Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Italien nae de Medaglie mette volgende van Romen door den Heere Zaratino Castellini.

Een Vrouwe met het hoofd vol toorens sittende op een kloot, hebbende in de rechter een Spiesse, en in de slincker een Overvloets Hooren, nae de Medaglie van Vespasianus, aen de voeten van d'eene syde staet een Adelaer op een kloot, die van Adolph Occo op d'ander syde in de Medaglie van Vespasianus gestelt is, in 't Iaer Christi 79.

Dese beeldenisse wort nae de voorgaende uytgeleyt, alleene dat wy den Arent daer by hebben gevoeght, staende op een kloot, om de snelligheyt en dapperheyt, waer door Italien met een gestadige Oorloge de ge-

[p. 226]

heele Werlt heeft overloopen. Want Romen bemoeyde sich vijf hondert Iaeren langh (met binnenlandsche Oorlogen) om Italien onder haer geweld te krijgen: Maer daer nae 't geheele lichaem sich met het hoofd Romen vereenigende, veroverden zy Africa, Europa, en Asia, en eyndlijck de geheele Werreld, in den tijd van twee hondert Iaeren, 't welck Lucius Florus in sijn 2 boeck cap. I, voor een wonderbaere geschiedenisse heeft aengemerckt. Eenige Koningen, om gehouden te worden schricklijck in de Veldslachten, snel en dapper in 't overwinnen der Steden, en in de Landschappen te beoorlogen, lieten sich noemen Adelaers en blixemen, gelijck Plutarchus in 't leven van Aristides verhaelt. Hier uyt komt het, dat de Romeynen in de voornaemste Vaendelen of Veldteyckenen Adelaers in haren Oorlogh voerden, met blixems in haere klauwen. Het Veldteycken van Iupiter was aldereerst een gulde Adelaer, nae dat hy de Overwinninge tegen de Titans verkreegh: Van hem kregen het de Cretensen, van de Cretensen de Candiotten. Aeneas de Trojaen, gelijck Alex. ab Alexand. verhaelt, bracht die totte Latinen, waer van de Romeynen, door verloop des tijds, dieselve tot haer Wapenteecken gebruyckten. Lipsius meent datse nae de voordaet der Persianen dieselve aangenomen hebben, die dit voor een Koninghlijck teycken hielden. Xenophon een mede discipel van Plato, seyt in de onderwijsinge van Cyrus, dat de Koningh Cyrus tot sijn Wapenteecken, een gouden Adelaer op een Lance liet voor hem draegen, en dat die by sijnen tijde, by de Persiansche Koningen in 't gebruyck was. Artaxerxes de broeder van den Iongen Cyrus, voerde het selfde teecken. Alexander ab Alexandro en Castiglio doolen, die daer Cyrus eenen gouden Haen, in plaets van eenen Adelaer, tot een Veldteecken toevoegen, alhoewel het waer is, dat Artaxerxes, eenen Soldaet van Cario, toeliet, dat hy eenen gouden Haen op een spiesse, in den krijgh, voor de andere Veldteyckens soude heen dragen, gelijck Plutarchus verhaelt. Lipsius bedenckt het beter in sijne Romeynsche oorlogen, daer hy seyt, dat de Romeynen, dit uyt haer selve, of door de voordaed van haere gebuyren, hebben gevonden. Maer de Adelaer is veel eer te Romen ingebracht van de megebuyren, maer niet tot een krijghsteycken, want de Toscanen, meer als sestigh Iaeren, voor den tijd van Cyrus, Koningh van Perssen, (in den laesten oorlogh die zy hadden mette Romeynen, en daer van overwonnen zijnde, by de stadt Ereto, aen de grensse der Sabinen,) brachten aen Tarquinius Priscus den Koningh der Romeynen, de Koninghlijcke Waepens, waer mede zy gewoon waeren haere Koningen te vercieren, te weeten eene goude kroone, een purperen kleed, een purpere Mantel van verscheyden verwen, een yvoiren Stoel, en een yvoiren Scepter, daer een Adelaer boven op staet, die hy en sijne naekomelingen altijt plachten te dragen, gelijck Dion. Halicarn. verhaelt. De Koningen uytgejaeght zijnde, nam de Raed van Romen den Adelaer van haere Scepters en stelden die op haere Spiessen, die verheffende boven alle andere krijghswapenen die van Plinio in 't X boeck in 't IV cap. verhaelt zijn, als boven den Wolf, den Minotaurus, het Paerd, en het wilde Swijn. Marius, die van dat hy een kind was, heeft in 't veld een Arents nest gevonden met seven jonge Adelaers, een beduytsel van sijn seven Burgemeesterschappen, en die stelde hy veeltijts in sijne wapens, en eygende, in sijn tweede Burgemeesterschap, eygentlijck den Adelaer, aen de Romeynsche Legioenen: jae gebruyckte dieselve alleene in de Veldslachten, maer de andere wapens, setteden zy op de tenten in 't veld. Doch Marius namse geheel wegh, en van die tijd af, was noyt een bende of legioen te velde, of daer waeren twee Adelaers by. Maer Iosephus in sijn IV boeck stelt by yder bende een Adelaer, en nae het getal der Arenden telden zy haere benden, gelijck als Hirtius seyt, dat het Heyrleger van Pompejus bestont uyt derthien Adelaers. Dion stelt oock by yder bende een Adelaer, en beschrijftse gelijck op de Medaglie van M. Antonius, die by Fulvius Vrsinus te sien is. En staet de Adelaer met uytgestreckte vleugels op een spies, scherp aen 't eynde, op de maniere van een driehoeck, die van een breed yser sich spitsigh intreckt. De draegers waeren geheeten Aquiliferi, Arentdraegers.

Een Arentdraeger van Crassus die den Euphraet wilde passeeren, koste sijnen Adelaer niet verplaetsen, dan met kracht van veele omstanders, als die totte neerlage niet wilde

[p. 227]

gaen, die sijne benden en sijn hoofdman hadden geleden, van het machtigh heyr der Parthen. Dit selfde gebeurde mede aen Furius Camillus Scribonius, zijnde Ambassaet in Dalmatien, diewelcke sijne benden tot opstant en oproer verweckende, de wapenen aennam, om tegens den Keyser Claudium te trecken: Maer zy kosten de Arenden van haere plaetsen niet versetten, waer over de Soldaten berouw krijgende, sloegen desen roervinck, die sich selve tot Keyser wilde opwerpen, dood. Dese geschiedenisse verhaelt Paul. Orosius, en Caesar Baronius in sijn eerste deel. De Spiessen waeren hoogh en de Arenden kleyn van silver, en veele daer van hadden blixems tusschen haere klauwen. De Pompejaensche Arenden in Hispanien voor den Mundenschen krijgh, sloegen hare vleugelen, als of zy tot Caesar wilden vliegen, en wierpen den gulden blixem uyt haere klauwen: en op deser wijse zijnse als voorboden, van een quade uytgangh, aen Pompejus geweest, gelijck Dion in 't XLIII boeck verhaelt. De reeden waerom de Romeynen eerst silvere Arenden gebruyckten, gelijck oock Brutus dede, wordt by Appianum vermelt. Daer van seyt Plinius in 't XXXIII boex III cap. dat het silver alderhelderst en den dagh gelijxt is, en derhalven alderbequaemst tot een Oorloghsteken, en dat meest blinckt en afsteeckt, noemende het een openbaere doolinge van die geene, die daer willen, dat in 't goud een aengenaeme verwe van de sterren zy. Maer 't is seecker dat in 't goud eene verwe en werckinge mette sterren, jae self mette Sonne is, want het flickert en vlamt met sijne straelen, als de sterren doen, en door soodaenige reeden noemt Virgilius de sterren van goud, Ferit aurea sider a clamor. dat is, 't gekrijt maeckte een weerslagh aen de gulde sterren. Valerius Flaccus geeft aen de Sonne gouden locken: En Apollo wordt van Homerus met een gouden Scepter afgebeeld, om dat, gelijck de Maene het silver, hem alsoo het goud wierde toegeschreven, tot een teycken dat het goud door sijn glans het silver overtreft, gelijck de Sonne de Maene. Isidorus wil dat Aurum het Goud, sijnen naeme hebbe van Aura van de Locht, alsoo het door den weerschijn van de lucht, meer glans van sich geeft. Oock is het de gedaente en het cieraet van de verwen en metallen, jae in geen dingh meerder als in het goud, en dat door den weerschijn van de Sonne. Boven dat, is het goud oock veel vaster en geduyriger, en 't slijt niet door 't gebruyck, het krijght oock geen schrabben noch krassingen, het hout sich lange klaer en helder in de locht, in stof, in regen, in sneeu en in ijs, gelijck de eervaringe ons veele Iaeren heeft doen sien, aen de vergulde ribben van 't gewelste van de Kercke van Vaticanus, en de goude knoop, die daer boven op is, diemen veele mijlen kan sien. Maer 't silver wort haest verdonckert, waer over het goud veel bequaemer is in 't opene veld. De reden van Plinius strijd hier tegens. Maer het silver klaer en den dagh gelijck zijnde, soude te min konnen gesien worden, want gelijck by gelijck gestelt zijnde, maeckt geen onderscheyt, als wit op wit, of silver op silver; maer het goud als geel en blinckende op de helderheyt en klaerheyt des daeghs, steeckt soo veele te meer, van verre af, als het silver doet. Iae het goud op het silver steeckt meer af als het silver self, daer het niet vergult is. Het goud dan in de lucht, als een fackel aengesteken zijnde, overtreft in glans alle metallen: en als men iet uytblinckende wil uytdrucken, seytmen het blinckt als goud, en niet als silver. Soo de Romeynen eerst silvere teyckens hebben gebruyckt, dat hebben zy gedaen om datse in alle dingen te nau geset, en in 't begin te spaersaem waeren, maer op 't laeste weecken zy niemandt in overdaedigheyt, pracht en prael, jae oock selve niet den Persianen. Het silver wierde van haer seer laet op haere munte gebruyckt, nae dien het Romeynsche volck eer de Koningh Pirrus overwonnen was, noch geen silver tot hare munte hadden gebruyckt, jae meer als hondert en seventigh Iaeren daer nae, hadden zy noch geen gepreeghde of geslagen munte, als alleen rouw koper. De Koningh Servius Tullius dede de eerste koper munte drucken. In 't Iaer 580 nae de opbouwinge van Romen, seyt Plinius, datmen begost silver te munten onder het Burgemeesterschap van Q. Fabius, vijf Iaeren voor den oorlogh van Carthago. Maer dat was in 't Iaer 484 en niet 580 van d'opbouwinge van Romen. En de gouden munte is geslaegen 62 Iaeren nae de silver munte, maer van trap tot trap opklimmende, vingen zy aen in de Republique, met

[p. 228]

silvere Veldteyckens, maer het Roomsche Rijck gebruyckte in haere krijghsteyckenen goude Adelaers, gelijck de Koningen van Persien. Dion seyt van goud nae de gewoonte van sijnen tijd, wesende onder de regieringe van den Keyser Commodus, maer niet dat Crassus, waer van hy verhaelt, die van goud hadde. Tegenwoordigh is het waepen van 't Rijck niet van Metael, maer geschildert, een swarte Adelaer met twee hoofden in een gouden veld. Fredericus II gaf den Gibellinen sijne vrienden, eenen swarten Arent in een blanck of silvere veld. De Paus Clemens IV gaf aen den Guelphen sijne toegedane vrienden, eenen rooden Arent over een groene slange in een wit veld. Soo veel de Adelaer in 't besonder in de Medaglie van Vespasianus belangt, dieselve is geslagen door last van den Raed, tot sijnder eeren, in sijn achtste Burgemeesterschap, in 't welcke zy oock desen Keyser met eenen blixem, in de slincker hand, uytbeelden, om dat zy hem hielden voor eenen snellen stercken Adelaer, een blixem van d'oorlogh, die oock in den Ioodschen krijgh in 't besonder was gedient geweest van het twaelfde Legioen, de blixemende genaemt: sulx dat zy hem toeschreven, door de voortreflijckheyt van sijne dapperheyt, de beeldenisse van den Adelaer, in plaetse van dat de Epiroten aen Pirrus den Koningh, nae de overwinninge die hy met kracht en vierigen aenval tegen Pantaucus den Hoofdman van Demetrius Koning van Macedonien verkreeg, daer zy hem den naem Adelaer gaven: Alhoewel hy uyt groote beleeftheyt sich dese naeme en eere niet wilde toemaetigen, maer vertoonde, dat sijn Heyrleger daer van oock de eere toebehoorde, als wanneer hy sich tot sijne Soldaeten keerende, seyde, Ick ben een Adelaer en dat door u, die my door uvve vvapenen, als door vleugelen, hebt in de hooghte gedraegen.