Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Inclinatione. Genegentheyt, Neyginge.

Een Ionge Vrouwe hebbende aen de rechter syde witte en aen de slincker syde swarte kleederen, en op 't hoofd twee vaste sterren, te weten die van Iupiter aen de rechter syde helder en klaer, en die van Saturnus

[p. 157]

aen de slincker syde, een weynigh kleynder als die van Iupiter, wesende duyster bruyn, houdende in de rechter hand een bos met Roosen, en in de slincker een hoop Doornen, zijnde haere beyde voeten gevleugelt.

Iongh wort zy geschildert, om dat de genegentheyt een macht is, die het gemoed beweeght en opweckt tot haet of liefde tot goede of quaede dingen: en daerom seght de Philosooph, dat de Iongelingen al te vierigh hacten en beminnen, gelijckse oock doen in andere dingen: en de oorsaecke hier van is niet anders, dan dat het eene natuyrlijcke neyginge is: en om dat alle genegentheyt niet is als tot een goede saecke, of diemen voor goed oordeelt, daerom nemen de Iongelingen dieselve voor goed aen, zijnde daer dapper toe genegen, sonder datse eenige rechte kennisse van goed of quaed hebben, en dit is de oorsaecke, dat zy of al te vierigh lief hebben of haeten.

De swarte en witte verwe bedieden het goed en quaed, het witte het licht, dat is het goed, en door het swart het quaed, of de duysternisse, en daerom sietmen dat in de Heylige Schrift het wit voor het licht der Godheyd wort genomen. Christus wort wit geheeten, en soo noemt hem de Bruyd in 't Hooge Lied Salomonis. Hy is oock op den bergh Tabor gesien, alwaer sijne kleederen soo wit waeren als de sneeu, om te vertoonen den glans sijnder Godheydt, als een openbaeringe van sijne oneyndlijcke goedigheyt, die hy sijne Apostelen mede deelt.

De Genegentheyt dan in 't wit geschildert, vertoont ons, dat dieselve schoon is en uytblinckende, herkomende uyt een gesuyvert verstand, gelijck in 't tegendeel het swart ons niet anders vertoont als duysternisse, die eygentlijck voorteyckens van 't quaed zijn: en daerom zijnse in de Heylige Schrift ons aengewesen datse veroordeelt zijn in 't swart: gelijck in Baruch verhaelt staet dat haere aengesichten swart van den roock zijn. De Genegentheydt dan in 't swart afgebeeld, vertoont dat dieselve droevigh en verkeert is, niet heerkomende uyt een oprecht oordeel.

De twee sterren, van de geseyde Planeten, op 't hoofd, bedieden haere neyginge, om dat de sterre van Iupiter van natuyre goedaerdigh, en die van Saturnus schaedelijck en quaed is. 't Selve bediet oock de verwe van 't kleed.

Zy hout in de rechter hand een bos Roosen, om uyt te drucken dat de Neyginge even moet zijn als de Roosen, te weten, schoon, van goeden reuck en deughdigh, en dat de Mensche sich alle tijd tot schoone en deughdige saecken moet neygen. En daerom beelden de Egyptenaers metten Roosen-krans, een ronde en volmaeckte circkel van de Deughd af: En oock soo de neyginge goed waere, op de maniere van de Roose, soo soude zy een goede reuck der Deughd uytspreyden, en daerom geloof ick, dat David oock bid dat God sijn herte wil neygen nae sijne getuyghnissen, wel wetende, van hoe grooten gewichte de neyginge zy.

De Doornen in de slincker hand, bedieden het tegenstrijdige van de Roosen, wesende gelijck Pierius seyt een beeld van gebreecken. Sulx dat de bediedsels van de Roose en Doorne tegen een ander, yder in haere beteyckenisse, moeten werden genomen.

De voeten zijn gevleugelt, want de neyginge is een haestige beweginge, diewelcke doet of haestigh verblijden of walgen, nae de overeenkominge die zy door de natuyre, door 't bloed, door de aert, gewoonte en nae de stand, mette saecke, heeft. Doch dit is te mercken, dat de neyginge yder natuyre gemeen is, maer zy wort in yder nae sijn aert verscheyden gevonden. In de verstandlijcke natuyre wordt de natuyrlijcke neyginge gevonden, doch volgende daer in den wille, in de gevoelijcke natuyre volghtse de gevoelijcke Genegentheyd, in de natuyre, die van kennisse berooft is, daer in is de neyginge alleen nae de ordre van de natuyre, en daerom wort geseyt, dat de steen nae 't centrum of middelpunt daelt, en de vlam om hoogh, want dese neyginge is haer van de natuyre.

Wy verstaen dan in onse beeldenisse de verstandelijcke neyginge, en die kan wesen of goed of quaed, heerkomende van den wille, diewelcke vrywilligh kan of goed of quaed zijn, wesende een vrye macht, die uyt haere natuyre, al het geene dat daer toe

[p. 158]

vereyscht wort, kan doen en niet doen, willen en niet willen; En alsoo kan, by gevolgh, de neyginge wesen goed en quaed, d'eene ten goede, d'ander ten quaede, doch niet op eene tijd, maer al vervolgens nae een ander. Want willen en niet willen zijn twee tegenstrijdige dingen, die op eene saecke en op een tijd niet konnen wesen.