Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Prattica of Werckdaed, van den Heere Fulvio Mariotelli.

Prattica luyt by ons als 't geene by de Griecken Πριαξια genaemt is: een woort dat tegens de Theorie gestelt wort. Want gelijck sich de Theorie keert nae de reeden en nae de beweginge van het verstand, alsoo keert sich de Prattica ontrent de werckinge en aen de bewegingen van de sinnen, sulx dat dese siende op de overpeinsende ruste, die daer voornaemlijck is de beweginge van de ziele, soo siet de Prattica op de wercklijcke ruste, die voornaemlijck is de beweginge van de sinnen of bevindinge: betrachtende de Theoria de beschouwinge van de alderhooghste saecken, maer de Practica ondersoeckt de benedenste werckingen, te weeten d'eene d'alderopperste, d'ander den grond van het geheele gebouw van de Menschlijcke overweginge.

Zy wort Prattica geheeten, van 't geene alreede in 't werck gestelt is: Om dat zy in eeniger maete, gemeen is aen alle Menschen, want dese hebbende de beweginge, gelijck een noodwendige eygenschap des reedelijcken levens, soo kan 't niet zijn, of zy moeten onder dieselve beweginge eenige habitus of bequaemheyt vatten. En dese bequaemheyt die door een geoeffende eervarentheyt gedaen wort, wort Prattica of Werck-daed geheeten. Sulx datmen door de Practijck de konst en kloeckheyt, alreede geseyt, kan verkrijgen, maer niet de Wijsheyt en het verstand, die daer moeten wesen in de kennisse van de beginselen. Wesende dan de Theoria en de Prattica als twee uyterste einden, soo worden zy nochtans in een punt en midden te saemen gevoeght, 't welck is, in de kennisse van het goede, het waere, en niet waere, in het groote en kleyne, onder de gedaente van schoon of oprecht, van nutlijck of van eerlijck. Welck punt by mickinge niet altijd recht van beyden wort getroffen, maer wel, als zy t'saemen en neffens malkanderen gevoeght zijn. Waer over dan het goedduncken van Waerheyt, onder den geleerden en ongeleerden, eedelen en gemeen volckjen, slaven en vryen, rijcken en armen, ouden en jongen, Mannen en Vrouwen verscheyden is, geloovende aen d'eene sijde de spreucken der Wijsen, aen d'ander

[p. 419]

sijde de spreeckwoorden van 't gemeene volckjen, staende dan dese bepaelinge, en voornaemlijck om dat de Practijck geseyt wort, in seeckere maniere, tegens de Theorie te strijden, soo wortse lichtlijck afgebeelt met dingen die van gelijcken onder malkanderen verschillen. Waer over wy dan de Theorie een jonge Vrouwe maecken, adelijck gekleet, in Hemels blaeu, met het hoofd en handen om hoogh, en de beenen van den Passer na den Hemel, op 't opperste van een trappe: Maer de Prattica kan men maecken datse oud is, met het hoofd en de handen ter aerden gekeert, slechtlijck in taneyt gekleet, met een groote opene Passer, waer van 't eene been vast op der aerde staet, leunende daer op met de eene hand, met de ander hand houdse een liniael of lootlijne, sulx dat het eene been van den Passer aen 't bovenste van 't Liniael raeckt, om alsoo te gelijck, de Griexsche letter Π te vertoonen, door de welcke men de Prattica plagh uyt te drucken, als mede door de Θ de Theorie. En gelijck wy sullen seggen, dat de Ieughd rassigheyt, vaerdigheyt, vlijtigheyt, bedachtsaemheyt, moedigheyt, dapperheyt, langh leven, hope, liefde en alles goeds bediet; alsoo maghmen in 't tegendeel seggen, dat de Ouderdoom langhsaemheyt, slaeprigheyt, luyheyt, slappigheyt, bloodigheyt, kort leven, dood, vreese, haet, arghwaen en alle quaed soude te kennen geven. En dat dit de Prattica zy, is lichtlijck te gelooven, want zy is een naevolghster van de verouderde gewoonte, die lichtlijck bedrieght, zy let weynigh op de reeden, zy is vol twijflingh, struykelt dickwijls, en haet bitterlijck, die geene, die in de Wetenschappen andere manieren soeckt, als de haere, in te voeren.

Het aengesicht om leegh gekeert, bediet dat de Prattica alleen om leegh siet, nae dat deel van het aerdrijck, datse mette voeten betreet: 't welck oock door de verwe van 't dienstbaere kleed wort te kennen gegeven, brengende een ander nut en profijt aen. En de Prattica is niet anders als het gebruyck en de nuttigheydt die tegens de Theorie gestelt wort: die niet soeckt het gebruyck van de dingen, maer alleen de kennisse, in de welcke zy haer, als adelijck, gerust houd. Dit selve bedieden oock de handen, diewelcke op twee metelijcke gereetschappen, als daer zijn de Passer en het Liniael, het geheele gewichte van het hoofd en het lichaem, draegen.

De Passer, gelijck wy sullen seggen, bediet de Reeden, die daer noodigh is in alle Menschlijcke handelingen: Maer door de Theoria gaet het punt om hoogh, en door de Practica, om leegh, want de Theorie besluyt door de algemeene dingen de besondere, 't welck is een waerachtigh bewijslijck besluyt: Maer de Practica maeckt uyt de besondere dingen, algemeene, 't welck een bedrieghlijck besluyt is, ten meestendeel in de tweede en derde figure van de reedenkavelinge, het zy datmen 't wil beweeren of ontkennen. En is de aerde ten aensien den Hemel, als een besonder dingh, die de Hemel evenwel in sich begrijpt.

Het Liniael, aengeraeckt zijnde van 't eene been van de opene Passer, tot een gebroken hoeck, vertoont, dat gelijck de Theoria sich voeght nae de eeuwige Hemelsche dingen, en die op haere maniere altijd vast zijn, alsoo heeft de Practica haer vastigheyt op der aerde en in de aerdsche dingen, diewelcke veranderende en verdervende, van noode hebben, datse in eenige gedaente, by den Mensche vast geset worden: Welcke forme of gedaente in 't gemeen aengenomen en in 't werck gestelt zijnde, als een regel van de maete, plagh een maetstock genaemt te worden, waer op Protagoras sal gesien hebben, als hy den Mensche een maete noemde van alle dingen.

De Theorie wordt maer een instrument alleen, maer aen de Practijck worden twee gegeven, 't welck zijn de Passer en het Liniael, om te betoonen dat de Theorie is een eenigh alleen, en een onverdeelige sake, als in haer selve volmaeckt zijnde. De Practica is van tweederleye slagh, te weeten van een Vrye, en van een Mechanique, of die in wichtige handgrepen bestaet. De Vrye siet rontom 't gebruyck van den ommegangh, en 't burgerlijcke leven, welckers lof voortkomt uyte zeedelijcke deughden, om dat dieselve door de oeffeninge verkregen worden, en dese worden door den Passer, die in der aerde staet, uytgedruckt, hebbende geene gelijckmatige einden, maer haere kracht is sich te voegen nae de hoeveelheyt van de saecken: Alsoo schijnt oock dat de Zeedekonst geen

[p. 420]

ander merckpael heeft, als de gewoonte en het verouderde en gepresene gebruyck. Het Handwerckige of Mechanique wort door 't Liniael uytgedruckt, 't welck door gemeene toestemminge, haere vaste en seeckere maete heeft. Hier uyt komt het, datmen met een vaste maete koopt en verkoopt, 't zy in de begrootinge van geld of van waere. En om dat wy geseyt hebben, dat het gebruyck van de reeden haer wit heeft, om de handelinge by te woonen, alleen om de Gerechtigheyt: alsoo kan men oock seggen dat de Passer een regel is aen de Practica, die soo wel d'eene als d'ander, de verwisselende en mededeelende Gerechtigheyt vertoont, en dat soo wel de Geometrische als de Arithmetische: waer van d'eene door den Passer, die geen vaste maete heeft, d'ander door het Liniael wort uytgedruckt.