|
| |
Consiglio. Raedslagh.
Een oud Man met lange roode kleederen, hebbende een gulde keeten aen den hals, alwaer eens Menschen hert aen hanght, en in de rechter hand een gesloten Boeck, met een uyl daer boven op. In de slincker hand sal hy drie hoofden op eenen romp hebben, te weeten een Hondskop, die aen de rechter sijde uyt siet, een Wolfskop nae de slincker sijde, en in 't midden een Leeuwskop: Onder zijn rechter voet sal hy een kop van een Beer, en van een Dolphijn hebben. Dees beeldnis, kan oock anders nae dese beschrijvinge van den Schilder werden geteyckent.
| |
| |
Een goede Raedslagh, seght Aristoteles in zijne Zeedekonst, schijnt een rechtigheyt te wesen, die beneffens de nuttigheyt op seker eynde siet, waer van de Keur-meestersche de Voorsichtigheyt is.
De Raedslagh, voor soo veel dieselve Philosooph verhaelt, is geen weetenschap: want diese weet die soecktse niet. Zy is oock geen gissinge, om dat de gissinge, haestigh en sonder overlegh geschiedt: Maer een Raedslagh geschiet met rijpen raede en langheyt van tijde. Zy is oock geen opinie of waen, om dat die geene, die 't door de waen of opinie heeft, datselve heeft door een bepaelinge doch sonder raedslagh. Laet ons dan ordentlijck sien, wat voor een sake de Raedslagh zy.
De Raedslagh dan is een overweginge en overlegh, dieder gedaen wort, ontrent onsekere en twijfelachtige dingen, dieder zijn by der hand te nemen: alwaer men met reeden verkiest en bevestight het geene men alderbequaemst acht, en waer door men tot het deughdlijxte, nutste en beste eynde soude geraecken. Soo veel als tot het gemeen belanght, soo zijnder; nae de onderwijsinge van Aristoteles, vijfderleye Raedslagen, die in 't besonder uytmunten, en die door Raedslagen gehandelt worden. Als te weeten van Tollen, Schattingen, en gemeene inkomsten, van Oorlogh en Vreede, van bewaeringe van Landen en Steeden, van voorraet en leeftochten, van inkomende en uytgaende goederen, van de gelegentheyt en instellingen der Wetten en Privilegien, en sulx nae de onderwijsinge van Aristoteles in 't begin van zijne Rhetorica.
Oud wort hy geschildert, om dat de oude Man de Raed bediet, gelijck Ambrosius seyt, de Oude zijn alder bequaemst om te raedslagen. Want haer aert is soodaenigh datse rijp is, en datse de volmaecktheyt der kennisse en des verstands heeft, van 't geene zy gesien en gedaen heeft, konnende de Ionckheyt, door de korte tijd, geen eervaringe noch rijp oordeel hebben, en daerom behooren sich de Ionge te voegen nae den Raed der Ouden. De Raedsheer van den Keyser Agamemnon, wort in den persoon van Nestor afgebeeld, dat hy drie hondert Iaeren oud was: alwaer dieselve Nestor de Griexsche Iongelingen, en in 't besonder Agamemnon en Achilles, die op malkanderen vergramt waeren, vermaent, datse nae zijnen raed als nae eens ouden Mans souden luysteren: Hoort my, seyt hy, ghy beyde die jonger zijt als ick ben. Ick heb voortijts met al veel dapperder Mannen, als ghy zijt, gemeenschap gehadt: En noyt hebben zy mijn raed veracht, noyt heb ick sulcke gesien, noch salse niet sien. En voorder bied hy den Griexschen Ridders zijnen raed aen; seyt voorder, En nochtans volghden zy mijne Raedslagen, en deden 't geene ick haer ried, daerom volght ghy oock mijne Raedslagen, want het is beter te gehoorsaemen. Iae hy bied den Griexschen Ridders aen, dat hy die met zijnen raed wilde helpen, doch konnende 't selve met macht niet uytvoeren, soo paste macht en de wapenen den Iongelingen best, die daer veel op vertrouwen. Hier uyt komt 't geene Plutarchus seght, dat die stad seecker behouden is, die der Ouden raed en der Iongen wapenen gebruyckt: Want de Ieughd is gewent te gehoorsaemen, en de Oude te gebieden. Oock wort, boven al, gepresen, 't geene Homerus in zijn 2 Iliade verhaelt, alwaer de Keyser Agamemnon een Scheeps-raed dede vergaderen, voor al, van oude Mannen.
Die van Sparta gaven aen haeren Koningh eedle oude Raeds-Heeren, die van Licurgus,
| |
| |
Gerontes wierden genaemt, dat is, eerwaerdige oude Mannen. En de Raed van Romen, wierde daerom de Raed geheeten, om dat de Raedsheeren oude Mannen waeren; gelijck Ovidius mede verhaelt. Met groote voorsichtigheyt maeckte de Keyser Agamemnon groot werck van den Raed van Nestor, en verlanghde om tien Raedsheeren te mogen hebben, die Nestor mochten gelijck zijn, noemende dieselve de Oude, die in den Raed alle de andere Griecken souden overtreffen.
Het langhe kleed past totte Raedslagh, want soo wel in d'oude als in onse tijden, waeren de Raedsheeren, om meerder staetigheyts wille, met een tabbaert en een lang kleed geciert. Root is het gemaeckt, om dat het purper den Raedsheeren, en den Raedsheeren het purper best betaemt. Want die verwe bediet Liefde, door de welcke een Wijse, met een brandenden yver, den twijfelachtigen behoort goeden raed te geven, 't welck een werck van Geestlijcke barmhertigheyt is. Het Hert wort hem om den hals gehangen, om dat Pierius in 't XXXIV boeck van zijne Hierogliph. seyt, dat de Egyptenaers, tot een teycken van een Raed besluyt, een Herte afmaelden: om dat de waerachtige en volmaeckte Raedslagh uyt het herte komt, 't welck oock moet suyver en oprecht wesen, om een goede raed te geven, als zijnde een heylige saecke. Suidas seyt: De Raedgevinge is een heylige saecke; gelijck oock de Raedgevinge heyligh wort genoemt, dieder aendachtigh wort beraedslaeght. 't Welck Zenodatus van Epicharmo en Plato, door 't aensien van Demodoces, verhaelt, dat een Raedgevinge een heylige saecke is. Tot vergelijckinge van de Egyptenaers, lieten de Romeynen aen den hals van de eedele kinderkens, een gulden balleken op de maniere als een Hert op de borst dragen, niet alleen daerom, gelijck Macrobius meent, datse Menschen waeren die een Hert hadden, maer oock om uyt te drucken, dat soodaenigh Ouder door raed van andere luyden most werden bestiert; gelijck S. Pompejus seyt, want bolla wort in 't Griex bule, dat is Raedslagh, geheeten; of om dat dat balleken op de borst hanght, alwaer de natuyrlijcke Raedslagh is. 't Is dan geen wonder dat Horatius acht, dat Tibullus geen lichaem is sonder borst, maer dat hy een Man was van Wijsheyt en Raedslagh, die in de borst sit. Dese goude ballekens, die de eedele kinderkens waeren toegelaten, plaghten de Triumpheerders in haere triumphen, oock voor haere borst te draegen, gelijck Macrobius verhaelt: sonder twijfel om te vertoonen, dat dese triumpheerden door hare dapperheyt, wijsheyt, voorsichtigheyt en goede raed.
Het Boeck in de rechter hand bediet, dat de Raedslagh door de oefninge der Wijsheyt, voort komt, en tot meerder kracht, worter de uyl by gedaen, die van den Heydenen voor een beeld van de Wijsheyt en Raedslagh wierde gehouden: wesende Minerva toegewijt. Dit dier vlieght meest by nacht, om zijn kost te soecken, en heeft dan een scherp gesicht, gelijck veele Natuyr-schrijvers, als mede B. Anglicus verhalen. Door welcke beeldnisse vertoont wert, de Naerstigheyt en de Nachtwaecken, waer in 't gemoed van een Prins of Raedsheer moet besigh zijn, van die daer Steeden en Volckeren hebben te versorgen, soo in 't bedencken en mette sinnen te arbeyden, als om 's nachts te overwegen, watmen 's daeghs moet uytvoeren, wesende de inbeeldende kracht van 't gemoed in de stille duysterheyt des nachts veel scherper en in meerder kracht: waer van de uyl een voorbeeld is, die den nacht meer als den dagh onderscheyt. Waer over Homerus seght, het betaemt geenen Raedsheer, die de last en sorge des Volx bevolen is, gantsche nachten te slaepen: Want dieder Raedslaeght, behoort het licht te sien, al is 't schoon dat het, voor anderen, duyster is, om het goede van het quaede, en 't wit van het swart te schiften, en dat sonder vooroordeel of sucht. Want door een Raedslagh, die vry van sucht is, worden dingen gesien, hoe swaer en duyster die oock souden mogen wesen: En wanneermen slechts het duystere decksel des logens van 't gemoed heeft afgelicht, soo sietmen de waerheyd, door 't gesichte van 't verstand, klaerlijck doorbreecken. Met het afdrucksel van den Nacht-uyl, die ter eeren van den Keyser Domitianus geslagen is, wilde de Raed van Romen te kennen geven, dat dieselve Keyser een Prins van seer goede Raed en van Wijsheyt was, gelijck hy in 't begin van zijne Regeeringe bewees, alhoewel hy daer nae, van soodaenigen goeden begin, en van 't gemoed van zijn Vaeder en Broeder, zijnde voorgangers in 't Rijck, ontaerde.
| |
| |
Boven dat sietmen den uyl, by nachte en in 't doncker alles doorsnuffelen, wat haer noodigh is: En als die op 't gesloten Boeck gestelt wort, wil men daer door te kennen geven, dat de Raedslagh, diemen met Nachtwaecken en in 't doncker hadde overleyt, oock most doncker, dat is, verborgen blijven, en datmen de geheymnissen die geraedslaeght waeren, niet most openbaeren: En daerom heylighden de oude Romeynen aen Consus, den God der Raedslagen, by de groote Circus of Worstelplaets aen den grond van den Palatijnschen bergh, een Tempel onder de aerde, om te betoonen, dat de Raedslagen behooren bedeckt en verborgen te blijven; waer van Lilius Giraldus breeder verhaelt.
De Drie hoofden die hy in de slincker hand houd, als van den Hond, Leeuw en Wolf, als boven geseyt is, zijn beeldnissen van de drie voornaemste tijden, te weeten van de verledene, tegenwoordige en toekomende tijd, gelijck Macrobius verhaelt. Want de Leeuws kop in 't midden gestelt zijnde, bediet den tegenwoordigen tijd, wesende zijne natuyre en aert vast en sterck in de tegenwoordige werckinge, diewelcke gestelt is, tusschen den verleeden en tegenwoordigen tijd. Het Wolfs hoofd bediet den verstreecken tijd, om dat dit dier kort van onthoud en memorie is, 't welck totten verleden tijd gepast wordt. Het Honds hoofd druckt den toekomenden tijd uyt, alsoo dat dit Dier quispelsteert en lief koost, uyt hoope dat het wat verkrijgen sal: welcke hoope altijd siet op den toekomenden tijd. Wy sullen dese drie hoofden tot een beeld van de drie tijden stellen, om dat alle Raedslagen in drie deelen bestaen, gelijck D. Laertius seyt. Een ander Raedslagh wort genomen van den verleden, een ander van den tegenwoordigen tijd. De verleden tijd kan ons tot een voordaed dienen, om met zijn gemoed te letten, wat natie, volck of persoon al heeft geleden, en om wat oorsaecke: op datmen sich wachte, en door eens anders val leere, watmen heeft te vlieden, en datmen van de verledene toevallen een regel en richtsnoer neme, om de dingen eerst wel te overwegen eermense in 't werck stelle: sich te gemoed voerende hoe dat andere haere saecken met wijsheyt en voorsichtigheyt hebben uytgevoert, ten eynde wy dat selve mede plegen en uytvoeren. De tegenwoordige tijd dient om te overwegen, wat wy onderhanden hebben, om daer uyt te besluyten, dat wy niet sullen voornemen 't geene ons behaeght en de sinnen vermaeckt; maer het geene, dat wy nae de reeden sullen oordeelen, daer ons, door den tijd, goed, en geen quaed van sal komen. Daerom seght Demosthenes: Men moet daer op niet sien, wat u voor tegenwoordigh aenlacht, maer wat metter tijd, daer uyt gebeuren mochte. Waer in hy raed het toekomende te voorsien, op datmen door reuckloosheyt, niets ter hand neme, maer datmen alles doe met rijpen en welbedachten raede, ten eynde wy onse eere, goede naem en faem, niet verliesen. Hier uyt komt het dat dese drie hoofden van Pierio voor de Wijsheyt worden genomen, diewelcke op dese drie tijden siet. Waer over Seneca seght, een wijs Man moet op dese drie tijden letten, te weeten, om de tegenwoordige tijd te beschicken en uyt te deelen, den toekomenden tijd te voorsien, en de verledene tijd te overdencken: want wie op de verledene tijd geen acht slaet, die verliest zijn leven, en wie den toekomenden tijd niet te vooren overweeght, sal in alle dingen onvoorsichtigh in 't gevaer loopen. 't Welck alles door de drie hoofden, als door de drie tijden, wort uytgebeeldt. Een teycken van Wijsheydt, sonder welcke geen Raedslagh kan volmaeckt gehouden worden; gelijck Bernardus seght. En Aristoteles seght in zijne Welspreeckenskonst, dat de voorsichtigheyt een kracht van 't gemoed is, diewelcke doet datmen van goede en quaede saecken wel kan raed plegen, als die tot een geluckigh en saligh leven behooren, sulx dat totte Raedslagh, boven de Wijsheyt, die door een uyl op het boeck is afgebeeld, de voorsichtigheyt noodigh is, die door dese drie hoofden is afgeschildert.
Door het Beere en Dolphijns hoofd, dat hy onder de voeten heeft, woort uytgedrukt, datmen in de Raedslagen de gramschap en haestigheyt moet ter sijden stellen, naedien het een leelijcke saecke is, in gramschap en oploopentheit te vervallen, wanneermen een sake sal raedslagen en besluyten: Maer men moet raedslaen sonder oploopentheyt, toornigheyt of haestigheyt.
De Beer is een beeld van gramschap en dolligheyt, wesende een dolkopt en toornigh Dier:
| |
| |
De Beer met beck en klauwen bijt,
En doet een vreesselijcke strijd.
seyt de Cardinael Aegidius; doch hier van suldy in 't beeld van de Gramschap breeder verhael vinden. De Dolphijn als een bekende snelle Visch, wort voor de oploopende snelligheyt genomen: gebreecken diemen soo wel in gemeene als in besondere Raedslaegen moet schouwen en vlieden; gelijck Bias eenen van de 7 Wijsen van Griecken, en Gregorius in zijnen 5 brief verhaelt, datmen in swaere saecken niet haestigh noch voorbaerigh moet zijn. De reeden is klaer: Want de schelmerien krijgen met dolligheyt en geweld, haere wackerheyt en kracht; maer de goede Raodslagen, gaen met langhsaeme rijpigheyt van beraede voort; gelijck Tacitus seyt. Men magh wel met vaerdigheyt en rassigheyt de Raedslagen uytvoeren, seght Aristoteles, maer men moet die met langsaemheyt besluyten, op datmen die met een gesont oordeel magh overwegen. En die spreuke is heerlijck, deliberandum est diu, quod faciendum est semel, dat is, men moet sich langh beraeden, watmen eenmael sal doen. Patroclus gevraeght zijnde van Demetrius zijnen Koningh, waerom dat hy soo langhsaem draelde, en geen aenval noch geweld tegens zijnen Viand dede, die als nu veel swacker was, soo antwoorde hy, In weleke saecke het berou geen plaets sal hebben, daer moetmen met loode schoenen gaen. Want nae de daed soo helpt het berouw niet. Een spreucke die soo een wijs Capiteyn betaemde. Niet min wijs was Agesilaus de Capiteyn van Licaon, diewelcke van de Ambassadeurs van Theben versocht zijnde, om op staende voet te antwoorden, seyde tot haer, Weet ghy niet dat om nutte en noodige saecken te beraedslagen het uytstel alderseeckerst is. Als of hy wilde seggen, o ghy Thebaners, weet ghy niet, wat om wichtige saecken te onderscheyden, en te overwegen, nut en vorderlijck is, en dat het uytstel en de langhsaemheyt het alderseeckerste is? Hier uyt kan men dan oordeelen, hoe die geene doolen, die 't gevoelen van Ariosto derven prijsen, daer hy de Raedslagh der Vrouwen roemt, die op een sprongh is genomen; alwaer hy seyt:
Eens Vrouwtjes raed langh overdacht,
Slaet daer op niet te grooten acht:
Maer watter op een sprongh schiet heen,
Daer schuylt wat in, let op haer re'en.
't Schijnt of haer dit is ingestort,
En als een gaef geschencken wort.
Maer van een Man, is 't nut noch goed,
Die moet den Raed eerst in 't gemoed,
Herkauwen, met seer wijs beleyt:
Met overlegh en naerstigheyt.
En dese doolen tweesins, voor eerst prijsense de Raed die haest genomen wort, ten tweeden, om dat zy hier mede den Raedslagh der Vrouwen te hoog verheffen: want in geene Vrouwe is eenige Raedslagh van kracht of naedruck, maer is slap en swack: Waer over oock Aristoteles den Raedslagh der Vrouwen veracht, seggende in zijne Staetbestieringe, der Vrouwen Raedslagh heeft weynigh om 't lijf en is krachtloos, maer der kinders is onvolmaeckt. Daer uyt komt de spreucke Terentii, de Vrouwen zijn by nae als de kinders, licht van woorden. De Romeinsche Raed heeft door een Wet verboden, dat geen Vrouwe, om eenige saecke, in den Raed mocht komen. 't Welck Heliogabalus voor een onbetaemlijcke saecke achtende, liet zijn Moeder daer in komen, om haere stemme te geven; gelijck Ae. Lampridius verhaelt. En het wierde qualijck genomen dat Nero, zijn Moeder Agrippina mede in den Raed voerde: Waer over oock de Raed wilde, dat zy te rugge soude staen, afgesondert, zijnde met een kleed bedeckt: En hier uyt bleeck klaerlijck haere onbeschaemtheydt, datter een Vrouwe gesien wierde, onder soo veele Vaederen, die t'saemen geroepen waeren om te Raedslagen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd