|
| |
Philosophia,
Nae de Beschrijvinge van Boëtius, mette uytlegginge van den Heere Giov. Zaratino Castellini, die hy in de Academie der Philopinen van Faenza opentlijck verhaelde den IV Octob. 1613, in de tegenwoordigheit van den Doorluchtigen en Eerwaerdigen Cardinael Valens, en de gantsche Vergaederinge van de E. Heeren Magistraeten.
Boetius beschrijft de Philosophie, door een seer schoone en geleerde Poëtische vindinge, op deser maniere: Hy versiert dat hem een Vrouwe met glinsterende oogen verscheen, die boven 't gemeen vermogen der Menschen snel en scherpsichtigh waeren, wesende van levender en ondoorgrondelijcker wackerheyt, nochtans seer bedaegd van Iaeren, soo dat niemand soude gelooft hebben, of zy was van ons Ouderdom. De langhte haeres lichaems was twijfelachtigh, want als nu voeghde zy haer nae de gemeene maete der Menschen, korts daer nae scheent, dat zy met den top haeres hoofdes den Hemel geraeckte: Iae als zy 't hoofd noch hooger op hefte, drangh zy daer mede oock selve in den Hemel, en bedroogh alsoo 't gesichte der geener, dieder op ooghden.
| |
| |
Haere kleederen waeren van seer sijne draeden met scherpsinnige konste, en van onverscheydelijcker stoffe geweeven, en nae dat zy selve seyde, soo hadse dieselve met haer eygen hand toegestelt, en dese scheenen als rookige beelden, die een veracht Ouderdom hadde verduystert. In de uyterste boorde van 't kleed was een Griexsche Π. P. geweven, en in de bovenste een Θ. Th. en tusschen dese beide letteren scheenender eenige trappen uytgesneden, waer mede men van de onderste totte bovenste letter moght klimmen. Dit selve kleed hadden de handen eeniger geweldenaers gescheurt, en yder hadde eenige lapkens, soo veele als elck konde mede krijgen, wegh genomen. In de rechter hand hadde zy eenige boexkens, maer in de slincker voerde zy eenen Scepter of Rijxstaf.
Wel te recht is zy van eerwaerdigh opsicht, want de Philosophie is groote eere en eerbiedigheyt waerdigh, om dat zy een Moeder is van alle vrye konsten, een Meestersche van alle zeeden en van alle tucht, een Wet van 't leven, een uytdeelster van de gerustheyt en een sonderlinge gave Godes. De Philosophie der goede konsten, is niet anders, soo Plato seyt, als een geschenck en vindinge der Goden; gelijck M.T. Cicero en Augustinus in zijn Stad Godes in 't XII boeck en XXI cap. aldus daer van spreeckt: Naedien nu de Philosophie soo groot is, gelijck zy selve bekennen, datter geen hooger gaeve van God is gegeven, soo moetmen oock gelooven, datse van niemand anders als van dien God gekomen is, dien zy selve, alhoewel zy veele Goden eeren, seggen, geen grooter God te wesen. Willende te kennen geven, dat de Philosophie zy een geschenck, van een waerachtigh en eenigh God: En om haere treflijcke aert, so wortse eerwaerdigh genaemt. Daerom seyt oock Seneca de zeedige Philosooph in zijnen XIV brief aldus: Nimmermeer sal de snootheyt soo veele Mans worden, nimmermeer salse sich tegens de Deughden soo te saemen rotten, dat de naem van de Philosophie niet soude eerwaerdigh en heyligh blijven. Zy heeft glinsterende oogen, van veel doorsichtlijcker kracht, als wel 't vermogen is van andere Menschen, en door haere kennisse, soo sien en bekennen de Menschen, door de oogen des Verstands, veele verborgene dingen der Natuyre, soo wel van 't Aerdrijck als van den Hemel, gelijck Cicero in dieselve plaetse uytdruckt, seggende dat de Philosophie ten eersten in den Godsdienst onderwijst, en daer nae in de zeedigheyt en grootmoedigheyt, en datse, uyt ons gemoed, als van de oogen, de duysternisse verjaeght, ten einde wy konnen sien alle Hemelsche, Aerdsche, eerste, laeste en middel dingen.
Zy is van levende verwe, alhoewel zy bedaegd is, en ons ouderdom verre overtreft: om dat de Wijsheyt is van de opperste en eeuwige Wijsheyt, te weten van God, aen onsen eersten Vaeder geschoncken, soo haest als hy geschaepen was, en gaf hem kracht om over alles te heerschen, gelijck in 't boek der Wijsheyt X cap. te leesen is. Van wiens groote Wijsheyt, die veel grooter is als Salomons, kondy by Pererium over Genesin nae sien. Dieselve is van den beginne des Werrelts geweest en sal altijd wesen, als Meestersche van alle Creatuyren, altijd levende en wacker, altijd op haere voeten staende, om door haer de duysternissen der onwetentheit, uyte gemoederen der Menschen te verdrijven. Soo is dan de Wijsheyt bestandigh en onbederflijck, diewelcke aen ygelijck persoon, hoe oud van jaeren, dat hy oock magh wesen, macht en wackerheyt geeft, tegens alle ramp en verwarde ongelucken, en maecktse
| |
| |
gelijckmoedigh tegens alle stoornissen en hertztochten des gemoeds; gelijck S. Aug. de Civit. Dei lib. IX in 't III en IV cap. daer van spreeckt. Wy willen in dese plaetse geen onderscheyt maecken van de Wijsheyt totte Philosophie, gelijck van Seneca in zijnen 89 brief gedaen is, te weeten, dat de Wijsheyt een volmaeckt goed is van 't Menschlijck gemoed, maer dat de Philosophie zy een Liefde, begeerte en vlijt om dese Wijsheyt te bekomen. En dat is waerachtigh, soo veele de beteycknisse van haeren naem belanght, want de Philosophie bediet niet anders als een Liefde tot Wijsheyt en Deugd: oock is een Philosooph niet anders, als een Minnaer en Liefhebber van Deughd en van Wijsheyt: Maer soo 't geheele lichaem van de Philosophie wort aengemerckt, soo sullen wy seggen, nae de meeninge van Boetius, dat zy datselve is, dat de Wijsheyt is. Dies hy die oock in zijn derde Prose noemt, een Meestersche van alle deughden. In 't 2 b. 4 Prose: Een voedster aller deughden. In 't 4 b. 1 Prose, Een weghbereydster van 't waerachtige licht. Al te saemen bynaemen, die op de Wijsheyt passen, gelijck oock in der daed het geheele lichaem van de Philosophie is: dieder drie deelen in sich begrijpt, te weeten het wercklijcke deel, 't welck het gemoed bequaem maeckt in de goede manieren: Het spieglende deel, 't welck alle de geheymnissen, van de Natuyre, doorsnuffelt: Het reedelijcke deel, waer in de Reeden bestaet, door de welcke men ondersoeckende, het waerachtige van 't valsche onderscheyt. En dit vereyscht de t'saemenvoeginge en eygenschap van woorden en bewijs-reedenen. Deelen, die alle drye een volmaeckte Wijsheyd maecken. Dit komt oock overeen mette andere bepaelingen van de Wijsheyt, diewelcke Seneca op dieselve plaetse invoert, tot een onderscheyt van de Philosophie, daer hy seyt: Dit is Wijsheyd datmen kenne de Godlijcke en Menschlijcke dingen en haere oorsaecken. Welcke beschrijvinge, nae mijn gevoelen, in sich begrijpt de drie deelen van de Philosophie. Des Wijsheyts ampt is de Godlijcke dingen te kennen: siet daer op aen het Contemplative of spieglende deel, 't welck niet alleen door de Physica of Natuyrkennisse, alle natuyrlijcke dingen, doorsnuffelt, die van Pererius voor werckingen van een Godlijck gemoed werden gehouden, maer oock door de Metaphysica, of boven Natuyr-kennisse, die van Aristoteles gehouden wort voor de aldergodlijxste: Want zy schouwt door de kennisse de afgescheyden substantien, wesentlijcke selfstandigheeden, en de Natuyre selve, te weeten God. Zy kent oock de Menschlijcke dingen. Siet aen de morale activa, het zeedige wercklijcke deel, dat kent de oorsaecken van alle beyde. Siet het rationale of het redelijcke ondersoeckende deel, daer door komt men in de kennisse van de Godlijcke en Menschlijcke dingen. Dewijl dan de Philosophie, eenderleye bepaelinge als de Wijsheyt in sich begrijpt, soo komt het datse oock eenderleye saecke als de Wijsheyd is, insonderheyt in de kracht van de boven-natuyrlijcke kennisse, die zy in haer bevat: die, door 't aensien van Aristoteles, de eygen naeme van Wijsheydt verdient. M. Tullius redeneerende in zijne Tusculaensche Vraegen van de Oudheyt der Philosophie, seght dat die seer oud, maer haere naeme nieuw is, en acht die als de Wijsheyt selve. Oversulx, seyt hy, wie derf ontkennen dat de Wijsheyt niet oud van daed en van naeme zy? te weten de Philosophie, diewelcke door de kennisse van de Godlijcke en Menschlijcke dingen, van de beginselen en van de oorsaken, by den Ouden, de seer heerlijcke naeme van Wijsheyt behiel. Iae de seven Wijsen van Griecken wierden Sophi, dat is Wijse genaemt, en dat veele eeuwen voor haer. Licurgus, Homerus, Vlysses en Nestor zijn voor Wijse gehouden geweest, van gelijcken mede Atlas, Promotheus en Cepheus, en door de kennisse die zy hadden van de Hemelsche dingen, zijn zy Wijse genaemt geweest. En al die geene die haere vlijt, in de spiegelingen der dingen, hadden aengewent, zijn altijd Wijse geheeten, totte tijd van Pythagoras, die desen naeme van Wijse, al te hooghmoedigh schijnende, lietse Philosophi heeten, dat is, beminders van Wijsheyt. Sulx dat de Philosophie even 't selve is, dat de Oude, Sophia, dat is Wijsheyt, hebben geheeten. Waer over men by Diog. Laertium in 't leven van Plato leest, dat hy de Wijsheyt en Philosophie noemt een seeckere lust en begeerte van Godlijcke Wijsheyt.
De twijfelachtige gedaente die nu kleyn dan groot was, bediet, datse als nu in de kennisse der dingen besigh is, soo wel die bene- | |
| |
den op der aerden als die boven in den Hemel zijn, en dickwijls stijghtse soo hoogh op, om de verborgene stoffen te ondersoecken, dat het Menschlijck vernuft niet machtigh is, dieselve te vatten. En daerom seyt Boetius dat de Philosophie haer hoofd dickwijls soo hoogh opsteeckt, den Hemel doordringende, dat het gesichte der aenschouwers niet machtigh was haer te beoogen, om dat de geheymnissen Godes, als oock sijn weesen dat in den Hemel verborgen is, door geen Menschlijcke reeden of vernuft kan werden begrepen, gelijck de H. Gregorius Nazianzenus seght. Wat wonder is 't? Als wanneer Simonides de Heydensche Griexse Poeet, van den Tyran Gerion wierde gevraeght, wat God was? dat hy een dagh of twee uytstel hebbende verkregen om sich te beraeden, noch daer nae wederom driemael soo veele tijd eyschte als van te vooren, hy noch ten laesten antwoorde, hoe ick het weesen Gods meer aenmercke, hoe het my duysterder dunckt te wesen; gelijck Cicero in de Natuyre der Goden verhaelt.
Het kleed van seer fijne draeden, bediet de scherpsinnigheyt van de voorstellen in 't disputeeren, van de onoplosselijcke stoffe, door de Philosophische stoffen, die door haer selve bondigh en vast zijn, insonderheyt in de wercklijckheyt ontrent de goede zeeden; het kleed is van haer hand geweven, want het kleed der Wijsheyt is onoplosselijck, onveranderlijck en vast uyt haer eygen wesen en hoedaenigheyt, en niet door Menschlijcke konst.
Het is oock van gelijcken duyster, voor soo veele de ondersoeckinge van de verborgen dingen van de Natuyre belanght, en dit schijnt dat M.T. Cicero in zijnen Redenaer stelt; de Philosophie, seyt hy, is in drye deelen gedeelt, in de duysterheyt van de Natuyre, in de spitsvindigheyt van 't redeneeren en in 't leven, en in de manieren. En soo wy de Philosophische wijse willen aenmercken, soo sullen wy seggen, dat het kleed door de duysterheyt van een versloft ouderdom verdonckert is, om dat de Philosophen gemeenlijck slordigh en veracht gaen, op zijn Philosoophs, dat is, met oude beroyde en bemorsde kleederen. Arm en naeckt gaet de Philosophie, niet soo seer door nooddruftigheyt, als door eygen wille, gelijck Socrates en Apollonius: die gekleet gingen met vuyle sacken, bloots hoofds en bloots beens. Diogenes was gewonden in een doncker slaefs kleed, en morssigh, sittende in een tonne. Maer alhoewel dit waer is, soo sullen wy daer van een veel waerachtiger reeden geven. De kleederen van de Philosophie zijn bedeckt met een oude duysterheyt, want de Philosophen hebben van ouds af 't gebruyck gehad, sich met een spitssinnige donckerheyt te omschaduwen. De Egyptenaers verbergden de Philosophie onder duystere decksels van fabulen en verborgen heylige beelden. Pithagoras kleede dieselve met een kleed van duystere teyckenen. Empedocles met raetselen. Protagoras met ingewickelde versierselen. Plato met verborgen sinnen. Gorgias met fantasien, met valsche en tegenstrijdige voorstellingen, van dat alle dingen zijn en niet zijn. Leonone self met mogelijcke en onmogelijcke ondervindingen. Aristoteles met duystere setpaelen en een swaer geweef van woorden: Waer over hy zijne gehoor-plaetse Acroamatica noemde, diewelcke des morgens geschiede, alwaer van de alderhoogste en spitsvindigste Philosophie, behoorende totte spieglinge van de natuyrlijcke dingen en redenkavelinghsche dispuyten, gehandelt wierde. Dies hy oock eenige boecken Acroamatici geheeten, in 't licht gaf, die de verborgene konst van de Peripatetische secte inhielden, diewelcke Alexander Magnus, zijn discipel, terwijlen hy in Asien tegens Darium lagh, gesien hebbende, daer over aen Aristoteles, door brieven, klaeghde, van dat hy de schoone geheymnissen der Natuyre, hadde ruchtbaer gemaeckt. Waer op Aristoteles aensiende de duysterheyt, waer in hy dieselve gewickelt en in 't licht gegeven hadde, antwoorde dat hy dieselve alsoo hadde in 't licht gegeven, als ofse niet uytgegeven waeren, gelijck men by A. Gellium in 't XX boex IV cap. kan naesien. Dese boecken wierden Auscultatorii of de Physico auditu, dat is van 't natuyrlijck gehoor genaemt, diewelcke, gelijck Aristoteles meende, niet konden werden verstaen, indien men dieselve, door de onderwijsinge des Meesters, niet hoorde uytleggen. Hier uyt blijckt het, waerom de oude Philosophen, met opset, de Philosophische konste met duystere setpaelen, vermomden: willende aen 't volck vertoonen, datse van geen andere wilden verstaen zijn, dan die haer
| |
| |
werck daer van maeckten, en vast in haer gemoed behielden: en dickwijls spraecken zy duystere dingen, en die buyten 't spoor liepen, om datse in te grooter geloof en aensien souden komen, gelijck Lucianus in zijn t'saemen-spraeck van Micillus in zijn derde geschil van Pithagoras seyt, dat het genoegh was, dat de Philosophie, in de verborgen dingen der Natuyre, uyt haer selve duyster was, al wierder noch niet een meerder duysterheyt van een swaer-schaeckelinge van woorden, en een verscheydentheyt van oubollige meeningen by gevoeght. Sulx dat Boetius de Philosophie met een doncker kleet afbeelt, om de eygene swaerigheyt van hare stoffen, en de duysterheyt van de termen en setpaelen, daer de oude Philosophen haer in hadden gewickelt. In de uyterste soom van 't kleed leestmen dat een griexsche P. Π. geweven was, van waer men met seeckere trappe, tot boven toe, klom, alwaer een griexsche Th. Θ. en geen T. stont, tegens de meeninge van den Schrijver, gelijck veele boecken seer leelijck zijn bedorven. Want tusschen dese beyde letteren is een groot onderscheyt, streckende d'eene ten leven, d'ander ten doode. Want Θ is by de Griecken 't geene C by de Latijnen is, zijnde teyckens van condemnatie of veroordelinge en de Dood; gelijck T by de Griecken, en A by de Latijnen teyckens waeren van absolutie of quijtscheldinge. De Delta wierde voor uytstel van tijd genomen, om de saecke wel over te sien; gelijck by de Latijnen N L. non liquet, genomen wierde, dat het niet geoorloft was, om als nu te oordeelen. Waer over S. Hieronymus over S. Marcus de T voor een teycken van saligheyt en voor 't Cruys stelt, om dat I. Christus, onse leven selve, daer aen heeft gehangen, om de saligheyt en het leven aen het Menschlijck geslacht te verleenen: En is die van de oude Egyptenaeren altijd genomen geweest voor een beeld van het leven: 't welck oock van veelen, ten tijde des Keysers Theodosii geoordeelt is, als wanneer door zijn bevel, alle de Templen der Afgoden in Alexandrien, waren te gronde geworpen, alwaer, onder andere, het beeld van Serapis, als mede andere steenen gevonden wierden, alwaer de letter T was op gehouwen; gelijckmen op veele plaetsen kan sien. Waer over de Schrijver een seer breek bewijs doet, om te beweeren, dat dese zijne meeninge oprecht zy, daer toe aentreckende verscheyden Schrijvers en Hierogliphische beelden, waer mede hy zijn voorstel bevestight. Doch alsoo dit totte verklaringe van de beeldnisse weynigh voorderlijck is, sullen wy dit alleene seggen, dat de griexsche Θ, een teycken was van de Dood. En dit heeft hy alleene gedaen om de dolinge der geener te openbaeren, diewelcke Boetium qualijck hebben verstaen, want in dese beeldnisse bediet de Π Practica, dat is daedwerckinge, en Θ Theorica, dat is spieglinge, in welcke twee deelen de Philosophie bestaet. Waer over de Koning Theodoricus schrijvende aen Boetium, aldus seyt: Ghy hebt geleert met wat diepsinnigheyt de spieglende Philosophie, met alle haere deelen, moet overdacht worden, en door wat reeden de wercklijcke, met haere onderscheyden, wordt geleert. Welcke deelinghe Augustinus in zijne Stad Godes in 't VIII boeck bevestight, seggende, de konst der Wijsheyd bestaet in 't werck en in de spiegelinge: Waer over het eene deel wercklijck, en 't ander spieglende magh worden genaemt. Het spieglende deel dient daer toe, datmen de oorsaecken der Natuyre, en de oprechte waerheyd doorsie. En van dese twee deelen, is de driederleye onderscheydinge, die wy hier boven hebben aengeroert, niet verscheyden, niet soo seer om dat de derde, (die rationale genoemt wort, of die in reeden bestaet, en die de oorsaecken ondersoeckt, van Plato, gelijck Augustinus verhaelt, daer by soude gevoeght zijn) soude overtolligh wesen, gelijck Seneca in sijnen XXVIII brief seyt, eenige hebbent aldus bepaelt, de Wijsheyd bestaet daer in, datmen de Godlijcke en Menschlijcke dingen kenne: eenige laeten uyt, en haere oorsaecken. Wesende de rationale disputeerlijck, ontrent de oorsaecken van beyde gemeene deelen, te weeten van de Godlijcke en Menschlijcke dingen. Want soo veele Augustinus, als vooren, bevestight, soo is 't hier niet tegenstrijdigh, dat alle oefninge der Wijsheyd in de werckinge en in de spieglinge soude bestaen: En niet min, is de tweede, tegen de derde stellingen, strijdigh.
In 't kort: de Philosophie bestaet in de Practijcke en in de Theorie. De Practijcke is de daedwerckinge van de Zeeden- of Wellevens-konst, en de Theorie is de spiegel-konst, diewelcke hoogh is, en houd den eersten trap in waerdigheyt, maer den laesten door haere swaerigheyt in 't verkrijgen: En daer- | |
| |
om is zy van Boetius boven op den trap gestelt, en de Practijck, onder aen den voet desselven. Wesende alderlichst te beginnen en zijnen voet om laegh te stellen, om alsoo van trap tot trap hooger te klimmen: Aengesien 't beginsel van te Philosopheren, gelijck Aristoteles, in zijne Metaphysica, seght, zijn oorsprong neemt van sich te verwonderen, in kleyne dingen, die eenige twijflinge aenbrengen, en allenskens verder gaende, soo begintmen oock van groote dingen te twijflen, en door de kennisse die door de kleyne dingen verkregen wort, soo opent zy, door haere daedwerckinge het verstand, om van trap tot trap, totte kennisse van grooter dingen, op te klimmen, die totte alderswaerste spieglingen behooren: want die raeckt geen lichaemlijcke dingen, gelijck de daedwerckende, die mette handen en oogen bewerckt werden: Maer de spieglende openbaert sich aen de verstandige sinnen, en overweeght met het verstand de oorsaecke en de waerheyt van de natuyrlijcke Physica, en van de boven-natuyrlijcke Metaphysica, waer in de Theoria bestaet. Een woort dat van het Griexsche Theoreo heerkomt: 't welck soo veel bediet als insien of opmercken; waer van de Theatra of schouplaetsen oock haeren naeme hebben. En die geene die alle dingen siet, te weeten God, wort by haer Theos geheeten. En wesende Theta de eerste letter van 't woord Theos of God, soo kan men oock seggen, dat dieselve in 't bovenste van den trap gestelt zijnde, gelijck als het wit, merckpael en einde is, van op te klimmen en tot hem te komen: En soo men wil letten op de ronde spherische beeldnisse van dese letter Θ, soo vertoontse een ronde, met een dwers-lijne, als een pijl, in 't midden: een teycken dat [...]onse gemoed tot God moeten stieren, en vast in hem houden, als het opperste wit: Want het eynde van de Wijsheyt en Philosophie, is, het hooghste goed, 't welck God is. De Philosophie leert den Mensche zijnen Schepper kennen, seyt Aristoteles. En Augustinus seyt in zijne Stad Godes in 't VIII boex IX cap. dat het Philosopheeren is God lief hebben. Plato houd dat God het opperste en waerachtige goed zy, en hy wil dat een Philosophus een lief hebber en naevolger Godes wesen sal: Voorder seyt hy, dat in de zeedelijcke Philosophie van het opperste goed gehandelt wort, sonder het welcke men niet kan saligh worden. Dese zeedelijcke Philosophie is de Practica of wercklijcke, alwaer de Π beneden aen den ladder staet, bediedende datmen door de trappen van de zeedelijcke Deughd, als van Gerechtigheyt, Sterckheyt, Wijsheyt, Maetigheyt, Grootmoedigheyt, Heerlijckheyt, Mildigheyt, Goeddadigheyt, Goedertierentheyt en andere Deughden, opklimt totte opperste trap, dat is tot het uyterste eynde, en het hooghste goed, 't welck God is, onse Schepper en hoofd van alle deughden. En in 't XVIII boek XXXIX c. beweert Augustinus, dat de spieglende Philosophie bequaemer is om de verstanden te oeffenen, als om 't verstand met de waere Wijsheyt te verlichten: want de wercklijcke Philosophie is die geene, die door 't middel van de goede zeeden, doet, datmen de waere Wijsheyt verkrijght, en dat met reeden: Want de Theorica, dat is de spieglende of beschoulijcke, die overleyt en ondersoeckt de waerheyt van de dingen, maer de zeedelijcke Practijck of daedwerckinge, die stelt de Waerheyt in 't werck, als mede het welleven en alle andere deughden, die ons dienen om totte hooghste trappe tot God te klimmen, die onse ruste, beleyder, wegh, eynde en merckpael van het salige leven sal zijn; gelijck Boetius in 't III boex IX Prosa verhaelt: Dat het volmaeckte opperste goed de waere gelucksaeligheyd is, en God het opperste goed.
En gelijck nu God het begin, wegh, wit en eynde is van onse gelucksaligheyt, alsoo behooren wy oock in dit leven, onse voeten te stellen op de trappen van de goede zeeden en deughden, soo haest als wy beginnen te wandelen, en dieselve, totten eynde toe, vervolgen, ter tijd wy het opperste goed hebben verkregen, en daerom moeten wy noyt van klimmen ophouden. Zijt altijd naerstigh, want gelijck die den ladder op klimmen, niet rusten voor zy tot haere hooghte gekomen zijn, soo weest ghy oock alsoo genegen, om in 't goede altijd hooger en hooger te klimmen, seyde Agapetus de Grieck. En 't is seecker datmen door de oefningen van de zeedelijcke deughd, en door nedrige dingen kan klimmen en opstijgen totte Hemelsche en Godlijcke; en dat door de gelijcknisse en over een kominge van de dingen, gelijck Petrarcha sulx uytdruckt. Iae in alles watter in dese Werreld geschaepen is, hoe kleyn het
| |
| |
oock zy, daer in openbaert sich de Majesteyt, voorsienigheyt en alderhoogste goedheyt Godes; gelijck oock Mercurius Trismegistus in zijne Pimander aen 't 5 cap. seyt: Voorwaer God, die sonder alle Nijdigheyt is, blinckt over al uyt, door alle deelkens van de Werreld. En Theodoretus in 't III boeck van de Engelen, seyt: uyt de sienlijcke dingen wort de onsienlijcke God gekent, en die wel by sinnen zijn, worden door de aerde en door de wassende spruytjens, als door seeckere middelen geleyt, om de Aerde en den Maecker der gewassen te aenschouwen.
Om dit volkomen te besluyten, soo willen wy de peerle volkomentlijck uyttrecken, diewelcke in Paulo, het vat der verkiesinge, Rom. I cap. bewaert wort, alwaer hy de onrechtveerdige Heydenen niet verontschuldight, diewelcke alleen voor hare Goden hielden de beeldnisse van hout, steen, vogelen, en andere ontallijcke dieren, en die geene kennisse van den waeren God begeerden te hebben: want hy is haer vertoont. Daerom dat het geene dat kenlijck is van God, openbaer is in henlieden: want God heeft het hun geopenbaert, want dat in hem onsienlijck is, namentlijck zijne eeuwige Mogentheyd en Godheyd, wort uyt de Scheppinge der Werreld doorsien, dewijle het door de geschapene Creaturen verstaen wort, op dat zy niet zijn te verontschuldigen.
Haer kleed is van eeniger geweldenaers handen gescheurt, waer van een yder eenige stuxkens of lapkens heeft wegh gedraegen, soo groot als hy konde krijgen. Dese zijn, gelijck Boetius in de derde Prosa van 't eerste boeck verhaelt, de verscheyden naevolgers of secten der Philosophen, die, door de verscheydentheyt van de verkeerde meeningen, die een yder staende houd, veroorsaecken, dat de Philosophie in verscheyden stucken, gepluckt en gestroopt wert, die nochtans door haer selve vast en seecker is. Pithagoras heeft zijn deel in de spieglinge. Socrates in de werckinge: die oock de eerste geweest is, die de Zeedekonst in de Stad gebracht heeft, gelijck Cicero en Augustinus verhaelen: hoewel Augustinus seyt, dat de Philosophie der Zeeden, al by de tijden van Mercurius Trismegistus uytblonck, die al lange voor de Wijsen van Griecken heeft geleeft. Plato daer nae discipel van Socrates, hadde de Active en Contemplative Philosophie, daer hy meest de Rationale byvoeghde, diewelcke niet anders is als de Dialectica of Redenkavelinge. Van Plato zijn veele hoofden van verscheyden Secten heer gekomen, die tegens malkanderen streeden, al om te betoonen datse een spieglender verstand hadden, verschillende van anderen, jae oock dickwijls van haer eygen Meester, vind ende nieuwe gevoelens en reedenen; gelijck als Aristoteles Peripateticus, en waer tegen Xenocrates Academicus strijdig was, wesende beyde discipulen van Plato. Xenocrates hadde Zeno tot zijn discipel, die een Overste was van de Stoische secte of naevolgers. De Overste van de Epicurische secte was Epicurus, die van zijn 18 Iaeren af te Athenen quam, terwijlen Aristoteles in Calchide en Xenocrates in de Academie laesen, en veele andere secten die de Philosophie geweldelijck verscheurden. Pithagoras verscheurde de Philosophie met zijn gevoelen van de belachlijcke verhuysinge der ziele, en dat zy was geweest, eerse in Pithagoras quam, in Ethalides, Euphorbus, Hermotinus, in Pirrus den Visscher, en datse eens, nae zijn dood, in eenen Haen soude verkeeren, waer over hy den Haen tot een beeldnisse van de ziele heeft genomen, en verboot daerom in zijn leven, datmen geenen Haen mocht dooden. Waer over de Philosooph Lucianus in zijne t'saemenspraeck van Micillus, Pithagoras invoert in de gedaente van eenen Haen, en doet hem spreecken, dat hy is geweest de Hoere Aspasia, Crates, Ciniscus, een Koning, een Bedelaer, een Drost, een Ridder, een Kraye, een Kickvorsch, en andere ontallijcke Dieren, aleer hy een Haen was geworden. Op dese wijse verscheurde oock Empedocles een naevolger van Pithagoras dieselve mede, als hy seyt, doen waer ick een Ionghsken, doen waer ick somtijts een Maeghdeken. Socrates scheurde dit kleed op een reys midden in tween, want hy nam de spieglende Philosophie van de natuyrlijcke saeken der Werreld wegh, noemende haer Sotten, die daer mede besigh waeren, gelijck zijn beminde Xenophon in 't I boeck van 't leven Socratis verhaelt. Waer uyt dit spreeckwoord zijn oorsprongh heeft, Quae supra nos nihil ad nos, dat is, dingen die ons te hoogh zijn, gaen ons niet aen. Ick wil oock niet ondersoecken of hy selve op de zeedelijcke Philosophie veel paste, en of hy was een verachter van de Religie en van de Wetten van Athenen, en of hy oock een bederver van de Ieughd was: maer dit weet ick wel, dat hy nieuws- | |
| |
gierigh was, om het schoone al te ongebonden te sien, en al te vierigh te beminnen, en dat boven de ernsthaftige en statige manieren der Philosophen: Soo dat Athanaeus in 't XIII boeck van hem verhaelt: Als Socrates alle dingen verachte, soo wierde hy nochtans van de schoonheyt Alcibiadis gevangen, en van zijne gewoonlijcke grootheyd en stantvastigheyt des gemoeds afgetrocken: alhoewel hy anderen ried, dat zy haer van den ommegangh der schoonen, souden wachten, want, seyde hy, het valt swaer, als men dieselve raeckt, dat men kan zeedigh blijven; gelijck zijn leerlingh Xenophon getuyght. En aen d'ander sijde, als hem voorgestelt wierde, dat hy de seer schoone Hof-Iuffer Theodata soude besoecken, soo liep hy al te vrywilligh daer heen, en zy deeden niet anders te saemen, als jocken en boerten, leerende hoemen den Vryers in hare netten soude verstricken. Plato roeyde oock seer dapper dieselve uyt in veele dingen, houdende mede de verhuysinge der zielen oock in de beesten: Maer zijne Porphirius Platonicus hielde, datse haer alleen vernieuwden in de Menschen. Waer van Augustinus de Civit. Dei X boeck cap. XXX, een recht bestraffer is. Noch roeyde hy die meerder uyt, houdende dat de ziele gelijck-eeuwigh met God was. Een meeninge die van Augustinus in 't X boeck XXXI cap. van de Stad Godes verworpen wort. Hy roeyde die uyt in de wercklijcke of active met zijn ongeoorlofde Platonische spotlijcke liefde, die van den Philosooph Dicearchus vervloeckt is, als mede van Cicero in 't IV boeck van de Tusculaensche vraegen, hoewel hy Plato mede volght. Hy verscheurde het ten vijfden, in zijne ongemanierde Republique, alwaer hy de Vrouwen vermaent, datse in de openbaere worstelplaetsen sich naeckt mette onbeschaemde Mannen souden oeffenen. Een sotte raed en die van den Poeet Ennius verworpen is, seggende, dat het een begin van schande is, als men zijn lichaem onder den burgeren naeckt ontbloot.
Aristoteles scheurde het kleed van de Philosophie, beweerende dat de Werreld eeuwigh was, en dat God over de Werreldsche dingen geen sorge droegh, en dat hy nergens als op sich selfs dochte, en dat het goed ons elders van daen komt, gelijck hy dat listelijck in zijn XII boeck van de Metaphysica en zijne moralen van de Eudemii VII boex XV c. beweert. Ongeluckige Aristoteles! geluckige Boetius, diewelcke den Schepper des Werrelts en zijne Godlijcke voorsienigheyt seer wel gekent heeft; gelijck in zijn I boeck III Rijm, in 't III boeck IX Rijm te sien is, daer hy 't al te saemen de regeeringe Godes toeschrijft, seggende in de XII Prosa van 't III boeck: Soo beschickt hy dan alle dingen, dien wy toegestemt hebben goed te sewen, en dese is gelijck een Stuur of Roer, waer door dit gebouw des Werrelts vast en ongeschent wort onderhouden. Een gevoelen, dat regelrecht tegen de onbeschofte meeninge van Aristoteles strijt. De Stoiken hebben niet min, als d'andere, haer kleed in veele lappen gescheurt, seggende dat de Werreld een ziellijck Dier is, redelijck en verstandelijck, van een ziellijcke, sinnelijcke selfstandigheyt. Dat de vrye konsten onnut zijn, dat alle dolingen en sonden even gelijck zijn, dat de Vrouwen behooren gemeen te wesen: Wesende hier van de vinders Diogenes Cinicus, en Plato, gelijck Diog. Laertius in 't leven van Zeno verhaelt, die daer geweest is het hoofd van de Stoische secte. Dieselve scheurde in der waerheyt het kleed in de wercklijcke Philosophie, geheel aen stucken, door 't quaed gebruyck van de zeeden, toelatende de vryheyt in 't spreecken, noemende een yder dingh, hoe oneerbaer het oock was, by zijn eygen naeme, lossende over al zijnen wind waer hy was, sonder dat hy op plaets of persoon eenige acht nam; gelijck Tullius aen Papirium schrijft, Ick hebbe dese dingen met bedeckte woorden aen u geschreven, die de Stoici met vollen monde uytspreecken, want zy seggen dat de veesten soo vry behooren te zijn, als het opruspen. Zy dan beweeght zijnde door dusdanige oneerbaerheyt, is 't geen wonder, dat de Philosophie soo seer met Boetius in de III Prosa klaeght over de Stoiken en Epicureen: in 't besonder soo heeft het hoofd der selver secte het kleed van de Philosophie gescheurt, stellende het einde van 't opperste goed in de wellust en in de ruste, gelijck Arislippus, die, alhoewel hy een discipel van Socrates was, soo stelde hy 't opperste goed, in de wellust des licchaems. Antisthenes zijn medediscipel, stelde dat in 't gemoed. Maer Epicurus in 't lichaem en in 't gemoed, gelijck Seneca seyt: Alhoewel Epicurus sich beklaeght, dat hy van den onwetenden seer qualijck was verstaen, verklaerende dat hy 't niet verstonde van een
| |
| |
oneerbaere, dertele of geyle wellust, maer van een ruste des lichaems en van een gemoed, dat vry was van alle ontroeringe, begaeft met de eenvoudige reeden, gelijck Laertius van hem verhaelt. Doch daer mede lapte hy het kleed niet, aengesien zijn einde onvolmaeckt en quaed was, niet wesende in de deughd en goedheyt des gemoeds gestelt, om tot God onse opperste eynde en goed te komen: Maer hy stelde het eynde in 't vluchtige en broose goed, ontkennende de onsterflijckheyt der zielen, beweerende mede dat God geen sorge droegh over de vuyle, leelijcke en mismaeckte dingen der Menschen. Noch hebben de Epicureen het kleed meerder gescheurt, weghnemende het reedelijcke deel. De Cireniaci hebben dobbelt, beyde het reedelijcke en het natuyrlijcke deel wegh genomen, behoudende het zeedelijcke gelijck Socrates. Aristochius roey de niet alleene het reedelijcke en natuyrlijcke uyt, maer scheurde oock het zeedelijcke deel, dat hy alleene hadde overgelaeten, weghnemende de verbeteringen, achtende dat dit ten deele van een Pedant of botterick heer quam, maer niet van een Philosooph: alleens of een Philosooph iet anders was als een onderwijser van 't Menschlijcke geslachte, gelijck Seneca in sijnen LXXXIX brief verhaelt. Maer dese scheuren en reeten zijn veel geringer als de verkeerde gevoelens van de Werreld, Hemel, Ziele en van God, onse eeuwige goed, by 't welcke de Wijse deses Werrelts Sotten zijn. Laet de Sotten en trouwloose Menschen vaeren met haer gevoelen, door 't welcke zy het kleed van de Wijsheyt hebben gescheurt, waer door zy niet den naem van Wijsen, maer van Sotten verdienen: gelijck Paulus haer in 't I cap. totten Rom. uytdruckt, haere gedachten, seyt hy, zijn ydel, en haer onverstandigh herte is verduystert geworden: daer zy hen selven voor wijs hielden, zijn zy dwaes geworden. Welckers sotte en bedrieghlijcke Wijsheydt ten laesten van de waere Wijsheyt wort verstroyt en verwart, gelijck S. Hieron. tot Paulinum over de spreucke Abdiae verhaelt, en Isaias seyt aen 't XXIX cap. Ick sal zijner wijsen Wijsheyt te niet doen, en het verstand zijnder kloecken sal ick verwerpen, de waere Wijsheyt sal de valsche te niet doen.
Zy houd metten rechter hand eenighe boecken, en metten slincker den Rijxstaf. De boecken bedieden de naerstigheyt, die die geene doen moet, dieder wijs wil sewen. Dies moet hy besigh zijn in 't opsoecken van nutte en profijtlijcke boecken, om de Wijsheyt te verkrijgen, en hy moet sich opheffen uyt den slaep van luyheyt en leedighgangh, die anders niet als geyle Minne, haet en snoode werckingen plachten voort te brengen, en die den wegh, om totte Wijsheyt te komen, toesluyten. En dit is 't geene Horatius waerschouwt:
Eysch voor den dagh een boeck en licht,
En stier dan dijn gemoed en plicht,
Nae 't geen dat eerbaer dient betracht,
Of anders, Min en Nijd houd wacht.
't Selve seyt hy breeder van 't naerstigh lesen der Socratische boecken, om de Wijsheyt te begrijpen. Persius de schimpdichter weckt den traegen sluymers mede op, en noodight hun totte Philosophie: roepende op 't laeste tegens de traege en sloffe, datse de Wijsheyt sullen versorgen, en vermaentse totte kennisse van 't ondersoeck der dingen, dat is, totte natuyrlijcke spieglende Philosophie. En laeger vermaent hyse totte wercklijcke zeedelijcke Philosophie, seggende: Ellendige Mensch! sie d'oorsaecke der dingen en leer die verstaen. Voorts seyt hy, Wat zijn wy? of waerom worden wy tot het leven geboren? waer toe is d'ordre gestelt? van wien de merckpaele en de soete beweginge? hoe wy maete in Rijckdom sullen houden, wat behoorlijck is te wenschen. Wat nuttigheyt dat harde geld in sich heeft. Hoe veele wy het Vaederland en de lieve vrienden schuldigh zijn. Hoedanigh God bevolen heeft, dat ghy wesen sult, en hoedanigh ghy in de Menschlijcke dingen gestelt zijt. Alle dese saecken, seyt hy, moet ghy leeren.
Soo isset dan van noode, dat ghy den slaep en ledighgangh verjaeght, als vyanden van de konst, en schadelijck om Wijsheyt te verkrijgen, diewelcke door 't keeren en leesen der boecken verkregen wordt, zijnde daer van wercktuygen en gereetschappen. Isidorus seght, dat alle de nuttigheyt heer komt van 't leesen der boecken, en van 't overwegen: en 't geene wy niet weeten, dat leeren wy door 't leesen; en dat wy hebben geleert, bewaeren wy door de overweginge: waer over oock de boecken stomme Meesters genaemt zijn.
De Scepter bediet, dat de Wijsheyt, die in dit werck van Boetius voor de Philosophie wort genomen, een Koninginne is van alle vrye konsten, die van haer worden toegestelt. Oversulx alsoo de Wijsheyt en Philo- | |
| |
sophie kennisse hebben van de Godlijcke en Menschlijcke saeken, die zy in haer begrijpt in de spieglinge en in de werckinge, soo worden van haer gemaeckt alle de geleertheden en konsten, die daer sijn of in de spieglinge of in de werckinge. En zy stelt als de werckende oock de Burgerlijcke Wet toe, dieder onder de zeedelijcke Philosophie of Ethica behoort. En gelijck de Zeedekonst in 't gemeen handelt van de manieren, soo leeren wy daer door in 't besonder om Wetten te geven aen ons selve, en dat door de Oeconomia of Huysbestieringe aen Huys en Huysgesin, door de Politica of Staetbestieringe aen de Volckeren: wesende de Wet een kennisse van 't Godlijcke en Menschlijcke recht, gelijck de Wijsheyt mede is. Als Seneca, Plutarchus, Pierius en andere verhaelen. Het is dan geen wonder dat M. Tullius totte Philosophie seyt, datse is een vindster van de Wetten, een Meestersche van de zeeden en van de konsten. Zy is 't buyten twijfel: Want zy is een voortteelster der konsten, en als een Moeder die de Griecken Philosophie noemen. Seneca seyt in zijnen 95 brief, dat de Philosophie niet anders is als een Wet van 't leven, en een Koninginne van de wetenschappen en van de vrye konsten. Cicero roept haer in zijnen Redenaer en Tusculaensche vraegen aldus uyt: O ghy Philosophie! geleytster des levens, ondersoeckster der deughd, uytdrijfster der gebreecken, wat souden niet alleene wy, maer wat soude het gantsche Menschlijcke leven konnen zijn, sonder u? Ghy hebt de steeden gebouwt, en hebt de verstroyde Menschen in de vereeninge des levens te saemen geroepen. In welcke woorden de Philosophie Koninghlijcke werckingen en eertijtelen van Koninginne, werden toegeschreven. Aristippus willende te verstaen geven dat de vrye konsten de zeedelijcke Philosophie mosten volgen, als door de welcke alle andere mosten geleert worden, en dat zy was Koninginne van alle, soo seyde hy, dat die geene, die mette vrye konsten geciert zijn, en de konsten verachten, de Vryers van Penelope gelijck waeren, diewelcke altijd veel werx maeckten van de dienstmaeghden Melanthone en Polidora, doch waeren niet eens bekommert om de bruyloft van Penelope, diewelcke Vrouwe, Heerscherinne en Koninginne van Ithaca was. Aristoteles verhaelt gelijcke saecke mede van Vlysses, diewelcke als hy nae de Helle gingh, sprack hy met alle helsche schaduwen, behalven met Proserpina de Koninginne. De eerste spreuke van Aristippus houd Plutarchus in zijne opvoedinge der kinderen, dat van Bion komt, daer hy de Philosophie een kort begrijp noemt en 't opperste van alle konsten, als hy seyt, de spreucke van Bion is kluchtigh, die daer seyde, gelijck als de Vryers van Penelope, wanneer zy met haer geen spraeck kosten houden, soo bleven zy by de dienstmaeghden sitten: alsoo zijn oock die geene, wanneer zy de Philosophie niet konnen vatten, dan brengen zy haeren tijd over in slechte beuselingen. Waer over de Philosophie 't hoofd en 't kort begrijp van alle konsten, jae te recht een Koninginne magh werden genaemt. Voor soo veele als de Philosophie in d'eene hand de Boecken, en in d'ander hand den Scepter houd, soo kan men oock dese bediedenisse geven, dat een Koningh die den Scepter over 't Volck voert, oock noodigh heeft de boecken te houden van de goede Zeeden en burgerlijcke Wetten, om wel te regeeren, en het Krijgsgebiet wel te bestieren: Hy moet oock de Boecken dickwijls keeren en oversien, ten eynde hy daer in magh geschreven vinden, 't geene de vrienden en de mindere, haere onderdaenen, hem niet behoeven te vermaenen noch te onderwijsen. Demetrius Phalareus vermaende den Koningh Ptolomaeum, dat hy niet min den Scepter soude in handen houden als nutte boecken, die totte goede bedieninge noodigh en bequaem waeren. Als wy overwegen dat de Philosophie de Boecken in de rechter hand houd, en den Scepter in de slincker, daer op is te verstaen, dat de Wijsheyt moet boven de Heerschappie en boven 't Koninghrijck gestelt worden: Want sonder wijsheyt of wijse raed, kan men niet wel regeeren of gebieden: Waer over als in de gulden Eeuwe, gelijck Possidonius in den XC brief van Seneca seyt, de wijse Philosophen alleene regeerden, en dat die daer Vorsten en Wetgevers waeren. Solon is geweest een Prins en Wetgever van Athenen, Licurgus van Lacedemonien, Zaleucus van de Locrensen. Plutarchus verhaelt in zijn Isis en Osirides, dat de Egyptenaers haere Koningen sochten uyte Priesters of uyte Krijgs-Helden: want dese wierden in waerde gehouden om hare dapperheyt, en die om hare wijsheyt. Maer wat Krijghsman tot Koningh wierde gekoren, dieselve gaf sich onder de onderwijsinge der Priesters, op dat hy de Philosophie
| |
| |
en Wijsheyt mocht deelachtigh worden, en oversulx bequaem zijn totte regeeringe des Rijx. Waer over Aristoteles in zijn Rhetorica seght, dat de Wijse bequaem is om te regeeren. Attalus, de Meester van Seneca, beweert, dat hy een Koningh is: Maer aen Seneca scheen het, dat die meer was als een Koningh, want hy kost den Koningen Wetten voorschrijven, om wel te regeeren: Want my dunckt, seyt hy, dat die meer regeert, die 't geoorloft is, den Regeerders te bestraffen, gelijck Seneca in zijnen CVIII brief getuyght. Wy sullen wijders seggen, dat de Koningen met wijse Mannen te raede gaende, het geene doen, dat van een wijse raed is voorgestelt: En daerom als Vespasianus eens vol groote vreughde en blijdschap, tusschen twee Philosophen stont, riep hy uyt: O goede God! geef dat ick over den Wijsen magh gebieden, en zy wederom over my. En om het voordeel dat hy uyt haer ommegang trock, seyde de Koningh, dat hy niet wilde dat voor den Wijsen, de deure soude zijn gesloten, gelijck Philostratus in 't vijfde boeck verhaelt.
Daer is oock niet aen te twijfelen, of der Wijsen raed, het Philosopheren en de Philosophie, zijn groote hulpmiddelen om wel te regeeren, gelijck Plutarchus wijtloopigh verhaelt. M. Antonius de Keyser, wort oock gepresen, dat hy de Philosophie in zijn borst, tonge en mond hadde, die oock dickwijls dese peerle van Plato plagh te verhaelen, dat dan de steeden geluckigh souden zijn, soo de Philosophen mochten regeeren, of dat de Keysers mochten Philosopheeren, gelijck Iulius Capitolinus in zijn leven verhaelt. 't Welck oock de Keyser Theodosius aenmerckende, dede zijne beyde soonen Honorius en Arcadius, by eenen wijsen Man Arsemium te leeren, diewelcke, siende dat de Meester, terwijl hy haer onderwees, voor haer stont, en dat sijne kinderen hooghmoedigh saeten, wierde de Keyser over haer vergramt, doende haer van de Koninghlijcke cieraeden berooven, haer vermaenende dat het beter waere, dat zy op haer self leefden, dan dat zy met gevaer en sonder geleertheit of wijsheyt souden regeeren. Een spreucke die van Nicephorus seer wort gepresen. Met rechte reeden wort dan de Philosophie met een Scepter afgemaelt, die seer wel by de Wijsheyt past; want zy maeckt dat de Princen seker en sonder gevaer regeeren, waer van de Wijsheyt in 't VIII cap. der spreuken selve sal getuygen, dat door haer de Koningen regeeren, en de Wetgevers het recht onderscheyden. Hugo seyt, de Philosophie leert oprecht en wel regeeren. Ditselve verstont Philippus de Koningh van Macedonien seer wel, en daerom vermaende hy sijnen soon Alexander de Groote, dat hy de Philosophie, door de onderwijsinge van een Philosooph soude leeren, ten einde hy geen groote misslagen, in 't regeeren, soude begaen, gelijck ick, seyde hy, gedaen hebbe, 't welck my noch berouwt.
De Koningen draegen, door de Philosophie, een goede naem en geruchte, niet soo seer om de Volckeren met Wijsheyt te regeeren, als om wijs te zijn, en sich selve te bestieren. Genomen wanneer een Koningh sich selve wel bestiert, soo sal hy oock de onderdaenen met vernoegen en algemeene toejuychinge wel regeeren: Maer gelijck het swaer valt een eedel en moedigh Paerd in zijnen loop te breydelen, ten zy datter iemant op sit, die 't kort inbind, alsoo swaer valt het oock een vry Vorst, die niemant boven hem kent, dat hy sich selve bestiere, en de ongeregelde hertztochten van zijn gemoed breydele: niet te min maeckt de Wijsheyt en de Philosophie alles lichter. Want de Philosophie, nae de meeninge van Aristippus en andere, betoomt de tochten van 't gemoed. 't Valt swaer aen een jongh Prins, dat hy sich kan onthouden: niet te min is Alexander Magnus door de Philosophie en de goede manieren, seer kuysch en ingebonden geweest: want hy toonde groote eerbiedigheyt aen de Huysvrouwe en de Dochteren van Darius, die met sonderlinge schoonheyt begaeft waeren, en hy hielt haer niet als slavinnen, maer hy eerde haer als zijn Moeder en Susters. Iae hy toonde oock ontsagh aen Rosanna zijn seer schoone slavinne, die hy trouwde, om haer geen geweld noch overlast te doen. Tot beschaemtheyt van soodanige Heeren, diewelcke niet ongeschent laeten, ick wil niet seggen hare slaven of dienstmaeghden, maer spaeren oock niet haere onderdaenen, alhoewel die eedel en eerbaer zijn.
't Valt swaer dat ygelijck zijnen vyand vergeve, insonderheyt aen Princen; niet te min heeft Caesar Dictator, meester geworden zijnde van de Republique en van de Regeeringe, de hertztochten der gramschap, door zijne Wijsheyt, afgebroken, en vergaf eenen
| |
| |
ygelijcken. De gemoederen worden door de lasteringen en quaedsprekingen soo ontstelt, datmen daer door een dootlijcke haet tegens den lasteraers aenneemt, niet te min hebben Augustus, Vespasianus en andere goede Keysers, geen ondersoeck tegens de quaedspreeckers willen doen, noch wreedheyt gebruycken, 't zy met woorden of boexkens, en dat door haere Wijsheyt: Want de tonge der quaedspreeckers heeft geen macht om het goed gerucht van een groot Prins, die met wijsheyt en gerechtigheyt regeert, te verminderen; want haere goede daeden en wercken, doen den quaed willigen selve liegen. En hierom vergaf Paus Pius II seer mannelijcken die geene, die met smaedwoorden en schampere steecken hem hadden uytgeroepen, maeckende daer van seer weynigh werx, en hy wilde dat in een vrye stad, als Romen was, oock vry soude werden gesproken. Dit is oock het seggen geweest van den Keyser Tiberius, als men hem quam klaegen, waer in hy betoonde, dat hy niet veel paste op de klappernie van Ian Rap en van 't heeromnes. Want als iemant seyde, datmen qualijck van hem sprack, soo antwoorde hy, Indien ick in een veld vol schoone bloemen moght wandelen, soo soude ick evenwel veele hooren, die qualijck van my souden spreecken. Dit voordeel trock oock Antonius de Philosooph en Keyser (danck moet hebben de Philosophie, die 't hem hadde geleert) van de quaedspreeckentheyt en lasteringe, dat hy nieuwsgierigh zijnde, om te weeten wat van hem geseyt wierde, verbeterde al 't geene wat hy in hem dacht berispelijck te zijn; gelijck Iul. Capitolinus verhaelt. Alle dese dingen zijn vruchten van de Philosophie, die de gemoederen regeert, en bestiert dieselve metten Scepter van Wijsheyt: Waer door alle verstandige, oock in alle voorvallen, soo wel in voorspoet als tegenspoet konnen heerschen over de tochten des gemoeds: vast staende tegens alle bespringingen en aenvallen der fortuyne. Diogenes gevraeght zijnde, wat hy doch met de Philosophie al hadde gewonnen? Indien, antwoorde hy, ick niet anders hadde gewonnen, als dit alleen, dat ick onverschrickt stae tegens alle aenvallen der fortuyne. En Dionysius de Tyran, nae dat hy uyt zijn Rijck verdreven was, en van eener gevraegt zijnde, wat hem doch Plato en de Philosophie hadde geleert? antwoorde, dat ick dese swaere veranderinge der fortuyne kan geduldigh draegen. Hy bracht sich selve niet om 't leven gelijck andere hadden gedaen, maer hy bleef vast en bestandigh heerschende over de tochten of quellingen des gemoeds. Zy draeght den Scepter of Rijxstaf om veele oorsaken: Want de Philosophie is een Koninginne van alle geleertheyt en vrye konsten, om dat zy den Princen noodigh is om wel te regeeren, oock om dat zy den geenen tot Koningen maeckt, die haer besitten, raedende met haere Philosophische vryheyt, een saecke te doen of nae te laeten. En om dat wy door 't middel van de Philosophie en van de Wijsheyt, in 't vreedsaem Rijck van de gerustheyt leven, alsoo konnen wy daer nae, tot allen tijden, plaets en veranderinge der fortuyne, heerschen over de genegentheden, hertztochten en ontsteltenissen des gemoeds, en ons selve bestieren en regeeren met voorsichtigheyt en wijsheyt. Waer over Zeno beweert, dat de wijse Philosophen, niet alleene waeren Vrye, maer oock Koningen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd