Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Ragione di Stato. Reeden van Staet.

Een gewaepende Vrouwe, met Couras, Helmet en Zabel. Onder haer Waepenrock salse een keurs hebben van Hemelsblaeu, vol oogen en ooren, en sal mette rechter hand eenen stock houden, alwaer zy van achteren nae de rechter sijde een teycken

[p. 437]

geeft, alwaer eenige Maenkoppen staen, daer zy metten stock naer wijst, waer van de grootste zijn gebroocken, en haere hoofden ter aerden gevallen, siende datter alleen de bloote stam, en eenige kleyne Maenkoppen overgebleven zijn. Zy sal den rechter hand op een Leeuwskop houden, hebbende onder haer een Boeck, waer op geschreven staet Ius of 't Recht.

Gewapent wortse gestelt, om dat de Mensche, diewelcke sich met soodanige Reeden behelpt, magh, als hy maer wil, alles met geweld of andere middelen bestieren en regeeren.

Met blauwe kleederen, en die vol ooren en oogen zijn geweven, is zy gemaelt, om de jalousie te vertoonen, die zy over haere Regeeringe heeft, die over al oogen en ooren van Spions wil hebben, om te beter hare aenslagen in 't werck te stellen, en de andere verbreecken.

De stock wort haer gegeven, om te vertoonen, dat dese Reeden van Staet, eygentlijck is, die geene, die daer Regeeringe en Heerschappie heeft: daer door oock de Mensche gebiedende wort: overmits yder een, hoewel hy geen Prins is, nochtans oneygentlijck, kan hebben een seeckere Reeden van Staet, mette welcke hy de Regeeringe van zijne dingen magh bestieren en schicken nae zijn voorgesette einde.

De Maenkoppen, die ter aerde geworpen zijn, gelijck wy sullen seggen, dienen tot een teycken van de Reeden van Staet, want die laet nimmermeer een persoon; soo hoogh steygeren, dat hy den Staet kan hinderlijck zijn, nae de vergelijckinge van de stilswijgende antwoorde, van Tarquinius, die hy gaf aen den boode van zijnen Soone: De Koningh gingh, sich beraedende, door den Hof, daer de Bode zijns Soons hem naevolghde, alwaer hy stilswijgende de hoogste bollen van de Maenkoppen heeft nedergeslagen; gelijck men by Livium in 't I boeck kan lesen. Maer hondert Iaer te vooren eer Tarquinius regeerde, heeft Trasibulus, met een stock, door het kooren loopende, de hooghste ayren afgehouwen, gevende raed, aen den Tyran Periander, dat hy de voornaemste van de Stad sou van kant helpen. Al 't welck onderhouden is geweest door de strengigheyt van de Reeden van Staet, om sich ernstachtigh en gestrengh te toonen. Maer door de billickheyt, soo moet een Prins sich meer bemint als gevreest maecken, en dat tot zijn eygen voordeel: want de vreese baert haet, en haet oproer: Daeromme behoort hy, veel liever zijne Onderdaenen, nae de billickheyt, te beminnen en lief te hebben, insonderheyt die daer geweldige Rijckdommen besitten, en dat nae 't voorschrift van 't geene Vespastanus geraeden is, van Apollonius in zijnen Philostratus in 't 5 boeck 13 cap. Den Rijcken (seyt hy) suldy toelaeten, op dat zy haere middelen mogen seecker gebruycken; de uytstekende ayren, diewelcke boven andere uytsteecken, suldy niet afsnoeyen: Want in dese saecke is de Reeden van Aristoteles onbillick. Maer men moet raeden om die uyt te royen, diewelcke oproerigh zijn, en die altijd nieuwe aenslagen tegen de Wetten in 't hoofd hebben, en op dese maniere, moet ghy de verdrietige en lastige Menschen, als de doornen uyt het kooren wegh doen: u daer tegens schricklijck vertoonende, nochtans meer met dreygen als met straffen.

Den Leeuw worter ter sijden gestelt, om dat dieselve van Natuyre die geene gelijck is, diewelcke door de Regeeringe van de Staet altijd soecken Meesters boven andere te zijn: als mede om te vertoonen de wackere bewaeringe, die men door de sterck-

[p. 438]

heyt, om zijnen Staet te onderhouden, moet hebben.

Het Boeck met het woort Ius, vertoont, datmen dickwijls de Burgerlijcke Reeden, om der regeeringe en om het gemeene profijts wille, moet te rugge setten: En om een voordaed te stellen, soo kan een Prins dickwijls aen veele persoonen het leven schencken, dat zy door haere misdaed, nae de Burgerlijcke Wetten, hadden verbeurt, om hem daer mede te dienen in een rechtvaerdige oorloge, overmits het verre klinckt, als men dappere en moedige Mannen heeft. Maer het Boeck, waer op Ius geschreven is, daer mede wordt meest gemeent het spreeckwoord, 't welck Caesar Dictator in zijn mond plagh te hebben, uyt Euripides, 't welck oock van Cicero en Suctonius in 't leven van Caesar wort aengetrocken, daer hy seyt, Want soo 't Recht moet geschent worden, soo moet het, om de Regeeringe, geschent worden: maer in andere dingen weest Godvruchtigh. Dese spreucke, hoe Godloos dieselve zy, kan een yder Godsaeligh Mensch oordeelen: Aengesien een yder Prins, doch insonderheyt een Christen, alle eygen baet behoort ter sijden te stellen: en in plaets van dese vervloeckte Reeden van Staet, nemen de rechtvaerdige Reeden die in 't Recht bestaet, diewelcke, soo iemand met voeten treet, dieselve wort noch op 't laeste van de Rechtvaerdigheyt Godes gestraft.