilje de Sterren, siet de ooghappels. De regen komt met het schreyen over een. De Wind met het suchten en blaesen. De Blixem met den lach, en het donderen met het kijven en dreygementen.
De Metallen hebben oock gelijckheydt mette vier humeuren of vochtigheden, te weeten haer Chilus, gijl of heffe, haer wey, en haer saet.
De Mensch komt oock op veelerhande manieren mette seven Planeeten over een. Ten eersten mette Sonne door de levende kracht. Mette voedende kracht aen de Maene, mette aendringende kracht aen Mars, mette fantasien of invallen aen Mercurius, mette natuyrlijcke kracht aen Iupiter, mette wellustige aen Venus, en mette aenneemlijcke kracht aen Saturnus. Maer laet ons verder gaen en vergelijcken den Mensch by de Sonne, door de klaerigheyt van de sinnen. Mette vruchtbaerheyt van voort te teelen by de Maene, mette dapperheyt des gemoeds by Mars, mette heblijckheyt van 't seggen en uytspreecken by Mercurius, mette kracht van te heerschen en gebieden by Iupiter, mette brand der Minne by Venus, mette subtijlheyt van 't gesicht by Saturnus: en door alle dese reedenen sullen wy met Francisco Puteo seggen, dat aen Iupiter de goedwilligheyt, aen Saturnus de vastigheyt, aen Mars de mogentheyt, aen Mercurius de loosheyt, aen Venus de geneughte en wellust, en aen de Sonne en Maene de voortteelinge en verdervinge worden toegeschreven.
Wy konnen noch meerder van dese wonderlijcke Kleyne Werreld seggen, datse alle Dieren gelijckt mette gevoelijcke sinnen, de Planeten mette levende kracht, hebbende de opperste Werckmeester aen yder wassende aert, wortels als seeckere grondvesten gegeven, alwaer zy haer, op de maniere van voeten onderhouden, gelijck Plinius verhaelt. De stam gelijckt die niet den romp van 't lichaem, en de tacken de armen? Wilje de handen, de vingers? siet aen verscheyden spruyten, die sich uyt de tacken verspreyden. Wilje de huyd? siet aen de schorsse, alwaer een vochtigheyt tusschen leyt, dat gelijck het bloed, den boom, door alle deelen, onderhoud en verquickt. Noch verder: zijnder oock geen aders door de tacken en spruyten, jae oock totte blaeders toe, doordringende? Wy sullen anders niet seggen, dan dat het yder een bekent is, dat alle deelen dieder in den Mensch zijn, oock zijn in de boomen; gelijck Mizaldus wijdloopigh verhaelt.
Zy wordt gemaelt, dat zy 't gehouwen beeld van Venus meet, want ten eersten vindmen niets, waer in grooter Simmetrie en beter proportie is, als in het Menschlijck lichaem, wesende gelijckstemmigh en van d'allervolmaecktste maete. Ten eersten is 't noodigh te overwegen, dat de Natuyre het aengesicht veel hooger heeft gestelt als het licchaem, om dat alle de andere deelen, van 't lichaem, daer uyt worden gemeeten. Het aengesicht wort dan in drie maeten of deelen gedeelt: d'eene is van den top van 't hoofd, tot aen de winckbrauwen, het tweede deel is van de winckbrauwen tot aen den tip van den neuse, en het derde van den neuse totte kinne toe: welcke maeten negenmael verdubbelt zijnde, beelden den gantschen stand van den Mensch af, die in negen deelen gedeelt wort. Het eerste deel is het aengesicht, het tweede de borst, te weeten van het kropbeen af, tottet begin van de maege toe, het derde totten naevel, het vierde van den naevel af tottet opperste van de heupe. Het vijfde en seste van de heupe, tot het buygen der knye, het sevende en achte totte koot of encklauwe toe. Het laetste de geheele langhte van den voet; verstaende dit altijd van een Man die volmaekt van leeden is. Doch wijder hier van te handelen is onnoodigh, alsoo sulx van Pomponius Gauricus en van dien vermaerden Mathematicus Anton Mizaldus, in zijn boeck van de Simmetrie des Menschen, gedaen is.
De Goddinne Venus wort voor een volmaeckte schoonheyt genomen, alsoo dieselve, van veele Schrijvers, voor een Goddinne, van de schoonheyt selve, wort gehouden. Want zy was oock in den strijd, die tusschen Pallas, Iuno en Venus was over den gulden Appel, alwaer geseyt wierde, zy sal de schoonste
| |
| |
werden gegeven. En soo wierde Venus van Paris, die als scheydsman van Iupiter daer toe gestelt was, voor de alderschoonste geoordeelt, hebbende sonder twijfel, Paris eerst en te vooren de gelijckmaetige proportie en Simmetrie van de uytnemende schoonheyt, van Venus lichaem, wel overwogen; waer over zy daer nae den gulden Appel ontfingh, die haer, als die de schoonste van allen was, toebehoorde.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd