Bijdragen tot de geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Deel 1

Regelnummers proza verbergen

[p. 121]

Die schoone ende die suuerlicke historie van Appollonius van Thyro.

[p. 123]

tekstkritische noten

8 dat sine
18 scipbrokic hi ende

Die schoone ende die suuerlicke historie van Appollonius van Thyro.

1Hier beghint een suuerlicke ende schone hystorie van 2Thyro Appollonio: Ende hoe die coninck Anthiochus een 3subtile vraghe wt gaf den ghenen, dye begeerden ende 4eysschten te huwelicke sijn dochter.

5Hoe die prince Appollonius eysschte te wijue des conincx 6Anthiochus dochter.

7Hoe die coninc Anthiochus Thyrum Appollonium dede 8veruolghen om te doden, om dat hi sine subtile vraghe ende 9wtgheuen beduyt hadde.

10Hoe Appollonius vloot met scepen ter haeuenen van Thar-11sien, ende seer vriendelic ontfangen wort van Stranguilio, 12prince vander stadt van Tharsien.

13Hoe Appollonius met groter eerwaerdicheit ghebrocht wort 14ter zee bi sijn sceepen van Stranguilio, ende hoe alle sijn 15scepen metten volcke verdoruen in die zee sonder alleen 16Thyrus Appollonius, die met groter auenture te lande quam.

17Hoe Appollonius ontfanghen wort van enen visscher, als 18hi wter zee quam scipbrokic, ende hoe hi vanden visscher 19ghewesen wort tot den coninck Altistrato van Penthapolianen.

20Hoe Thyrus Appollonius minlic ontfanghen wort vanden 21coninc Altistrato van Penthapolianen.

22Hoe des conincx Altistratus dochter verliefde op Thyrum 23Appollonium om sijnder groter consten vanden spele inder 24luiten.

25Hoe die coninc Altistratus ordineerde Thyrum Appollonium 26een meester te sine van sijnder dochter in allen consten van 27spelen.

[p. 124]

1Hoe des conincx Altistratus dochter sieck wort wt lieften, 2die si droech tot Thyrum Appollonium.

3Hoe die coninck Altistratus vernam dat sijn dochter 4begheerde tot enen man haeren meester Thyrum Appollonium. 5Ende hoe hi by raede van sinen heren die bruyloft ordineerde, 6ende homen die feeste hielt ende publiceerde.

7Hoe Appollonius ende sijn wijf met veel sceepen voeren 8nae dat lant van Anthiochien, ende hoe Appollonius wijf 9doot bleef van kinde, ende wort te lande ghesonden in een 10besloten kiste met groter droefheit.

11Hoe een groot meester in medicinen corts hier nae opten 12ouer vander zee spaceren was, ende vant dese besloten kiste, 13ende als hijse op dede, arbeyde hi met subtilen medicinen, 14om dat hi beuant noch teykenen des leuens ynden lichaem.

15Hoe Appollonius weder omme quam tot Tharsien, daer hi 16vanden prince Stranguilio minnelic ontfanghen wort. Ende 17hoe hi sijn dochter beual den prince Stranguilio ende Dyo-18nisiades sijnder huysurouwen, ende woude van daer reysen 19doer menich lant als een groot coepman.

20Hoe Dyonisiades Thyrus Appollonius dochter gheheten 21Tharsia beual te dooden seer strenghelic van eenen lantman.

22Hoe Tharsia verlost wort vander doot doer auentuere van 23zee rouers, die haer doot versaghen, daer sij voeren aenden 24ouer vander zee.

25Hoe Tharsia vanden rouers vercoft wort eenen roffiaen, 26diese brocht in sijn ghemeen huys om loen aen haer te 27winnen.

28Hoe Appollonius nae .xiiij. iaren quam weder om tot 29Tharsien vernemen nae sijn enighe dochter. Als Appollonius 30verstaen hadde van Stranguilio ende Dyonisiades dat sijn 31dochter doot soude sijn, seylde hi seer drouich van daer nae 32Thyro, ende si verstaken bi storme ende onweder aen die 33stat van Mithelen, daer Tharsia sijn dochter noch leuen-34dich was.

35Hoe Athanagoras prince vander stat van Mithelen quam 36besien die schone scepen, ende hoe hy verstont dat Appollo-37nius screyende ende drouich was beneden inden scepe.

[p. 125]

tekstkritische noten

1Hoe Athanagoras gheboet Tharsia te comen te scepe om 2Appollonium te vermaken met hare schone relacien ende 3vrye consten, die si hadde.

4Hoe Appollonius wt groter droefheit Tharsia metten voeten 5stack, dat si weemoedelic wort screiende ende beclaghende 6alle haer ongheluck ende gheschienisse, waer bi datse Appol-7lonius wort kennende sijn dochter te wesen.

8Hoe Appollonius gaf sijnre dochter tot eenen wijue Atha-9nagoras prince vander stat van Mithelen. Ende hoe Leno 10die roffiaen verbrant wort tot eenre wrake sijnre quaetheit, 11dye hij ghetoent hadde aen Tharsia. Ten ware gods gracie 12geweest, si hadde ghescoffiert gheweest.

13Hoe Appollonius in sinen slape wort vermaent dat hi 14reisen soude tot Ephesien, ende vertrecken daer opelic inden 15tempel alle sijn gescienissen, die hem gheboert waren.

16Hoe Appollonius tot Ephesien inden tempel vertelde int 17openbaer alle sijn gheschienissen, waer bi dat hem sijn wijf, 18coninc Altistratus dochter, die doen daer was, verkende, 19ende greep hem inden armen ende custe hem.

20Hoe Appollonius met groter macht reysde tot Tharsien 21om wraeke te doen over Stranguilio ende Dyonisiades.

22Hoe Appollonius ende sijn wijf reysden daer nae by 23haeren vader den coninc Altistratus van Penthapolianen. 24Ende hoe Appollonius den vijscher dede voer hem brengen 25ende gaf hem groot goet, want hi hem behulpelick gheweest 26hadde in sijnder noot.

17 dat hi sijn
21 voer

27Hier beghint die suuerlicke ende schone historie 28van Appollonius van Thyro. Ende hoe dye 29coninc Anthiochus een subtile vraghe wt gaf 30den ghenen, die begheerden ende eysscheden 31te huwelicke sijn dochter.

32HEt regneerde een coninc, geheten Anthiochus, in een 33stadt, die nae sijnen naem geheten was Anthiochia.

[p. 126]

tekstkritische noten

1Dese coninck creech van sinen wijue een alte sconen dochter. 2Doe dese dochter groot wort, sij wyesch in alle schoenheyt 3op, ende veel princen begeerdense te hebben tot haren wyue, 4ende deden daer nae vraghen, ende met grote huwelicse 5goeden daer toe lieten si haer aenden coninc eysschen¹⁾. 6Maer die wile dat hem die vader beryet, wyen dat hi sijn 7dochter geuen wilde van allen, want hy dat niet en wiste, 8soe wort hi met een boese begeerlicheit ende een vlamme des 9wreetheyts ontsteken inder lieften sijns eygens dochters, ende hi 10begonste haer veel meer lieuer te hebben dan een vader sijn 11kint sculdich is lief te hebben. Ende want hi aldus wrastelde 12ende doende was met der verwoetheyt, ende vacht met die 13scaemte, so wort hi verwonnen met die liefte. Op een tijt 14so ginc die coninc Anthiochus tot die slaepcamere sijns doch-15ters, ende hi beual al sijn gesinne, dat hi binnen sijnen 16houe hadde, dat si alle verde vandaen souden bliuen, recht 17of hi met sijn dochter wat heymelicx te spreken hadde. Als 18hi bi sijn dochter alleen in die camer was, soe wort hi 19seer ontsteken ende becoert van die oncuysheyt. Die dochter 20weder stont hem langhen tijt, mer die vader wan den strijt, 21ende heeft haer beroeft den maechdeliken scat. Hi ghinc van 22daen, want²⁾ doe ghesloten was sinen raet. Dese dochter bleef 23bedroeft sitten, ende dochte wat si best doen soude, ende 24soe geuielt dat haestelic ende onuersienlick tot haer quam in 25ghaen die voetster hare minne. Ende want si dye dochter

11 is sculdich is
11 wrastelde mitter verwoetheit
14 so ghinc hi tot
15 beual sijn ghesin datsi
21 maechdeliken staet
23 ende siet onuersien haestelic so quam tot haer ingaen.

1) Gesta: multi eam in matrimonium petebant cum magna et inaestimabili dotis quantitate. Bij Riese: multi eam in matrimonium petebant et cum magna dotis pollicitatione currebant (Riese vermoedt quaerebant).

2) Terwijl de Gesta (althans naar de door mij gebruikte uitgave) lezen: nodum uirginitatis rupit et pudorem uiolauit. Cumque puella quid faceret, vindt men bij Riese: uirginitatis eripuit, perfectoque scelere euasit cubiculum. Puella uero. Wat wil dat doe ghesloten was sinen raet zeggen? Of zou mogen vermoed worden dat hier eens een tweeregelig versje (met rijm staet: raet) heeft gestaen? Want staet leest men in de Gesten voor scat. In r. 20 rijm: tijt: strijt.

[p. 127]

tekstkritische noten

1sach seer drouich ende int aensicht bescreit, so vraechde si: 2Waer om is v siel aldus drouich ende bedruct? Die dochter 3antwoerde: O mijn alder liefste; in deser slaepcamer sijn twe 4edele namen¹⁾ verghaen. Die voetster seide: O waerde ende 5wtuercoren vrouwe, waer om segdi dat? Si antwoerde: want 6voer mijn hijlick ende echte ben ick met die alre meeste 7sonde besmet ende vercraft. Als die voetster dat hoerde²⁾, so 8vraechde si verbolghentlic, of si sinneloes hadde gheweest. 9Wye duuel dat alsoe stout hadde gheweest, die dat bedde 10des coninghinnes dorst vercraften? Si antwoerde: Och, och, 11die grote boesheit heeft die sonde gedaen³⁾. Die voetster 12seide: Waer om en geef di uwen vader dat niet te kennen? 13Si antwoerde: waer is mijn vader? Waert dat ghij verstaen 14condet, mijn vaders naem blijft in my verloeren. Ende mi 15en is niet behaechelic noch en begheere anders gheen goet 16dan die doot. Doe die voester hoerde, dat si raet begheerde 17om te moghen steruen, soe begonste si haer met smekenden 18woerden weder om te troesten, omdat si niet mismoedych en 19soude sijn⁴⁾. Onder dit dat dese coninck aldus met sijn 20dochter te doen heeft ghehadt, soe⁵⁾ woude dese boese wrede 21vader sijnen ondersaeten te verstaen gheuen, dat hi een goeder-22tieren vader was, die sijn dochter soe lief hadde wt vaderlijcke

4 edele mannen
4 waerde vrouwe
7 dat hoerde ende sach
9 waer gheweest
11 die boesheit
15 beghere goeds goet alte hant anders niet dan

1) Gesta: duo nobilia nomina perierunt.

2) Men vindt in de Gesten ende sach na hoerde, terwijl in de Gesta staat: audisset et uidisset. Dat uidisset is nog een overblijfsel van den oorspronkelijken tekst, dien de Gesta hier gewijzigd hebben. Bij Riese: Puella uero stans dum miratur scelesti patris impietatem, fluentem sanguinem cupit celare: sed guttae sanguinis in pauimentum ceciderunt. Subito nutrix eius introiuit cubiculum. Ut uidit puellam flebili uultu, asperso pauimento sanguine, roseo rubore perfusam ait.

3) Gesta: Impietas fecit hoc peccatum (scelus bij Riese).

4) Aldus in de Gesta. De Historia Apollonii voegt hier nog bij: et inuitam patris sui uoluntati satisfacere cohortatur.

5) Bij Riese: Qui cum simulata mente ostendebat se ciuibus suis pium genitorem, intra domesticos uero parietes maritum se filiae gloriabatur.

[p. 128]

tekstkritische noten

1liefte met een beueynst aensicht, soe verblide hi hem van 2binnen dat hi gheworden was sijn eyghen dochters man. Ende 3om dat hi altijt soude moeghen sijn dochter ghebruyken ende 4houden, soe versierde hij een nijeuwe manier van scalcheyt. 5Om te verdriuen ende benemen nae sijn dochter te vragen 6of tot een wyf te eysschen, soe sette hij sijn questije wt, 7segghende aldus: Soe wye die solucie van mijn questie can 8vinden, die sal mijn dochter hebben te wijue, ende soe wye 9daer in ghebrake, ende niet en riet wat myne questie beduyt, 10die soude sijn hooft daer om verliesen. Dit ordineerde die 11coninc, om dat nyemant en soude soe koen sijn, dat hi sijn 12lijf auentuerde op soe wonderliken rales. Veel edelen van 13alrehande landen sijn nochtans daer gecoemen ouermits die 14onghelouelyke schoenheyt des dochters, of sij bi auentuere 15doer wijsheit der gheleerder mochten vinden die solucie sijns 16vraeghens, maer nyemant en constese raeden¹⁾, also datter 17veel onthooft worden. Ende haer hoofden worden op die 18poert vander stadt gheset, om dat alle die ghene, die daer 19quamen, sien souden dat beelt des doots, ende alsoe ver-20uaert worden, ontsich ende vreese crighen souden alsulcke 21voerwaerde an te ghaen. Dit dede hi alte samen, om dat hi 22alleen soude moghen bliuen met sijn dochter in ouerspel.

5 ende te benemen
13 nochtan ghecomen
16 vraghes
19 veruaert werden ontsich vrees crighen alsulken

1) In de Gesta anders: si quis forte prudentia litterarum quaestionis solutionem inuenisset quasi nihil dixisset decollabatur.

23Hoe die prince Appollonius eysschede te wijue 24des conincx Anthiochus dochter.

25DIe wijl dat Anthiochus aldusdanige wreetheit pleechde, 26luttel tijts daer tusschen soe gheboerdet dat een sonder-27linghe ionghelinc van Thyro, een prince van sinen lande 28seer rijc, die Appollonius hiet, wel gheleert in die natuerlike 29consten, een groot poete²⁾. Dese voer ouer die zee, ende

2) Deze zin is onvoltooid gebleven. Ook aldus in de Gesten. een groot poete staat niet in den Latijnschen tekst.

[p. 129]

tekstkritische noten

1quam voerbi die stadt van Anthiochien varen. Hi sach die 2hoofden op die poerte, ende hi vraechde die saeke. Ende 3alst hem gheseit was, soe dede hi sijn scepen legghen, ende 4ghinc inder stat totten coninc. Hi gruetede den coninck, 5ende seide: Ic eyssche v dochter tot eenen wijue. Doe¹⁾ seide 6die coninck: hoerde ghi dat niet ghaerne soe sach hij op 7desen ionghelinck ende seide: Weet ghi die condicien der 8bruloften mijns dochters wel? Appollonius antwoerde: Jae 9ick, ende opter poerten hebbe ict ghesien. Doe wort die 10coninck veronwaert ende toernich om sijn stouticheits wille, 11ende seyde: Hoert dan wat dat raeles is. Die questie is dese: 12Ic²⁾ worde ghedraeghen van misdaet, ende gheuoet met 13moederlick saet. Ick soeke mijn broeder, wonder siet, mijns 14moeders man en vinde ic niet. Als dese ionghelinc dese questie 15ontfanghen hadde, so ghinc hi een weynich aen een side van-16den coninc, ende ouerdocht ende socht hier van den sin te 17weten. Als god gaf³⁾, hi vant die solucie van dese questie. 18Hi quam weder tot den coninck ende seide: Goede coninck, 19ghi hebt wt geset een questie. Hoert nv die solucie. Want 20dat ghi seght: Ick worde ghedraghen van misdaet, dat en 21liechdi niet: besiet v leuen wel. Oeck dat ghi voetsel neemt 22of geuoet wort met moederlick vleys of saet, dat is oec also: 23besiet v dochter wel. Doe dye coninc hoerde, dat dese ionghe-24linc die questie ghesolueert hadde, soe sorchde hi dat sijn 25leelike sonde wt comen soude ende gheopenbaert worden, 26ende hi seide totten ionghelinc, op hem siende met een 27toernich ghesichte: O ionghelinc, ghi sijt daer verde of, ghi 28en hebt niet waer gheseyt, ghi hebt verdient datmen v ont-29hoofden soude. Maer siet ick gheue v noch .xxx. dagen 30respijt, bedenct v wel, reyst weder thuys, ende ist dat ghi

10 toornich op
27 daer veer van

1) Hier geeft het Volksboek wartaal. Lees met de Gesten: Doe die coninc hoerde dat hi uie (lees niet) garen en hoerde so sach hi.

2) De woorden Ic worde tot en vinde ic niet vormen een vierregelig versje. Ook als zoodanig gedrukt in Bors bewerking, fol. 6.

3) Gesta: deo fauente.

[p. 130]

tekstkritische noten

1hier binnen die solucie cont vinden, soe sal ick v mijn dochter 2geuen. Ende en weet ghi dat niet te raeden, soe seldi ont-3hoeft¹⁾ worden. Dese ionghelinck Appollonius was hierom verstoort, 4ende reysde met sijn volck weder om te Thyro in sijn lant.

3 Appollonius die was
10 ‘hi’ niet in de Gesten
14 ende reyset hem naeuolghende, ende als ghi coemt
14 hi compt
18 tot des ionghelincx lant
21 ‘als’ niet in de Gesten
22 niet ghedwaelt niet gheloghen
24 wreedelic booslic

1) Gesta: sin autem decollaberis. (Bij Riese: sin alias, legem agnosces.)

5Hoe die coninck Anthiochus Thyrum Appol-6lonium dede veruolghen om te doden, om dat hi 7sijn subtile vraghe ende wtgheuen bedyet hadde.

8ENde alsoe gheringhe als dese ionghelinc ghereyst was, 9soe riep die coninc tot hem sijnen hofmeester Thali-10archum, ende hi seide tot hem: O Thaliarche, die de alder 11ghetrouste dienaer sijt mijnre heymelicheden, ghi sult weten 12dat Thyrus, Appollonius heeft gheraden ende gheuonden die 13solucie van mijnre questie. Daer om soe bereyt v ter stont, 14ende volghet hem nae. Ende als ghi compt te Thyro, soe 15dodet hem met ysere of met venijn, ende wanneer ghi dat 16ghedaen hebt ende weder coemt, soe seldi van my groot loen 17ontfaen. Thaliarchus die nam sijn waepenen met ghelt, ende 18reysde tot des conincx lant. Mer Appollonius die was daer 19eerst ghecomen, ende ghinck in sijn hof in sijn camer, ende 20dede sijn studorium sijn liberarie op, ende doersocht sijn boe-21ken. Hy en vant anders niet dan al soe als hy gheseit hadde, 22ende dochte in hem seluen: Ick en heb niet ghedwaelt, noch 23niet gheloghen. Die coninck Anthiochus heeft sijn dochter 24wredelic ende boeflick lief. Ende ouerdenkende, seyde hi in 25hem seluen: Wat selstu gaen beghinnen, Appolloni? Du hebste 26des conincx questie ghesolueert, maer sijn dochter en hebdi 27niet ontfanghen. Daerom so²⁾ sijdi van god alsoe verlaten, dat

2) Ook aldus in de Gesten. In de Gesta: Ideo delatus es a deo ut non morieris. Dit maakt het niet veel duidelijker. Bij Riese leest men: ideo dilatatus es, ut neceris.

[p. 131]

tekstkritische noten

1ghi niet steruen en soudet. Ende ter stont soe gheboet hi 2datmen sijn scepen soude laden met koren, tarwe, weyt, met 3goude ende mit siluer ende met costelike cleder. Ende met 4weynich van die alre trouste, di hi hadde, ginc hi des nachtes 5te scepe, ende voer int wilde diep der zee. Des anderen 6daghes soe wort hi van sijnen burgheren ende ondersaeten 7gesocht, ende want hy nieuwerts gheuonden en wort, soe 8was inder stadt grooten rouwe, om dat die alre liefste prince 9vanden lande alsoe verloren was. Daer ghesciede groot gescrei 10inder stadt. Jae die liefte vanden burghers was alsoe groete 11tot haeren prince, dat¹⁾ langhe tijt dye barbiers leech ghinghen 12steken breken open spelen worden verboden, die stouen wor-13den toe ghesloten, ende niemant en ghinck ter taueernen²⁾ 14te byer of te wyne, maer die gheheel stadt stont in groter 15droefheyt. Ende daer dyt aldus ghesciede, soe quam Thali-16archus, die van Anthiocho den coeninck wt ghesent was om 17Appollonium te doden ende te veruolghen. Ende want hi die 18huysen gesloten sach, ende tvolck aldus drouich, so vraechde 19hi een kint of knecht aldus: Seght mi, wildi leuen, waer om 20is dese stadt soe droeuich? Dat kint seide: O mijn alder liefste, 21weet ghi dat niet? wat vrachstu? Dese stat is in aldusdanighe 22droefheit, om dat Appollonius, die prince van desen lande, 23vanden coninc Anthiocho weder comende niet meer en is 24ghesien, ende men can hem nyewerts vinden. Als dat Thali-25archus verstont, soe was hi seer blijde, ende toech weder om 26tot den coninck, ende seide: Weest blide, o mijn heer coninc, 27want Appollonius ontsiet v ende en is nyewerts te vinden. 28Die coninc antwoerde: Appollonius mach vlien, maer nyet 29ontghaen³⁾. Ende hi dede ter stont een bandiment bescriuen 30ende of roepen: Soe wye dat Appollonium van Thyro, den

8 so wert inder stat

1) In de Gesta: ut multo tempore tonsores cessarent, publica spectacula tollerentur, balnea clauderentur. - ‘Steken breken’ is mij onduidelijk.

2) In het Volksboek staat traneen; in de Gesten der tauaernen.

3) In het Latijn ligt eene woordspeling, die de vertaler niet heeft opgemerkt. Gesta: Fugere quidem potest, sed effugere non potest.

[p. 132]

tekstkritische noten

1versmader ende viant mijns lants, gheuanghen brochte, die 2soude vijftich talenten gouts daer mede winnen, ende soe wye 3sijn hoeft brochte, die soude hondert talenten gouts ontfanghen. 4Hier om worden niet alleen sijn vianden haechtich op hem¹⁾, 5maer oeck sijn vrienden ouermits ghiricheit daer toe ghetoghen, 6dat sij Appollonium veruolchden ende sochten, te water ende 7te lande, in wildernissen, mer niemant en consten vinden. 8Doe dede die coninc scepen toe bereyden om desen ionghe-9linc te veruolghen.

18 op die selue stont daer oec gecomen
20 versmade een ouden
21 antwoert of wedergruet
23 gegruet here coninc

1) In de Gesten komen de woorden ‘haechtich op hem’ niet voor. Ze zijn te schrappen. Vergelijk de Gesta: non tantum inimici sed amici cupiditate seducti ad persequendum Appollonium properabant.

10Hoe Appollonius vloet met sinen scepen ter 11hauenen van Tharsien, daer hi seer vriendelic 12ontfanghen wort van Stranguilio, prince vander 13stadt van Tharsien.

14ENde daer en binnen dat sij die scepen toemaecten, soe 15quam²⁾ Appollonius met sijn scepen an die stat van 16Tharsien, ende als hi daer bi die zee kant ghinck wandelen, 17soe wort hi ghesien van een sinen knecht, gheheeten Elinatus, 18die op dye tijt oec daer ghecomen was. Dese trat tot 19hem ende seide: Weest ghegruet, heer coninc Appolloni! 20Appollonius dede, als grote heren gemeenlic doen: hi versmade 21den ouden hoeuelinck, ende en gaf hem gheen antwoerde. 22Doe worde die oude man toernich, ende gruetede hem noch 23eens, ende seide: Weest ghegruet, coninc Appolloni, ende 24spreket mi toe, ende en wilt mi niet versmaden in enen 25snoden armen rock, die met eerliker manieren verciert is, 26want wist ghi dat ick weet, soe soudi scarpelick voer v sien,

2) In sommige Latijnsche teksten van de Historia volgt hier een gesprek van Apollonius met den stuurman van zijn schip. Doch ook in de Gesta komt het niet voor.

[p. 133]

tekstkritische noten

1ende hoeden v. Appollonius seide: Ist v behaechlick, soe seght 2mi dat. Elinatus sprac: Ghi sijt bescreuen, ende v lijf is op 3een groot gelt gheset. Appollonius vraechde: Wye soude den 4prince van sinen lande bescriuen, of op ghelt setten te doden? 5Elinatus antwoerde: Anthiochus die coninc. Appollonius ver-6wonderde: Waer om heeft hi dat ghedaen? Elinatus antwoerde: 7Om dat¹⁾ ghi den raeles gheraeden hebt, ende ghi wet dat 8hy bi sijn dochter slaept. Appollonius vraechde: Hoe veel 9ghelts heeft die coninc op mijn lyf gheset? Elinatus ant-10woerde: Soe wye dat v leuendich tot hem brenghet, die sal 11vijftich talenten gouds hebben, ende soe wye v hooft totten 12coninck brenct, hondert talenten. Ende hier om so rade ick 13v dat ghi vliet daer ghi veylich sijt. Ende als Elinatus dit 14gheseit hadde, soe ghinck hi wech. Doe riep hem Appollonius 15weder tot hem, ende badt hem dat hi comen woude met 16hem, hi soude hem hondert talenten gouts geuen. Ende hi 17seide: Neemt aldus veel van mijn armoede, want ghi hebt 18des wel verdyent, ende daer toe slaet mijn hooft of²⁾, ende 19brenct dat den coninck, soe sal hi seer blijde wesen. Siet ghi 20hebt hondert talenten gouts. Ende ghi sijt onnosel in die 21saeke, want ic v daer toe ghehuert hebbe dat ghi den coninc

1 behagelic belieftet v
3 vraechde Ende wye
6 antwoerde want om dat ghi wesen wout dat hi is recht of hi seggen woude: Anthiochus slapet bi sijn dochter ende dat woudi doen haer tot een wijf hebben. Appollonius vraechde voert hoe veel
16 ‘hi’ niet in de Gesten
17 hebt dat wel

1) Gesta: Quia quod pater est tu esse uoluisti. Het Volksboek wijkt hier dus van de Gesten en de Gesta af.

2) Gesta: et amputa caput meum et regi presentes et tunc magnum gaudium habebit. Ook hetgeen in de Gesta volgt toont dat hier de schuld niet aan den vertaler ligt, maar aan de Gesta zelve. Bij Riese leest men: ‘et puta, te mihi caput a ceruicibus amputasse et gaudium regi pertulisse. Et ecce habes pretium centum talenta auri et puras manus a sanguine innocentis. Dit is duidelijk. Waarschijnlijk is een afschrijver met puta amputasse in de war geraakt, en heeft amputa geschreven, en later is het vervolg naar dat amputa pasklaar gemaakt.

[p. 134]

tekstkritische noten

1blide maeken soudt. Die oude man antwoerde: O heere, dat 2sij verre van mi. God bescherme mi daer van dat ick van 3sulcken werck soude loen neemen: dat is der diefhanghers 4ambacht. Biden goeden menschen en wort die vrientscap niet 5ghelijct of ghecoft mit loon. Hi seide adieu ende schiet van 6daer. Daer na sach Appollonius ter seluer plaets, daer hi bleef 7spaceerende, eenen anderen man hem te ghemoet comen, 8ende hi seide, doen hi bi hem was: Weest ghegruet, Stranguilio 9(alsoe hiete hi)! Stranguilio antwoerde: Weest ghi ghegruet, 10heer Appolloni, seght mi waer om dat ghi hier aldus droeuich 11gaet wandelen ende mimeren? Appollonius antwoerde: om 12dat ick die waerachticheit gheseit hebbe, ende des conincx 13dochter te wyue gheeyscht hebbe. Ick hebse, tis waer, ghe-14eyscht, ende in mijn lant en wil ic niet sculen. Stranguilio 15seide: Heer Appolloni, mijn stede is arm, ende en mach v 16edelheit niet voeden, ende noch daer toe soe liden wi te 17hants groten hongher, ende dieren tijt van koren, of weyt, 18alsoe dat den burgheren vander stadt gheen hoepe en is¹⁾ te 19moghen ontghaen. Die doot des honghers is voer den oghen. 20Appollonius seide: Dancket god, die mi hier voervliende an 21v lant hier ghesent heeft. Ick sal v stede gheuen hondert 22dusent mudde korens, ist dat ghi mijn vlienghe doch wilt 23helen. Als Stranguilio dat hoerde, soe viel hij voer sijn voeten, 24ende seide: O heer Appolloni, ist dat ghi ons te baten coemt, 25ende helpet onse stadt in dese noot, wi en sullen niet alleen 26uwe vlyenge helen ende swigen, mer oeck, waert van node, 27voer v ende met v vechten ende striden. Si ghinghen te samen 28in die stadt van Tharsien, ende Appollonius die clam in die 29vierscaer op de merct int stadthuys, ende liet alle tvolc ver-30gaderen. Doe seide hi: O ghi Thrasianaers, ghi burgheren

3 der bosen diefhangers
5 gelijickt
8 ende seyde
17 scherpen hongher
20 die mi voeruliende hier an v lant ghesent
29 vierscael

1) Gesta: nec etiam iam ciuibus ulla spes est salutis: sed crudelissima mors est ante oculos nostros.

[p. 135]

tekstkritische noten

1poerters vander stadt, dye groot ghebrec hebt ende benaut 2sijt van koren, daer om ick, Appollonius van Thyro, sal v 3te kennen gheuen, hoe dat ick om eenich misdaet des conincx 4handen ende toren vlien moet, dat v nochtans salicheit ende 5geluck in brenget. Ic sal v een dienst doen, dat ich hope, dat 6ghi nimmermeer vergheten en seit, ende waer om dat ghi mijn 7voerloepinghe wel helen sult. Dat is: ic sal v doen ende 8vercoepen hondert dusent mudden corens, elc mudde om vier 9hellinc¹⁾, alsoe dat gecoft is in mijn eyghen lant. Als die 10burghers dit hoerden, dat si dit koren alsoe goet coep souden 11hebben, soe waren si alte samen seer blide. Si dancten hem, 12ende haesten hem elc om koren te halen. Doe nam Appol-13lonius dat ghelt, dat si om koren ghegheuen hadden, ende 14gaft der ghemeenten totter stat oerbaer ende haer nootdruft 15daer of te nemen, op dat niet scinen en soude, dat sijn 16coninclike edelheit comenscappe dede. Als die burghers vander 17stat die grote minlicke onsprekelike barmherticheit saghen, 18soe lieten si maken op die plaetse een costelic beelde, nae 19hem gheformt²⁾, dat in sijn rechten hant hadde weyt koren, 20ende onder sijn lufter voet die maet. Ende daer stont voer 21aen die voetscamele, daer hy op stont, sijn tijtel ghescreuen 22aldus: Appollonius van Thyro heeft Tharsien die stat alsulcke 23gauen ghedaen, daer si den wreeden doot mede is ontgaen³⁾.

5 brengt want ic
5 ic hore
14 oerbaer ende noot te besighen op dat
17 ontsprekelike
18 een costelick werck een carre een beelt nae hem gheuormt daer op staende dat

1) Gesta: octo aereis singulos modios. In de Gesten: om achte placken. Over plack en hellinc Oudemans, Bijdrage tot een Middel- en Oudnederlandsch Woordenboek, V, 633 en III, 83.

2) In verband met de lezing der Gesten zij hier vermeld dat men in de Gesta vindt: Ciues autem ut tanta uiderent eius beneficia bigam in foro statuerunt, in qua stans dextra manu. Bij Riese: Ciues uero his tantis beneficiis cumulati optant ei statuam statuere ex aere et eam conlocauerunt in biga in foro stante.

3) Ook hier een vers (ghedaen: ontgaen).

[p. 136]

tekstkritische noten

10 hoechlick voerspoedelic mit vreeden mochten
14 ende voerreisde of seilde voer
15 verwandelde sich dat
17 mede te moghen drijuen
22 doe stont

1Hoe Appollonius met groter eerwaerdicheit 2ghebrocht wort ter zee bi sijnen scepen van 3Stranguilio. Ende hoe alle sijn scepen met den 4volcke verdoruen in die zee sonder alleen Tyrus 5Appollonius, die met groter auenturen te lande 6quam.

7DAer na weynich daghen voerleden, bi raede van Stran-8guilio ende Dyonisiades sijn vrouwe, soe woude hi 9reysen in die hooft stat van Thyren¹⁾, om daer heymelic te 10sijn, op dat alle doechden sijnre beneficien hoechlic met 11vreden mochten beschict worden. Waer om dat hi met grooter 12eerwaerdicheit ghebrocht wort ter zee bij sijn scepen. Ende hi 13nam vriendelic oerlof van hem, ende toech ter zewert in, 14ende seylde voer winde drie daghen ende drie nachten. Daer 15nae verwandelde haestelic dat weer ende die wint, alsoe dat 16si alle waren in perikel, ende den doot saghen voer haer 17oghen; een yeghelick greep een stuck mede moghen te driuen. 18Alsoe haestelick quam desen tempeest hem luden ouer den 19hals, dat si alle te samen bleuen, ende verdroncken, sonder 20alleen Appollonius, dije op een planck van die zee wort 21geworpen aen die zee kant van Penthapolianen. Als Appol-22lonius op stont ende aenscouwede die zee, soe seide hi: O 23betrouwinge des zees, recht of hi segghen woude: O hoe

1) De vertaler heeft de Gesta niet begrepen, daar in den door hem gebruikten tekst der Gesta wellicht reeds dezelfde fout stond, die ik ook in de door mij gebezigde (zie bl. 111) uitgave vind. Er staat: ad penthapolim tyrenorum. Nu heeft de vertaler gedacht aan tiriorum of iets dergelijks, en vertaald: ‘hooftstat van Thyren’. Tyrenorum moest zijn Cyrenaeorum.
Nu wordt de zaak duidelijk. Daarheen (en niet naar Tyrus) wilde Apollonius gaan om er rustig en kalm te wonen. Het volgende in de Gesten en het Volksboek is eene vertaling der Gesta: eo quum beneficia cum opulentia et tranquillitate agerentur. (In de Historia vindt men dezen bijzin niet.)

[p. 137]

tekstkritische noten

1dwaes sijn si, die v betrouwen dorren te varen ouer die zee. 2Ic soude lichteliker vallen ende comen inden handen des alder 3wreesten coninc, die ic ontloep. O verscalcker der menschen, 4du zee, hebste mi daer om onthouden, ende niet mede laten 5drencken, op dat die wrede coninc mi, arm wesende ende 6ellendich, te bat soude moghen veruolghen? Werwerts sel ic 7nv hene ghaen, of wie sal mi onbekende nv mogen hulpe 8des leuens gheuen of wysen?

3 vreemste
4 om niet in het Volksboek
16 noet dwanc
17 seide met
28 volmaetelick

9Hoe Appollonius ontfanghen wort van enen 10visscher, als hij wter zee quam scipbrokich. 11Ende hoe hi vanden visscher ghewesen wort 12totten coninck Altistrato van Penthapolianen.

13ENde die wile dat hi aldus teghen hem seluen sprack, 14soe sach hij enen ionghen stercken visscher, een vrom 15man, coemen tot hemwert, die een zee pije aen hadde. Ende 16want hem dye noot seer dwanc, soe viel Appollonius voer 17dese visschers voeten, ende seide biddende ende screiende 18tranen: O ghi wie dat ghi sijt, ontfermt mi naecte, die inder 19zee bedoruen ben, die van gheen dein gheslachte, maer van 20groter edelre coemste gheboeren ben. Ende op dat ghi weten 21moecht, wie datstu behulpelick nv moghet wesen, ic ben 22Appollonius van Thyro, prince vanden lande. Ick bidde v 23dat ghi mijn lijf ende mijn leuen behulpelick wilt sijn. Als 24dese visscher sach dat weesen ende ghedaente van desen 25ionghelinck, soe wort hi medelijden met hem hebbende, ende 26nam hem op, ende leyden in sijn huys. Hy gaf hem teten, 27ende dede hem alsoe hi best conste ende mochte; op dat hi 28hem volmaectelick sine gonste toenen soude, soe toech hi 29sijn sloef wt, ende deelden aen tweeen, ende gaf die een helft 30Appollonio, segghende: Neemt voer goet dat ick hebbe, ende 31gaet inder stadt, daer suldi bi auenturen vinden, die v berm-32hertich ende behulpelic sullen weesen. Ende ist dat ghi daer 33nijet en vint, soe coemt weder hier tot mi, ende ic sal v

[p. 138]

tekstkritische noten

1mijn armoede half deylen. Ghi sultet alsoe goet hebben als 2ick, wij sullen tsamen visschen. Ick vermaen v alleen, ist 3dat v god ende die auenture weeder set in uwe waerdighe 4staet, soe wilt mijns armoeden ghedencken, ende niet ver-5smaden. Appollonius antwoerde: Ist dat ic dit verghete, soe 6bid ic god dat ic weder bederuen moet in die zee ende uwes 7gelijc niet vinden. Ende aldusdanige reden tsamen sprekende, 8soe wijsde die visscher hem den wech nader stat toe. Doe hi 9ter poerten in quam, so wort hi denckende hoe dat hi bidden 10woude om nootdruft sijns leuens te crighen. Siet daer quam 11een naect kint¹⁾ met frasschen behanghen, sijn hooft met oly 12besmeert, ende riep ouer alle die straten: Hoert alle mannen, 13edele ende onedele, die van binnen sijn of van buten, pelle-14grims of knechten, soe wye genoechte wil hebben als van 15wasschen, springen, wrastelen of kaetsen, die coem ter vin-16masi²⁾, dat is tot alsulke plaetse, die daer toe geordineert is. 17Als Appollonius dit roepen hoerde, soe ginc hi int bat, hi 18dede sijn zee pye of sloef wt, hi smeerde hem, ende sochte 19eens sijns ghelijc om te wrastelen, maer hi en vant niemant, 20soe vroem als hi was. Ter stont daer na soe quam Altistratus, 21die coninc vanden lande, daer in met veel knechten, ende 22hi begonste met sinen knechten te kaetsen, of met den bal³⁾ 23te spelen om te prouen. Appollonius dye mengede hem hier 24metten coninck, ende sloech hem den bal soe soetelick op, 25die coninck sloechen wt, ende Appollonius keerden weder 26aefsch in.

2 alleen dat is dat
7 reden callende te samen
12 man
21 int
23 te spelen te prouen
25 keerden constelick weder

1) Gesta: uidit per plateam puerum nudum currentem oleo caput unctum sabano praecinctum.

2) Als men weet dat in de Gesta staat gramasium, dan verwondert het ons niet dat de vertaler in zijnen tekst vinmasium of iets dergelijks heeft gelezen. Men herkende het gymnasium niet meer uit het woord. - Bor heeft in zijne bewerking (fol. 14) vinmasi weggelaten. Hij schrijft: dat die zoude komen ter plaetsen daer toe gheordineert.

3) Over dat balspel vergelijke men Rohde, der griechische Roman, S. 409, A. 1.

[p. 139]

tekstkritische noten

9 ende so constelick dat hi gonst, eer
18 dienstich
18 gheweest ende
19 dat hi die zee pije of roc an sloech ende om hem dede waer om
22 ghi
22 draget een quade sloof bewiset dat

1Hoe Thyrus Appollonius minlick ontfangen 2wort vanden coninc Altistratus van Penthapo-3lianen.

4DOe die coninc dat mercte, want hi een groet meester 5selue was van kaetsen, soe seide hi tot sinen knechten: 6Laet of, laet of alte samen, want alsoe mi dunct dese ionghe-7linc is mi ghelijck, teghen hem alleen wil ic spelen. Als 8Appollonius hoerde dat hi vanden coninc ghepreesen wort, 9soe creech hi moet, ende speelde soe reynlick ende constelic, 10dat hi lof, eer ende prijs beghinck aenden coninck. Daer nae 11ruste hi een weynich, ende ghinc wt van dat spel. Die 12coninck, nae dat Appollonius wech ghegaen was, soe seide 13hi tot sijn vrienden, heren ende knechten: Ic sweer v dat 14ic nye beter ende ghenuechliker spel ghehadt en hebbe dan 15huyden ouermits den ionghelinc, die ic niet en kenne. Wye 16mach hi sijn? Ende hi seide tot een van sijn knechten: Volcht 17hem nae ende verneemt wye ende waer hi is, die mi aldus 18dienstachtich gheweest is ende behaechelic. Ende dese knecht, 19hem naeuolgende, sach dat hi die zee pye aen dede, waer 20om dat hi weder keerde totten coninc, ende seide: Die ionge-21linc is in die zee bedoruen. Die coninc vraechde: Waer bi 22weetstu dat? Hi antwoerde: Dat cleet, dat hi draghet, is een 23quaden rock. Die coninck seide: Gaet haestelic ende segt 24hem: Die coninck bidt v dat ghy tauont met hem eten wilt. 25Appollonius antwoerde: Wat mijn here die coninc begheert, 26dat moet gheschien; ick wil hem ghaerne ghehoersaem wesen, 27ende hi keerde metten knecht weder om. Die knecht ghinck 28eerst in totten coninc, ende seijde: O heer, die iongelinck, 29die op die zee bedoruen is, staet hyer voer die dore, ende 30want hi snodelicken ghecleet is, so scaemt hij hem alsoe voer 31v edelheit te coemen. Die coninck gheboot ter stont, datmen 32hem waerdighe cleder soude aen doen ende alsoe laten coemen 33ter tafel. Als Appollonius in die sale quam, daer die coninc

[p. 140]

tekstkritische noten

1eten soude, soe wort hi gheordineert te sitten tegen den 2coninck ouer. Men brocht daer coninclicke spise, men at, 3men dranc, ende was daer vrolick. Mer Appollonius sat, 4ende sach des conincx siluerwerck langhe aen, ende screyde. 5Doe seide daer een totten coninck, die bi hem sat: Ick ver-6moede dat dese ionghelinc benijdt des conincx hoghen staet 7ende weluaren. Die coninck antwoerde: Du vermoetste qualic, 8want hi en benijt mijn weluaren niet, maer hi bescreyt, ende 9bewijst dat hi veel verloren heeft. Appollonius sach opden 10coninck recht of hi segghen woude: Och her coninc, ghi segt 11waer. De coninc sprac tot hem met een blide aensicht: 12Iongelinc, eet met ons, ende weest vrolic, ende hoept van 13god wat beters te vercrighen. Ende te wyle dat die coninck 14aldus vermaende den ionghelinc vrolicken te sijn, soe quam 15daer ouer tafel des conincx dochter, ionc ende schone, ende 16gaf haer vader den coninc een cusse, daer nae alle, die an 17die tafel saten naden houe ende coninclicke ghewoente. Ende 18als sise al ghecust hadde, die daer saten, soe quam si weder 19om tot haren vader, ende seide: O lieue vader, seght mi, 20wye is dese ionghelinc, die ghi aldus hoechlick aen v tafel 21teghen v ouer hebt doen sitten eten, ende aldus droeuich is? 22Die coninc antwoerde: Lieue dochter, dese ionghelinc is 23bedoruen in die zee, ende hi heeft mi soe soetelic ende 24constelick ghedient ende ghenoeght ghedaen inder spelen scoel¹⁾, 25daer om heb ic hem ten eten ghenoot met mi, maer wye 26hi is dat en weet ic niet. Maer wildi dat weten, soe vraghet 27hem. Het betaemt bet v dan mi alsulcke dinghen te vraghen 28ende te weten dan mi. Ende ter auenturen als ghi dat weten 29sult, soe seldi sijnre ontfermen. Als dit des conincx dochter 30van haren vader ontheet hadde, soe ghinc sij totten ionghe-31linc, ende seyde: O mijn alder liefste, v manieren betoenen 32edelheit. Ist v niet moeyelicken of pijnlicken, soe wilt mi v

18 ghecust hadde soe
24 ghenoeght niet in het Volksboek

1) Daar nu in den tekst der Gesta gymnasium staat, blijkt de vertaler het woord wel te kennen. Dat vinmasi (zie boven, bl. 138, noot 2) is dus op rekening van den door hem gebruikten tekst te stellen.

[p. 141]

tekstkritische noten

1naem segghen, ende v misual vertellen. Hy antwoerde: Ist 2dat ghij mi vraghet nae mijn naem, ick hebben in die zee 3verloren, ende vraechdi nae minen staet of edelheyt, die heb 4ick te Thyro ghelaten. Si smeecte ende seide weder om tot 5hem: Ick bidde dat ghi mi dit opelicker, bescheidelijker 6segghen wilt, also dat ict wel verstaen mach. Doe seide Appol-7lonius haer sijn name, ende vertelde sijn auenture ende onge-8ual, dat hem gheboert was. Doe hi dit al geseit hadde, soe 9en conste hi hem niet onthouden van screyen. Ende want dat 10die coninc mercte, so seide hi tot sijn dochter: Ha dochter, 11ghi hebt qualic ghedaen te willen weten die naem ende dat 12ongheual des iongelincx, want ghi sijn oude liden vernieuwet 13hebt. Daer om mijn lieue dochter, want ghi nv die waerheyt 14weet, soe betaemt wel dat ghi hem nv toent uwen miltheit 15ende v vryheit. Als dese dochter hoerde den wille haers 16vaders, soe sach sij opten ionghelinck, ende seide: O Appol-17loni, laet dese sorghe ende droefheit varen, voert aen sidi 18ons, ende mijn vader die coninc sal v weder rijcke maken. 19Appollonius seide haer groten danck in scaemte ende screyen. 20Doe seide die coninck tot sijnre dochter: Haelt die harp, op 21dat ghi mijn gasten daer mede vrolic moghet maken. Si liet 22haer harpe halen, ende begonste daer soetelic op te spelen. 23Sij presen alle gader dat spel, ende seiden dat si nye bet en 24hoerden spelen, ende men mochte niet soeter of konsteliker 25spelen. Maer onder hem allen soe sweech alleen Appollonius, 26ende en prees haer spel nijet. Ende want hij sweech, soe 27seide die coninc: Appolloni, du doetste qualic, in dien dat 28si alle gader mijn dochters spel prisen sonder du alleen. Appol-29lonius antwoerde: Lieue heer coninc, ist v lief, ic sal mijn 30beuolinghe daer of segghen, dat is: V dochter heeft begonnen 31die conste van dat spel, mer noch niet gheleert. Daer om 32soe hiet datmen mi die harpe gheue, ghi sult ter stont horen 33dat ghi te voren niet en wistet. Die coninc seide: Ick sie 34wel, Appolloni, dat ghi een meester ende konstenaer sijt van

5 besceyliker
9 houden
13 waerachticheit
17 voert an so
19 Appollonius die
28 sonder alleen
30 beuoelige dar van
32 horen ende bekennen

[p. 142]

tekstkritische noten

1allen dingen. Ende hi geboet datmen hem die harpe gheuen 2soude. Appollonius ghinc wat wter sale, ende liet hem ver-3cieren met een crone op sijn hooft. Hi nam die harpe, ende 4quam alsoe voer die heeren in die sale, ende speelde so 5soetelick voerden coninc, soe dat sij alle gader vermoeden 6soe dat hi niet Appollonius mer Appollo was. Ende die daer 7metten coninck aten seiden dat sij van al haer leuen beter 8gehoort noch ghesien en hadden dan dye harpe ende dye 9speelman.

2 ende liet hem moy toemaken ende verciere
13 Die conincs dochter die
14 geuanghen
17 consenre
17 consenteer v Si
18 sach op
28 conincghinne een minster
30 ende seyde

10Hoe des conincx Altistratus dochter verliefde 11op Thyrum Appollonium om sijnder groter 12konsten vanden spele inder harpen.

13DEs conincs dochter luysterde, ende hoerde, ende sach 14den ionghelinc aen, ende wordet in sijnre lieften beuan-15ghen, ende seide tot haren vader: O mijn vader, wilt mi 16consenteren ende henghen, dat ick desen ionghelinc gheuen 17mach, dat ic wil. Die coninc antwoerde: Ic consentere v 18dat. Si sach Appollonium den ionghelinc, ende seide: O 19meester Appolloni! Neemt wt gonsten mijns vaders tot enen 20gifte twe hondert talenten gouts, vier hondert pont siluers, 21een costelic cleet, .xx. knechten¹⁾. Ende si seide totten knech-22ten: Haelt hier dat ic hem ghegheuen heb. Ende in teghen-23woerdichheyt vanden heeren, alst mael ghedaen was, soe 24wort dat al daer ghebrocht ende hem ghegheuen. Si hebben 25die daer ghegheten hadden oerlof vanden coninc ghenomen, 26ende sijn thuys gereyst. Ende Appollonius seide totten coninck: 27O goede coninc, een ontfermer der ellendiger, ende ghi 28conincinne, een beminster der scholen, ende liefhebster der 29genoechliker konsten, god si met v ende adieu. Ende hi sach 30op die knechten, die hem gegeuen waren, ende hi seide:

1) In de Gesten volgt op knechten: ende thien ioncwijfs ende seyde doe. In de Gesta: seruos XX, X ancillas quibus ait. Bij Riese wordt van die ancillae niet gesproken.

[p. 143]

tekstkritische noten

1Neemt ghi knechten dit, dat mi hier gegheuen is, ende laet 2ons gaen soeken herberghe. Des conincx dochter, dit horende, 3wort si drouich, ende sorchde dat si haer lief verliesen 4soude. Sij sach op haeren vader, ende seide: O lieue heer 5coninck, goede vader, wildi nv huden desen nacht Appol-6lonium van hier laten sceiden? Ic bidde v, laet hem hier 7bliuen bi ons, op dat dese scat, die wi hem gegeuen hebben, 8niet ontstolen en worde. Doe beual die coninc haestelic, dat-9men hem een woningh stede bereiden soude in sijn hof te 10bliuen, daer hy eerlick rusten mochte. Dese conincx dochter 11verbarnende in sijnre lieften, ende en¹⁾ mocht vander nacht 12niet slapen. Ende des morghens vroech ghinck si tot haer 13vaders slaepcamer. Als die coninc sijn dochter alsoe vroech 14sach comen, seide hi tot haer: Wat beduyt dat ghi aldus 15vroech op ghestaen sijt, ende hier coemt, dat ghi niet ghe-16woenlick en sijt te doen? Si antwoerde: Lieue vader, ic en 17heb van alle den nacht niet gherust noch gheslapen. Ende 18daer om, mijn alder liefste vader, ick bid v, dat ghi mij 19den ionghelinck gheeft, ordineert, ende set mijn meester te 20wesen ende te leeren alle konstelicke spelen.

2 Die
6 scheyden laet
14 ghi nu aldus
15 ghewoenlic sijt
18 mijn

1) In de Gesten ontbreken de woorden ende en. Ze zullen hier ingevoegd zijn, omdat de uitgever ‘verbarnede’ meende te lezen.

21Hoe die coninck Altistratus ordineerde Thyrum 22Appollonium een meester te wesen van sijnder 23dochter in allen konsten van spelen.

24DIe coninc als hi hoerde dat sijn dochter alsoe gheneycht 25was tot konsten, soe was hi blide, ende liet den ionghe-26linc tot hem coemen, ende seide: O Appolloni, mijn dochter 27begeert seer v konsten te leeren al dat ghi condt, ende ic 28salt v wel loenen. Appollonius antwoerde: Here, ic ben bereit 29uwen wille ende uwen dochters begeerten te volbrenghen²⁾.

2) In de Gesten volgt op volbrenghen: Hi leerde die dochter alsoe hi gheleert hadde. In de Gesta ook: Docuit puellam sicut ipse didicit.

[p. 144]

tekstkritische noten

2 en 3 liefsten
4 siec geworden was
17 dryen lief ontfanghen
29 briefuen

1Hoe des conincx Altistratus dochter sieck wort 2wt lieften, die si droech tot Thyrum Appollonium.

3DAer nae soe wort die dochter van grooter lieften sieck. 4Als die coninc sach, dat sijn dochter sieck was, soe 5liet hi meesteren ende doctoren in medicien comen. Si besa-6ghen haer vrijn¹⁾, sij tasten haren pols, maer si en consten 7geenrehande ziecte in haer bekennen. In desen seluen tijt dat 8si zieck was, soe quamen totten coninc drie ionghelinghen, 9die zeer edel ende ryc waren, die langhen tijt dese dochter 10gheeyst hadden tot haer wijf te worden. Dese quamen alle drie 11te samen, ende grueten den coninck. Die coninc sach op hem 12drien, ende vraechde, wat haer begheerte was, waer om dat 13sij ghecoemen waren. Sij antwoerden: Om dat ghi ons geloeft 14hebt, dat ghi een van ons drien v dochter gheuen soudt, 15daer om soe comen wij huden alle drie te samen, want wij 16uwe burghers ende ondersaten sijn rijck ende edel van gheslachte. 17Ende daer om soe kiest nv, wien dat ghi van ons drien 18ontfanghen wilt tot v swagher ende kint. Die coninc antwoerde: 19Ghi en hebt nv gheen bequaem tyt gheraeckt, om dit mi te 20bidden; want mijn dochter nv leert, ende om grote naer-21sticheyt ende begheerte des leringhes soe is si zieck. Maer op 22dat niet en schine, dat ick v te langhe wil houden loepen, 23soe scrijft mi elcx uwen naem, v goet, ende dat sal ick mijn 24dochter presenteren, op dat si seluer mach kiesen, wyen dat 25si van uwen drien hebben wil. Si hebben also ghedaen. Die 26coninck nam haerre drier scriften ende last, ende besegheldet, 27ende gaft Appollonium, haren meester, segghende: Hout, 28meester, dese scriften, ende gheeftse uwen discipel, mijn 29dochter. Appollonius nam den brief, ende brochse des conincx 30dochter. Als si sach den genen, die si seer lief hadde, soe 31seide si tot hem: Meester, wat beduyt, dat ghy nv hier alleen 32coemt in mijn slaepcamer? Hi antwoerde: V vader heeft mi

1) Anders in de Gesta: illi uero uenas et singulas partes corporis tangebant.

[p. 145]

tekstkritische noten

1hier ghesent met brieuen, die ghi lesen sult. Die dochter dede 2die brieuen op, ende las van haer drien naemen, die sy 3begheerde¹⁾ in hijlic te hebben. Als sise gheleesen hadde, 4ende dye meijninghe verstont, soe werp si die brieuen wech, 5ende si sach op haeren meester, ende seide: O mijn meester 6Appolloni, sidi niet rouwich, dat ic een ander ghegeuen sal 7worden te wijue? Hi antwoerde: Neen ick, want al dat v 8eere is, dat is mijn profijt. Sij seide: O meester, haddi mijn 9lief, ghi soudet rouwich wesen. Dit seggende screef si haren 10vader antwoerde, ende si bezeegelde dat, ende gaft haren 11meester weder om te brenghen totten coninc. Ende si hadde 12ghescreuen aldus: Mijn alder liefste vader ende coninck! 13Want v goedertierenheit in minen handen ende wylle gheset 14heeft, dat ick soude scriuen, wyen ick hebben wil te manne, 15soe scriue ick v, ende gheue te kennen, dat ic den ghenen 16wil, die inder zee bedoruen is, ende op eenen planck te lande 17ghecomen is: dat sal mijn man sijn. Als die coninc dit las, 18ende den wille sijns dochters kende, ende nyet en wyste, 19wye vanden drien bedorwinge vander zee ghehadt hadde, soe 20seyde hy totten drien ionghelinghen: Wye ist van uwen drien, 21die last, noot of scipbrekinghe inder zee ghehadt heeft? Een 22van hem drien, gheheten Ardonius, antwoerde: Heer, ick 23ben bederft in die zee. Die ander iongelinc seyde daer op: 24God moet v scenden, dat ghi nimmermeer ghesont en sijt, 25want ghi ende ick sijn euen out, ende ghi en quaemt niet 26wten lande buten die poerte vander stat. Waer is die scade, 27die v geschiet is, dat ghi seght, dat ghi in die zee bedoruen 28sijt? Doe die coninc niet en vernam, dat enich van hem 29drien bedoruen was in die zee, soe sach hi op Appollonium,

1 dede dese
2 diese
8 mi
10 ende bezeghelde dat ende si gaft Appollonien haren
22 Here coninc
25 nie vten lande nauwe vter poort vander stat, ende waer

1) Deze fout ook in de Gesten. In de Gesta: tria nomina petitorum. Lees: diese begheerden.

[p. 146]

tekstkritische noten

1den meester, ende seyde: Neemt ghi den brief, ende leset, 2want het mocht wel sijn, dat ghijt bedt soudt verstaen dan 3ick, wantstu daer bi waerste, als si den brief screef. Appol-4lonius las den brief, ende want hi daer in mercte, dat si hem 5liefhadde, soe scaemde hi hem. Die coninck seide: O Appol-6loni, hebstu daer in gheuonden ende ghelesen den ghenen, 7die inder zee bederft is? Appollonius creech een blos in sijn 8aensicht, ende gaf hem weynich antwoert¹⁾. Ende want die 9coninc doe verstont, dat sijn dochter haren meester begheerde 10te hebben, gheheten Appollonius, soe seyde hi totten drien 11ionghelingen: Soe wanneer dat ic v hebben sal willen, soe 12sal ick v ontbieden. Sij dancten alle drie den coninck, ende 13reysden thuys, van waen si gecomen waren, ende als sij wech-14waren, so ginc de vader alleen tot sijn dochter, ende seide: 15Wye hebstu ghecoren tot enen man? Die dochter viel screyende 16voer haers vaders voeten, ende seide: Ick begere, o mijn 17alder liefste vader, ende eyssche te hebben den ghenen, die 18in die zee bedoruen is, Appollonium. Als die coninc sach die 19tranen ende begheerten sijns dochters, soe hief hise op vander 20aerden, ende seyde aldus: O mijn alder liefste dochter, en 21wilt nyet twifelen of sorghen, want v begeerte ende die mijn 22ouer een comen sijn. In dien dat ick sye hoe dat ick liefheb-23bende vader²⁾ worden ben, soe sal ick sonder merren ghaen 24beroepen dye bruloft.

10 In de Gesten staan niet de woorden gheheten Appollonius en drien
11 willen dan sal
12 In de Gesten vindt men niet alle drie
13 ende reysden thuys Die coninc ghinc
13 daen
22 ghecomen

1) Hier wijkt het verhaal in de Gesta van de Historia af, waar men hier leest: Rex comprehendit Apollonii manum et paululum quidem ab illis iuuenibus secedens ait ‘Apolloni, inuenisti naufragum?’ Apollonius ait ‘bone rex, si permittis, inueni’. Et his dictis uidens rex faciem eius roseo rubore perfusam intellexit dictum et ait ‘gaudeo plenius, quod filia mea concupuit te; et meum uotum est’.

2) De Gesta geven opheldering: quia amando factus sum pater.

[p. 147]

tekstkritische noten

8 hilicken ten echten.
16 scip comen seylen
17 Daerom so
24 ick hebben also
27 ende blixem

1Hoe die coninc Altistratus vernam, dat sijn 2dochter begheerde tot eenen man haren meester 3Thyrum Appollonium¹⁾. Ende hoe hi bi raede 4van sijnen heren die bruloft ordineerde, ende 5hoemen die feesten hielt ende publiceerde.

6DEs anderen daghes worden die vrienden gheroepen van 7die buer steden tot den coninck, dien hi seide aldus: 8Mijn alder liefste, syet mijn dochter wil hijlicken, ende eenen 9echten man hebben Appollonium haren meester. Ic wil ende 10begheere op v allen, dat ghi vrolic ende blijde sult sijn, om 11dat mijn dochter een wijsen man heeft ghenomen. Ende dit 12segghende, soe ordineerde hi eenen dach, datmen die bruloft 13soude houden. Sij hielden zeer eerlicke bruloft, ende si wort 14haestelic met kinde beuaen. Ende te wijlen dat sij grof was, 15soe wandelden si opt meer vander zee, ende si saghen een 16alte schonen scip seylen. Appollonius kende aen dat scip ende 17aen die wapenen wel, dattet wt sinen lande quam. Daer om 18vraechde hi den stierman, waen dat scip was, ende waen 19dattet quam. Hi antwoerde: Van Thyro. Appollonius seide: 20Gy hebt mijn lant genoemt. Die scipper seyde: Sijt ghi dan 21gheboren van Thyro? Appollonius antwoerde: Het is alsoe 22ghi seght. Die scipper vraechde: Kent ghi dan wel den prince 23vanden lande van Thyro, gheheten Appollonius? Hi ant-24woerde: Jae ick hem heb alsoe wel ghekent als ick my seluen 25doe. Die stierman seide: Ick bid v, waer ghi hem quaemt te 26spreken, dat ghi hem wilt segghen, dat hi blide sy. Want die 27donre ende den blixem heeft die coninc van Anthiochien 28ghesleghen met sijn dochter. Ende dat conincrijck van Anthi-29ochien wort bewaert totten prince van Thyro Appollonius 30behoef. Als dit Appollonius hoerde, blidelic soe eysschte hi 31oerlof van sijn wijf om te reysen dat conincrijck in te nemen.

1) Dit was reeds in het vorige hoofdstuk verhaald. Dit opschrift had in het Volksboek dus elders moeten staan.

[p. 148]

tekstkritische noten

1Sijn vrou antwoerde ende seide screiende: O mijn lieue here, 2al waert dat gy in vreemden landen waert, soe soudi haesten 3tot mijnen aerbeit te comen. Ende wildi nv, die bi mi sijt, 4van mi trecken? Maer ist dattet oerbaer dunct, ende ghi dat 5ymmer doen wilt, soe sullen wy tsamen reysen, want ic en 6mach v niet deruen, noch van v wesen. Sy quam tot haer 7vader, ende seyde: Lieue vader, weest verblijt van goede 8mare, want die wreede coninc Anthiochus is van gode ghe-9plaecht, ende doot gheslagen met sijn dochter vanden blixem, 10ende die scat ende dye crone is ons gegeuen, ende wort ons 11bewaert. Daer om soe bid ic om oerlof daer te trecken met 12mijnen man. Als die coninc dit hoerde, soe was hi seer blijde, 13ende dede sijn scepen van Thyro in die hauene comen ende vol 14goets laden. Ende om dat sijn dochter grof was, ende opt vterste 15met kinde, soe besorchde hi oeck inden scepe een wijse vroemoe-16der ende bewaerster. Ende sij namen oerlof aanden coninck, 17alst al besorcht was. Sij cusseden malcander, ende seiden adieu.

4 dat v dat oorbaer
14 ende int
15 vroemoer, een minne ende een bewaerster
17 malcander segghende
26 In de Gesten niet ende

18Hoe Appollonius ende sijn wijf met veel scepen 19voeren nae tlant van Anthiochien ende hoe 20Appollonius wijf doot bleef van kinde, ende het 21was een dochter, ende hoe si te lande wort 22ghesonden in een besloten kiste met groter 23droefheyt.

24ENde Appollonius met sijn wijf, ende met sijn volck 25voeren te samen. Syet als sy in die zee geseilt waren 26een deel daeghen, soe stont een groot tempeest ende onweder 27op, alsoe dat die vrouwe seer zieck wort, ende si creech haer 28kint een ionghe dochter, maer si bleef ouer doot¹⁾. Als dat

1) Uitvoeriger het verhaal in de Historia: Qui dum per aliquot dies uariis uentorum flatibus detinentur, septimo mense cogente Lucina enixa est puellam, sed secundis sursum redeuntibus coagulato sanguine conclusoque spiritu defunctae repraesentauit effigiem.

[p. 149]

tekstkritische noten

1saghen haer huysghesin, soe riepen sij ende screiden seer 2luyde. Dit hoerde Appollonius, hi liep daer toe, ende sach 3sijn wijf legghen als doot, alsoe hem dochte. Hij scoerde sijn 4cleeder van sijn borst, hi screide, ende viel op dat dode 5lichaem, ende seide: O mijn wtuercoren lieue wijf, des conincx 6Altistratus dochter, wat sal ick uwen vader antwoerden doer 7v? Als Appollonius dit gheseit hadde, soe sprack die stierman 8vanden scepe tot hem: O heer Appolloni, weet dat die zee 9die dode lichamen niet verdragen en mach. Daer om soe 10ghebiet, datment in die zee werpt. Ten sij dattet alsoe 11gheschie, wi sijn in perijkel alle te verdrencken. Appollonius 12antwoerde: Wat segstu, quade knecht? Soudi my raden, dat 13ick dit lichaem int water werpen soude, dat mij wten watere 14naect ende arm ontfanghen heeft? Die scipper antwoerde: 15Lieue heer coninck, het moet alsoe sijn ghedaen, sullen wi 16den doot ontghaen¹⁾. Appollonius riep sijn knechten, ende 17seide: Maect een starcke kiste, van binnen vertinnet, ende 18van buten met spieghel harst ghewreuen, alsoe datter geen 19water in en mach coemen. Doe dese kiste ghemaect was, soe 20cleden si die vrouwe met coninclic habijt, ende leydese yn 21die kiste, met veel gouts ende met costelijken scat onder haer 22voeten, op haer houet een croene als een coninginne toe 23behoert. Appollonius cussede sijn vrouwe die coninginne met 24bitterlike tranen, ende van haer alsoe verlof nemende, lyet 25hij dye kiste met veel screyinghe van hem allen in dye zee 26setten, ende hy beualse god van hemelrijcke. Dyt kynt beual 27hy dye minne naerstelick te voeden ende te bewaren, op dat 28hi die voer sijn dochter soude moghen presenteren sijn nichte 29haer kint²⁾.

7 ende als
11 wi sijn al tesamen in perikel te
13 worp dat
15 heer het
18 buten wel verspieghelharset
21 ende costelicke
23 cussede haer mit
24 tranen van
24 nemende hi liet
26 In de Gesten staat niet van hemelrijcke

1) Ook hier een tweeregelig versje (rijm ghedaen: ontghaen). Zie boven, bl. 135, noot 3.

2) Deze onzin wordt ook in de Gesten gevonden. De vertaler heeft de Gesta niet begrepen: ut pro filia neptem regi ostenderet.

[p. 150]

tekstkritische noten

8 op niet in de Gesten.
17 maghet of vrou
19 hooft of voeten ende
20 wat daer inden
28 ware dat sake dat

1Hoe een groot meester in medicinen corts 2hier nae opten ouer vander zee spacerende was, 3ende vant dese besloten kiste, ende als hise op 4dede, aerbeyde hi met subtilen medicinen, om 5dat hi beuant noch teikenen des leuens inden 6lichaem.

7DEse verbolghen zee werp corts daer nae dit lichaem 8met die kist op aen die zeecant der Ephesen voer aen 9eens meesters in medicinen huijs, die gheheten was Cerimonis. 10Dese meester opten seluen dach was hi ghaen spaceren wan-11delen opt meer van die zee, ende sach dese kiste van die 12vloet gheworpen op tlant. Hi seide tot sinen knechten: Neemt 13dese kiste, ende brenctse met groter naersticheit int dorp. 14Also deden si. Doe die meester die kiste op dede, soe sach 15hi daer in legghen een seer schoon ionc wijf, vercyert als 16een coninginne, recht of si doot ware gheweest¹⁾. Hem 17verwonderde, ende seide tot haer: O goede scone maghet, 18waer om sidi aldus after ghelaeten? Hi sach dat ghelt onder 19haer hoeft legghen, ende daer een brief bi. Hij seide tot 20sinen discipulen: Laet ons besien ende leesen wat inden briet 21ghescreuen staet. Als hi den brief op ghedaen hadde, soe las 22hy den tytel, die aldus seide: Soe wye dat dese kiste vint, 23die sal dese somme gouts half hebben, ende die ander helft 24salmen legghen aen die wtuaert ende eerlike begrauinghe, 25want dit lichaem heeft veel tranen ende bitteren rouwe ghe-26laten sijn ouders, vrienden ende maghen. Daer om soe begheer 27ic, dat men doen sal nae wtwijsinghe des briefs ende also 28desen groten rouwe eyscht. Ende waer dat ghi anders dedet 29dan desen groten rouwe eyscht, soe bid ic god, dat nyemant 30v en begraeue, als gi den vtersten dach besloten hebt, dat

1) Slechte vertaling van de Gesta: et speciosam valde, et quasi mortuam iacentem.

[p. 151]

tekstkritische noten

1is als ghi ghestoruen sijt. Doe die meester dese brieuen gelesen 2hadde, soe seide hi tot sijnen knechten: Laet ons desen 3lichaem alsulcken wtuaert doen, als den rouwe eysschet, want 4ick swere ende loeue bi den hoepe mijns leuens, dat ick in 5deser doots wtuaert¹⁾ mer drouicheyts pleghen sal dan den 6rouwe eysschet. Ter stont soe gheboet hi, datmen reescap 7maeken soude om dat lichaem te pulueriseren ende te barnen, 8dat was doe die manier. Mer ter wijlen dat men dat vier 9boete, ende reescap maecte, so quam daer een ionghelinck 10discipel des meesters, die out was van subtile wijsheit²⁾. Dese 11sach dat lichaem daer alsoe bereyt staen om ghebrant te 12worden, ende sijn meister sach op hem, ende seide: Weest 13welcoeme, want dese tijt heeft v verwacht³⁾. Nemet dese 14cristallen ampulle met salue, ende al dat tot dese begrauinghe 15behoeren sal dat doet. Die iongelinck quam totten lichaem, 16hi toech die cleeder boeuen van die borst, hi smeerdese 17met salue. Hij betastede alle haer leden, ende doe hi met 18sijn hant aen haer herte quam, soe voelde hi leuen. Die 19ionghelinck verscrickede, hi taste haeren pols, hi leyde sijn 20noes aen haer nose ruykende ende lippen mont aen mont, 21besoekende of hi enich leuen meer in haer vernaeme. Hi 22bekende, dat die doot ende dat leuen teghen malcander 23streden; elck woudet winnen. Hi seide totten knechten: 24Brenghet hier fackelen ende vierpannen, aen vier hoecken 25soetelic getempeert⁴⁾, op dat haer bloet, dat beuroren is, 26weder mach ontdoyen. Als dit die ionghelinc beuoelt ende

4 loef v
5 dodes
9 ende daer toe
13 dese in cristaan ampul
21 meer an haer
24 ende niet in de Gesten
26 ionghelinck gheuonden beuoelt

1) Gesta: in hoc funere.

2) Gesta: discipulus medici adolescens, et quantum ad ingenium pertinet senex.

3) Gesta: haec enim hora expectauit te. Bij Riese: hac enim hora te expectaui.

4) Zonderlinge vertaling van Gesta: Supponite faculas per quatuor angulos lente et temperate. Riese gist dat voor lente ‘lecti’ moet gelezen worden. [et temperate alleen in de Gesta.]

[p. 152]

tekstkritische noten

1ghesien hadde, soe seyde hi tot sijn meester: Dese vrouwe, 2die gi segt dat doot is, si leeft, ende om dat ghi mi te bet 3loeuen moget, ic sal v dat opelic tonen. Hi nam dat lichaem, 4ende leydet int bedde; hi warmde olye, ende smeerde haer 5borst daer mede met boemwolle, die hij daer op leyde, alsoe 6dat haer bloet, dat binnen was gheronnen van pijn ende 7coude, weder allenken gesmolten ende ontdoyt wort, ende 8inden leden weder ouer al liep. Die aderen worden open 9ghedaen, sij dede haer oghen op, ende ontfinc moet des 10leuens, ende seyde totten discipel, die daer aldus bij haer 11was, wreef ende salfde: Wye bistu? Siet wel toe dat ghi mi 12niet anders aen en tast, dan v gheoerloft is, want yck ben 13een conincx dochter, ende een conincx wijf. Als die ionge-14linck dit hoerde, soe was hi wter maeten seer blijde, ende 15ghinck tot sijn meester, ende seide: Siet meester, dese vrouwe, 16eens conincx dochter, die leeft. Die meester prees ende loefde 17die grote conste ende cure sijns discipels, ende verwonderde 18van sijn wijsheit, ende seijde tot hem: Hoert, ick en wil 19niet ondanckbaer weesen van dye naersticheit uwes leringhes 20ende constes. Neemt loen, want dese vrouwe heeft veel ghifts 21met haer ghebrocht. Ende die meester gheboot, datmen haer 22met costelicke cleederen soude cleeden, ende met die alder 23beste spijse voeden. Daer nae als hi waerachtelic verstont ende 24bekende, dat sij was van coninclike gheslachte gheboren, soe 25hielt hijse, ende bewaerdese, ghelijck oft sijn eyghen dochter 26ware gheweest. Sij bat hem datse nyemant handelen¹⁾ en 27moeste. Hi ordineerde haer te weesen metten maechden in 28Appollijn des afgoddinnes tempel²⁾, op dat sij onghequest 29soude moeghen bewaert worden.

3 moghet ghelouen ick sal v opelick
7 weder lencken luttel ghesmouten
14 wter maeten niet in de Gesten
19 ondanckbaer sijn

1) Gesta: et rogabatur ab ea cum lacrimis ne ab aliquo tangeretur.

2) Gesta: inter sacerdotes Dianae templi eam cum feminis misit. Wellicht is dit misit bij het herstellen dezer plaats in Riese's uitgave niet onbelangrijk.

[p. 153]

tekstkritische noten

7 dat dit ghesciet is
8 vast in die
8 scepen an die stat van
25 of niet in de Gesten

1Hoe Appollonius weder omme quam tot Thar-2sien, daer hi vanden prince Stranguilio minlick 3ontfanghen wort. Ende hoe hi sijn dochter beual 4den prince Stranguilio ende Dyonisiadès sijnder 5huysvrouwen, ende hi woude van daer reysen 6doer menich lant als een groot coepman.

7DIe wijle dat dit aldus gheschiede, soe reysde Appol-8lonius in die zee, ende quam met sijn scepen tot Thar-9sien. Hij ghinck wten scepe nae Stranguilionis huse ende 10Dyonisiades houe. Hi wort daer lieflick ontfanghen, ende hi 11vertelde hem aldaer die wederspoet, voerspoet ende auenture, 12die hem gheboert was, sint dat hi lest van daer scheyde, 13ende hoe dat sijn vrouwe gestoruen was inder zee, maer dat 14hi van haer ghehouden hadde een ionghe dochter, daer hi 15seer blide om was. Ende daer om, want ick mijn betrouwen 16ghehelick in v heb, soe wil ic v segghen, wat mijn meyninge 17is. Ick en wil niet reysen om te ontfanghen dat conincrijck 18van Anthiochien, dat na mij ghehouden wort. Ende ic en wil 19niet weder om tot mijn swagher, mijn wijfs vader den coninck, 20wyes dochter dat ic in die zee verloren heb. Maer ick wil 21reysen ouer al, recht of ick een groot coepman ware. Daer 22om soe beueel ick v mijn dochter op te voeden met v dochter 23Philomasia, ende ick bidde v dat ghi mijn dochter haeren 24naem gheeft ter eren van de stadt Tharsia, ende ic sal v laten 25mijns dochters minne of voetster, diese bewaren sal. Als 26Appollonius dit aldus geseit hadde, soe leuerde hi hem sijn 27ionghe dochter met groten scat gout, siluer, ende costelike 28cleeder. Ende hi swoer dat hi sinen baert niet en soude 29laeten sceeren¹⁾ ter tijt toe, dat hi sijn dochter gehilict hadde.

1) Hier volgen in de Gesten de woorden: haer of naghelen corten. Ze hadden ook in het Volksboek moeten staan. Ze staan daar later in dit hoofdstuk wel, als de min dien eed aan Tharsia mededeelt.

[p. 154]

tekstkritische noten

1Si verwonderden alle gader, die dit hoerden, dat Appollonius 2alsoe swaren eet swoer, ende si loefden hem, dat si sijn 3dochter met grooter naersticheyt op souden voeden. Appol-4lonius ghinck te scepe, ende seylde in verde vreemde coninc-5rijcken. Daer en binnen als Tharsia vijf iaer out was, soe 6wort si ter scolen gheset om te leeren vrye consten met 7Philomasia, Stranguilionis dochter, die seer van eender oude 8waren. Doe Tharsia .xiiij. iaren out was, ende quam wter 9scolen, soe vant sij haer voetster ende mynne Ligosidem, die 10haesteliken sieck gheworden was. Si ghinc bi haer sitten, 11ende vraechde die sake haerre siecte. Die minne antwoerde 12ende seide tot Tharsia: Luistert ende hoert nauwe toe, goede 13dochter, wat ic v seggen sal, ende onthout dat wel in v herte. 14Wye meenstu dat dijn vader, moeder of lantscap is? Si ant-15woerde: Dit is mijn lantscap, daer ic gheboren ben, die stadt 16van Tharsien, daer ic minen naem van voere. Stranguilio is 17mijn vader, ende Dyonisiades mijn moeder. Die voetster 18versuchte, ende seide: Hoer dochter, ende leert van my nv, 19waen ghi gheboren sijt, ende van wat gheslachten ghi gheboeren 20sijt, op dat ghi na mijnre doot weten moecht, wat gi doen 21selt. Ghi hebt eenen vader, gheheten Appollonius, een prince 22van Thyro. V moeder hiet Lucina, Altistratus des conincx 23dochter. Als v dese ter werelt baerde in die zee, soe starf si 24van v, ende v vader Appollonius leydese in een starcke kiste, 25vercyert als een coningynne toe behoerde, met vele scats ende 26costelicheits, ende settese in die zee om te lande te comen, 27daert god gaue. Daer na quam v vader met sijn sceepen aen 28dese stat, ende hi heeft v met mi beuoelen desen heer Stran-29guilio ende Dyonisiades sijn wyf te bewaren. Appollonius v 30vader swoer doe ter tijt, dat hi sinen baert nyet en soude 31laten sceren, haer noch naeghelen corten, ter tijt toe dat hi 32v wt ghehijlict hadde. Daer om soe vermaene ick v: Ist dat 33v Stranguilio of sijn wijf eneghe moyenisse of last doen, soe

2 beloefden
9 voetster minne
19 ghecomen
21 vader die hiet
24 Appollonius die lietse in
26 costelicheits in die see setten om te
27 god dat gaef
27 na so
27 scepen ende v
30 vader die
32 Ist dat v dese

[p. 155]

tekstkritische noten

1loept op die plaetse, daer suldi vinden staen een beelt van v 2vader, grijpt dat in v armen, ende roept met luder stemmen: 3Ic ben des heren dochter, daer dit beelt nae gemaect is. 4Soe sullen die burghers ghedachtich wesen dat goet, dat v 5vader hem ghedaen heeft, ende wrekent aen die ghene, die 6v misdoen. Tharsia seyde: O goede minne, god wilt v loenen, 7dat ghi mi dit te kennen ghegheuen hebt, want haddi mi dit 8niet gheseit, dat kenne god, soe en soude ic niet gheweeten 9hebben, van waen dat ic gheweest hadde, of wye mijn ouders 10gheweest waren. Ende die wijle dat sij aldus te samen spraken, 11soe gaf die minne haren gheest. Tharsia dede haer voetsters 12lichaem eerliken begrauen, ende bescreydese, rouwe draghende 13een iaer lanck. Daer nae toech sij weder haer costelicke cleder 14aen. Sij ghinck ter scoelen, ende leerde in die seuen vrije 15consten. Ende als si wter scolen quam, soe visiteerde sij haers 16minnen graf met een ampulle wijns, so riep si haer ouders. 17Het geboerde op een tijt, dat Dyonisiades met haer dochter 18ende met Tharsia ouer die marct ghinck. Ende als dese 19burghers sagen die schoenheit ende vercyerheit van Tharsia, 20soe seiden si: Salich is die vader, die alsulcken dochter heeft. 21Mer Philomasia die schijnet seer leelick te sijn ouermits Thar-22sien haer schoenheit.

5 ouer den ghenen
9 hebben waen ick
13 na so
16 daer haer
21 mer die ander (‘haer’ niet in Volksboek)
32 ende haer minne is

23Hoe Dyonisiades Thyrus Appollonius dochter, 24gheheten Tharsia, beual te doden seer strenghe-25lick van eenen lantman.

26ALs dit Dyonisiades hoerde, dat haer dochter achter deel 27hadde om Tharsien wille, dat si alsoe seer ghepresen 28wort, soe wort si ontsteken met haeticheit, ende alleen sit-29tende docht si aldus: Appollonius haer vader en sach nye 30weder nae haer omme noch brief gescreuen. Het sijn .xiiij. 31iaren gheleden dat hi van hier toech. Hier om vermoede ic, 32dat hi langhe doot is ende haer voetster is oeck ghestoruen.

[p. 156]

tekstkritische noten

1Ic en heb niemant, die ic sorghe dat voer haer yet sal doen. 2Daer om soe wil icse doen doden, ende met haer costelijcke 3clederen sal ick mijn dochter cleden ende vercyeren. Ende 4die wijle dat si dit dochte, soe quam een lantman wten 5dorpe tot haer, die Theophilus hyet. Die riep si tot haer, 6ende seide: Wildi van mi groot loen ontfaen, soe slaet 7Tharsia doot. Die lantman vraechde Dyonisiades, waer om 8dat si die onnosele ende schone maecht, die niemans goet 9en begeert, noch niemant ongelijc en doet, also ghedoot wilt 10hebben. Dyonisiades antwoerde: Om dat si niet en doech; 11daer om en seldi mi niet weygheren te doen dat ic hebben 12wil. Ende ist dat ghi des niet en volbrenget, het sal v quaet 13coep sijn. Die lantman seide: Ja vrouwe, seght mi hoe ic 14dat soude moghen wel bi brenghen te doen. Die vrouwe 15antwoerde: Si heeft een ghewoente, alsoe gheringhe als si 16wter scolen coemt, dat si niet en eet, sij en heeft eerst 17gheuisiteert haer voetsters graf. Daer seldise wachten, ende 18grijptse biden hare, ende steectse doot met v dagghe, ende 19werpt haer lichaem in die zee. Ende ghi sult vryheit ende 20quijtsceldinge daer of van mi ontfanghen met groot loen. 21Dese lantman nam sijn dagghe; beuende ende screyende 22ghinc hi totten graue, ende seide: Wee mij, dat ick niet 23vry worden en mach dan doer stortinghe des onnosel maghets 24bloets. Tharsia comende wter scolen die ghinc met haer 25wijnpullen opt graf, alsoe si ghewoenlic was. Dese lantman 26greepse hastelic biden haere, ende werpse onder die voet. 27Ende want hi haer doden woude, so seide Tharsia tot hem: 28O Theophile, wat heb ic teghen v of tegen yemant misdaen, 29daer om dat ghi mi doden wilt? Hi antwoerde: Du en hebste 30niet misdaen, mer dijn vader, die di met grote costelicke 31cyerheit hyer gelaten heeft. Tharsia seide: Ic bid v, moet ic 32ymmer steruen, dat ghi mi tijt gheuen wilt god te tuighen 33ende te bidden. Theophilus seide: Bidt ende tuycht, want 34god is mijn oec een tuych, dat ic v moet doden by bedwanghe.

6 ‘ende seide’ niet in Volksboek
7 vraechde wat heeft die onnosel goede schoene maghet ghedaen dat ghise ghedoot wilt hebben

[p. 157]

tekstkritische noten

11 totten
16 verhoerde
27 schoene edel onnosel

1Hoe Tharsia verlost wort vander doot doer 2auentuere van zeerouers, die haer doot ver-3saghen, daer sij voeren aenden ouer vander zee.

4DIe wijl dat si op haer knien lach in haer gebet, soe 5quam daer een roefscip voer bi varen, ende saghen 6dese ionge maecht onder den last ende mes des doots staen, 7ende den lant karel ghewapent metter daggen om haer te 8doden. Sij riepen: Laet staen, wreede katijf! want dat is onsen 9roef, niet v offerhande. Als Theophilus dit hoerde, soe liep 10hi sculen na dat graf bider zee cant. Dye zeerouers namen 11die maecht, ende seylden wech. Theophilus quam totter vrou-12wen, ende seyde: Ic heb ghedaen, alsoe ghi mi gheheten 13hebt, daer om soe rade ic v: laet ons rouwighe cleder aen 14trecken, ende screyen valsche tranen in tegenwoerdicheyt 15vanden poerters, ende segghen dat Tharsia haestelic van 16groter ziecten ghestoruen is. Als Stranguilio dit hoerde¹⁾, soe 17was hi seer qualick te vreden, ende beefde van anxt, ende 18seyde: Gheeft dan my oec een rouwich cleet aen, op dat 19ic screyen mach, want ick onnoselicken in dese sonde ghe-20stricket ben. O mi! sprack hi, wat sal ic nv moghen segghen 21of doen? Want die vader van deser maghet heeft onse stat 22verlost van perijkel des doots; om dese stats wille is hi in 23die zee bedoruen, ende hi heeft sijn goet verloren, ende oec 24veel armoeden heeft hi gheleden, ende nv is hem sijn doecht 25met quaet gheloent. Sijn dochter, die hi ons beuolen hadde 26op te voeden, die heeft een wrede beest verslint. Ic mach 27nv wel mijn oghen wt screyen ouer dat goede schone ende 28onnosel maechdekijn. Och, ic ben nv ghebonden met die 29alre quaetste ende venynste serpent. Ende hi sloech sijn oghen 30inden hemel, ende seide: O god almachtich, ghi weet dat 31ic onsculdich ben vanden bloede van Tharsia. Eysschet dat 32bloet van Dyonisiades, mijnre wreeder vrouwen. Doe sach hi

1) Hier is een groot verschil in het verhaal in de Gesta en in de Historia. Daarop is boven, bl. 85, reeds gewezen.

[p. 158]

tekstkritische noten

1op sijn wijf, ende seide: Seght, ghi wreede beeste, viant gods, 2ende scuymsel der menschen, hoe hebstu des conincx dochter 3vermoert? Sij toech met haer dochter swarte rouwighe clederen 4aen, ende dat moeste oec doen haer man, ende stortede 5valsche tranen voer dye burgheren, ende seide: O alre liefste 6burghers, weet dat wij screyen ende tot v ropen, dat ghi oec 7rouwich wesen sult, om dattet licht onser oghen Tharsia, 8Appollonius des princen van Thyro dochter, haestelic ghe-9storuen is, ende heeft ons groten druc ende hert seer ghelaten, 10die wij waerdelic hebben doen begrauen¹⁾. Als dit die bur-11ghers hoerden, soe waenden sij waers, ende ordineerden ter 12eeren ende verdiensten haers vaders een schone metalen graf, 13daer si op deden eenen tytel setten, aldus ghescreuen: Dit 14graf is ghemaect ter eeren der schoender edelre maecht Thar-15sia, des princen dochter Appollonius van Thyro, ouermits 16verdiensten ende goet, dat hi der stadt ende burgeren van 17Tharsien bewesen heeft.

1 segt mi
5 poorters
9 hert rou
10 waerlick
14 graft ende graue
29 en later: Na pont steeds groot in de Gesten
30 ende iaechdent teghen malkander op altijt

1) Gesta: quam digne sepeliri fecimus.

18Hoe Tharsia vanden rouers vercoft wort enen 19roffiaen, diese brocht in sijn ghemeen huys om 20loen daer af te winnen.

21DIe wijle dat dit gheschiede, soe quamen dye rouers seylen, 22die Tharsia ghenomen hadden, ende quamen aen die 23hauene vander stat van Mithelen. Ende onder ander goeden, 24die sij gheroeft hadden, soe worde Tharsia oeck gheset te cope. 25Dit vernam een roffiaen, een stoefhouwer, die hem met lichte 26vrouwen gheneerde, ende hi begheerdese te copen. Maer want 27Athanagoras, die prince vander stat, sach dat sij seer schone 28was, edel ende wijs, soe woude hise copen, ende boet om 29haer te crighen tien pont. Die roffiaen seide: Ick sal v daer 30.xx. pont om gheuen, ende sij verhoechdent teghen malcander

[p. 159]

tekstkritische noten

1altijt tien meer, tot dat si tot hondert pont quamen. Doe seide 2die roffiaen stoefhouder: Is hier yemant meer, die daer gainck 3in heeft, ic sal daer noch tien pont meer om gheuen. Atha-4nagoras seide: Ic sie wel, woude icse copen, soe soude ic 5veel goets daer om moeten vercopen. Het is best dat icse 6hem laet copen, want als hij se ghecoft heeft, so sal ick wel 7die eerste worden, die tot haer sal coemen, ende crighen haer 8maechdom, ende dan ist alleens, of ic se self ghecoft hadde. 9Wat leyt mi daer aen? Die roffiaen coftse, ende betaeldese, 10ende brochtse in sijn gemeen huijs in sijn sale, daer hi enen 11gouden priaep hadde, dat is heymelicdom, dat die vrouwen 12int gemeen aenbeden, costelic verciert, ende hij seide tot haer: 13O deernken, aenbedet dit! Die edel ioncfrouwe antwoerde: 14Nimmermeer en sal ic dat aenbeden. Ende si vraechde hem: 15O here, seght mi¹⁾, of ghi oec een lapsateen sijt? Die roffiaen 16antwoerde: Waer om vraecht ghi mi dat? Sij antwoerde weeder: 17Om dat die lapsatenen, die vanden lande sijn, aenbeden desen 18afgod. Doe seide hi tot haer: Ongeuallich arm deernkijn, 19weetstu niet datstu ghecomen biste in eens ghirighen roffiaens 20huys? Ende dye besocht ende wijs sijn, die voeghen hem 21naeden gewoenten vanden lande, daer sij coemen. Daer om 22soe doet oec alsoe, anbedet den afgod van desen huse. 23Tharsia viel op haer knyen voer sijn voeten, ende seide: 24O Leno (dat was sijn eyghen naem, dat²⁾ alsoe veel te segghen 25is in romeyns als roffiaen in duytsch, als die vanden loen 26ende gewin leeft, dat die lichte deernen of vrouwen verdienen 27met haren lichaem). Die edel suuerlicke ioncfrouwe Appollo-28nius dochter sprac tot den roffiaen: O Leno, ontfermt v mijnre

4 Volksboek: ic de copen; Gesten: ic dese een
5 veel ander daer om
9 daer meer an
10 huys sijn sael
13 dit Si antworde
24 soe
26 ‘ende gewin’ niet in de Gesten
26 lichte wiuen winnen, lieuer mit die vuysten daer si op sitten dan mit spinnen. Ontfermet

1) Gesta: Et ait: domine, nunquid lapsatenus es tu? Leno ait: Quare? Et illa: quia lapsateni colunt priapum. (Bij Riese: Lampsacenus.)

2) Deze verklaring, bij Leno gevoegd, natuurlijk niet in de Gesta.

[p. 160]

tekstkritische noten

1maechdelicke reynicheit. Ende en wilt mijn suuer edele lichaem 2niet setten als een hoere om gelt daer mede te winnen. 3Hi antwoerde: Weet ghij niet datmen den roffiaen¹⁾ of den 4croeden buedelen met screyen of bidden niet versmeken en 5mach? Ende hij riep ter stont den scaffer ouer die dernen 6of lichte vrouwen, ende seide tot hem: Maect dese deerne 7verceyrlic ende costelic toe, ende laet haren tytel aldus 8scriuen: Soe wye dat Tharsia eerst bekennen wil ende haer 9maechdom hebben, die moet geuen een half pont gouts, 10die ander daer nae .x. ducaten, ende een yghelic daer nae 11een schellinghe groot. Die scaffer dede alsoe hem die roffiaen 12hiet. Drie daghen daer nae soe ghinc die roffiaen voer 13metten trompers, ende leyde Tharsia totten ghemeen huys 14opelijc, om datse alle man sien soude ende begheren daer 15toe te comen ende hem profitelic sijn. Als dit sach die 16prince vander stat Athanagoras, soe nam hij een spaense 17cappe op sijn hooft, ende ginc bedect in haer cellekijn, 18daer si gheset was om neringhe te doen. Doe Tharsia hem 19sach, soe seide si tot hem: Lieue here, wilt mijns ontfermen 20om gods wille, ende ic beswere ende vermane v van gods 21weghen, dat ghi mijn reynicheit niet en quest noch niet 22en misdoet. Wederstaet die quade begheerte uwes sinne-23licheits met die reden, ende ick bidde v, dat ghi hoeren 24wilt mijn ongeual ende die quade auenture, ende die oer-25spronc daer van mercken. Hi hoerde, ende sij vertelde. 26Ende als hi haer ongheual ende snoede auenture ende haer 27edele wijsheit gehoert hadde, soe was hi bescaemt ende wort 28ontsteken met medeliden, ende hij seide tot haer: Ic heb 29oec een dochter uwes ghelyc, ic sorghe dat haer oec des 30gelijck mochte gheboeren, want nyemant en weet waer hi 31toe comen mach. Ende dit segghende, soe gaf hi haer meer 32dan op haren maechdom gheset was, ende hi beual haer int

5 ouer die meissens of
6 dese meit of deerne
19 sach doe
30 waer toe dat hi
32 machdom te verliesen gheset

1) Gesta: apud lenonem et tortorem nec preces nec lacrimae ualent. In de Gesten: croden bodelen.

[p. 161]

tekstkritische noten

1scheiden, dat sij alsoe doen soude met een yeghelicken, dye 2tot haer quamen, als sij met hem ghedaen hadde, ende sy 3en soude geen noot hebben, maer si soude haren maechdom 4wel behouden. Tharsia veel tranen stortende seide hem: Ick 5dancke v goedertierenheit, ende bid v dat ghi niemant segghen 6en wilt, wat ghi van mi ghehoert hebt. Athanagoras beloefde 7haer, dat hijt niemant vertellen en soude, ten waer alleen 8sijne dochter, wanneer dat si tot sulker outheit gecomen 9waer, ende hi scheide al screyende van daer. Ter stont was 10daer een ander bereyt, ende wachte sijn wtcoemste. Die 11vraechde hem: Hoe behaecht si v? Hi seyde: Sij en mach 12niet soeter noch edelre sijn noch genoechliker sijn. Dese 13ionghelinck ghinck in tot haer. Si sloet dye doere toe, als 14dat ghewoenlick is, want daer nyet meer dan een teffens in 15en ghaet. Dye ionghelinck vraechde haer: Hoe veel heeft v 16die prince ghegheuen? Sij antwoerde: Veertich ducaten. Hi 17seide: Tfi, scaemde hem die prince niet soe luttel te gheuen? 18Ick sal v gheuen - hout op v hant! - die helft meer. Athana-19goras die prince luysterde om te horen, hoe dat die iongelync 20met haer vaeren soude. Ende doe hi hoerde, dat hi soe 21mildelic haer meer gaf, dan hi ghedaen hadde, so seide hi 22in hem seluen: Hoe ghi meer gheeft, hoe si meer screien sal¹⁾. 23Tharsia, Appollonius dochter, die ontfinc dat ghelt vanden 24ionghelinc, ende viel voer sijn voeten, vertellende haer onghe-25ual ende quade auenture, ende wye dat si was. Die ionghe-26linc, Aposiatus geheten, als hi haer ghehoert hadde, soe 27sprac hi tot haer: Staet op, waerdighe edele maecht! Wij sijn 28alle gader menschen gheset onder dat rat van auenturen, 29ende niemant en weet, wat auenture hem geboeren mach, of 30waer toe dat hi comen mach. Hij troestese, ende nam oerlof, 31ende ghinck wt. Athanagoras die prince stont voer die doere,

19 dat dese
22 seluen eer ghi meer gheeft eer si
23 ‘Appollonius dochter’ niet in de Gesten
24 Volksboek: ‘vertellende si haer’; Gesten: vertellende hem haer
31 ‘prince’ niet in de Gesten

1) Gesta: Quanto plus dabis tanto plus plorabit. (Bij Riese: ‘plus dabis, plus plorabis’.)

[p. 162]

tekstkritische noten

1ende wachte dat die ionghelinck wt comen soude. Dese ionghe-2linck Aposiatus, wt die camer comende, quam oec also 3screyende. Als Athanagoras dit sach, soe lachte hij. Doe seide 4Aposiatus tot hem: Ghi¹⁾ sijt een groot heere, die niemant 5en hebt dan mi uwe tranen te storten. Recht of hi segghen 6woude: Nyemant en is condt, waer om dat wy screyen dan 7v ende mi. Ende sy besworen malcanderen, dat si dese woer-8den wat hem tween gheschiet waer, nyemant seggen of te 9kennen gheuen en souden, ende si wachteden die coemste 10vanden anderen, ende si saghen datse alte samen al screyende 11wt quamen. Daer na, doe die tijt ende haar neringe ouer 12was, soe quam Leno die roffiaen. Sij offerde hem dat gelt, 13ende seide: Hout, hier is dat loen van minen maechdom. 14Leno antwoerde haer, ende seide: Siet dat ghi alle daghe 15aldus veel ghelts wint, als ghi nv hebt gedaen. Des anderen 16daghes verstont Leno, dat si noch maecht was. Doen wort 17hi toernich, ende hi riep sinen scaffer, ende seide: Gaet ghi, 18ende neemse met v in die camer, ende ontmaghetse. Die scaffer 19leydese met hem op sijn camere, ende vraechde haer aldus: 20Segt mi, of ghi noch maget sijt. Si antwoerde: Ja ick, al soe 21langhe als god wil, ben ic noch maghet. Hi seide: Waer of 22ende hoe hebstu noch alle dit ghelt gewonnen? Sij antwoerde: 23Met screyen ende tranen wtstortende hebbe ick mijn snoede 24auenture vertelt, ende den mannen ghebeden, dat sij barmher-25ticheyt hebben souden, god vresen, ende minen maechdom niet 26quetsen. Ende si viel oeck doe voer sijn voeten, ende seide: 27Lieue here, ic bid v oec dat ghi barmhertich wilt weesen 28mi aerme gheuanghen, eens conincx dochter, ende en wilt 29mine reynicheit nyet quetsen. Die scaffer antwoerde: Leno 30die is seer ghirich; ghi en sult gheen maghet moghen bliuen. 31Sij antwoerde: Ist hem slechs om gelt te doen, soe weet ick

1 dese ionghelinck die quam oeck al screyende wt. Mer Athanagoras die lachtede. Doe seide
11 tijt ende ver des nering
21 Waer of hoe hebstu dan alle
28 mi een gheuanghen conincx dochter

1) Gesta: Magnus homo es, non habes cui lacrimas propines nisi mihi. De verklaring (?) is van den vertaler.

[p. 163]

tekstkritische noten

1goeden raet, want ick ben seer hoech gheleert in die vrye 2consten, ende in alle manieren van musyke kan ic ghenoecht 3maken ende spelen. Daer om soe brenget mi op dye plaetse 4op die marct, daer suldi moghen sien ende hoeren mijn konste. 5Ick hoepe aen gode, dien die oncuysheijt mishaeghelick is, 6dat hi mi alsulcke gracien gheuen sal, dat ick den volcke 7alsoe behaechliken sal sijn met mijn spel ende in te solueren 8alle die questien, die sij my sullen moghen vraghen, dat ic 9alsoe meer ghelts wynnen sal, dan of ick bleef sitten yn dat 10ghemeen huys. Doe die scaffer dit verstont, soe seide hij: Het 11behaecht mi wel. Hy dede een ordoys¹⁾ maeken op die plaetse, 12daer alle dat volck quam om dese maghet te besien. Sij 13begonste daer een schoone relacie te doen voer den volcke, 14ende hiet datmen haer questien op doen ende vraghen soude, 15si woudese alte samen solueren ende ontbinden, ende also 16geschiedet. Ende met aldusdanighe maniere soe wan sij veel 17gelts vanden volcke. Athanagoras bewaerdese alsoe wel 18dat si reyne maecht bleef, want hij beualse den scaffer te 19bewaren, oft sijn eygen dochter ware, ende gaf hem veel 20ghiften daer van.

9 also veel meer
11 dede reetschap een terdous maken
17 Athanagoras die
29 rouwe cleder
31 dit segghen ende doen

1) In de Historia wordt van scamna gesproken.

21Hoe Appollonius nae .xiiij. iaren quam weder 22omme te Tharsien vernemen na sijn enige dochter.

23DIe wijle dat dit aldus gheschiede, so quam Appollonius 24nae die viertien iaren weder te Tharsien in Stranguilio 25ende Dyonisiades huys. Als hem Stranguilio sach, soe liep hi 26haestelic als een verwoet man tot sijnen wijue Dyonisiades, 27ende seide: Du hebste geseit, dat Appollonius doot is, ende 28siet, nv comt hi hier om te eysschen sijn dochter. Wat sullen 29wij nv moghen segghen? Si antwoerde: Wij sullen rouwighe 30cleder aen doen, ende screyen, ende seggen, dat sin dochter 31ghestoruen is den natuerlicken doot. Die wijl dat sy dit seiden, 32soe quam Appollonius daer in gaen. Als hij sach, dat sij

[p. 164]

tekstkritische noten

1rouwich waren ende screyden, soe vraechde hi: Waer om soe 2screydi, nv ic ghecomen ben? Ic sorghe, dat dit v tranen 3niet en sijn, maer die mine. Dyonisiades antwoerde: Och neent, 4maer ick woude, dat v een ander die boetscap ghebrocht hadde 5dan ic, want v dochter is haestelicken ghestoruen. Als Appol-6lonius dit hoerde, soe¹⁾ wort hem alle sijn lijf riende ende stont 7langhe sonder spreken. Daer na so ontfinc hi moet, ende sach 8op die vrouwe, ende seyde: O wijf, ist dat mijn dochter ghe-9storuen is, alsoe ghi seght, sijn dan oeck met haer ghestoruen, 10verderft, ende verloren dat gelt ende haer costelike clederen? 11Si antwoerde: Daer isser noch sommige, ende sommige sijn 12wech. Ende om dat Stranguilio ende Dyonisiades sagen ende 13mercten, dat Appollonius twijfelde, soe seiden si: Lieue heere, 14het is ons seer leet. Wij hadden ghehoept, dat wij v uwe 15dochter ghesont leueren souden, maer si starf haestelick, 16geloeft ons. Ende om dat ghi niet meynen en sult, dat wij 17lieghen, daer sin tuyghen genoech of. Want onse borgers, 18ghedachtich wesende die doecht, die ghi hem ghedaen hebt, 19soe hebben sij een costelic graf van ghegoten metael laten 20maken, dat ghi moecht coemen besien. Appollonius seide tot 21sinen knechten: Hout dit (dat hi ghebrocht hadde om te 22scencken, of dat van sijn dochter ghebleuen was) ende 23draechtet scepewerts. Ic sal ghaen tot mijn dochters graf. 24Hi las den tytel, die daer op ghescreuen stont. Hem verwon-25derde, ende twifelde dat si niet doot en was. Want al las hij 26den tytel, dat syn dochter daer begrauen lach, nochtan en 27screyde hi niet. Daer om vermaledide hi sijn oghen, ende seijde: 28O mijn wrede vleischelike oghen, hoe moechdi aenscouwen dat 29graf dijnre dochter sonder tranen te storten, ende haer met 30beclaghende woerden te bescreyen? Want ic anders gheen troest 31noch toeuerlaet en hebbe dan op mijn enighe dochter, ende 32si nv ghestoruen is. Ic sorge dat ict sonder twifel becoepen sal.

15 gheleuert souden hebben
16 Ende op dat
26 den titel hoe
28 ‘vleischelike’ niet in de Gesten
29 Van ‘ende haer’ tot ‘ic sorge’ niet in de Gesten

1) Gesta: Appollonio haec audiente totum corpus eius contremuit diuque defixus stetit. Ook in de Gesten staat ryende.

[p. 165]

tekstkritische noten

11 seilden also voer
12 ende siet haestelic so ontstac
14 ende siet si

1Hoe Appollonius verstaen hadde van Stran-2guilio ende Dyonisiades, dat sijn dochter doot 3soude sijn, soe ghinc hi weeder om te sceepe, 4ende seylde seer drowich van daer na dye stat 5Thyro, ende verstaken bi storme ende onweder 6aen die stat van Mithelen, daer Tharsia sijn 7dochter noch leeuendich was.

8ENde hi ghinc weder te scepe, ende seide tot sinen 9knechten: Ik bid v, legt mi int onderste vanden scepe. 10In dien dat mi dat lant niet en wil, soe laet mi den gheest 11gheuen inder zee. Sij seylden voer winde te Thyro waert, 12ende daer na ontstac haestelic die zee met onweder, so dat 13die scepen mosten seilen, daer god ende dat onweder wilden. 14Sij ryepen alte samen gode om hulpe, ende si quamen aen 15die stat van Mithelen, daer Tharsia sijn dochtere was. Die 16stierman ende alle de ander, die bouen inden scepe waren, 17dreuen grote bliscap, om dat si te lande ghecomen waren. 18Appollonius die coninc, die beneden in die sentijn lach, 19want hy dat gheruft van dien blijscap hoerde, soe vraechde 20hij: Wat gheluyt van blijscap ist, dat tot minen oren comt? 21Die scipper antwoerde: Lieue heer, wij moeghen alle wel 22blijde sijn, ende huden een heilighen dach maken, want wij 23ons lijf gheuonden hebben, ende te lande ghecoemen sijn. 24Appollonius die coninc versuchte hem, ende seide: Laetse 25alle ghader vrolic sijn ende vieren, sonder my alleen, want 26het is mijn knechten droefheits genoech, dat si enen drouighen 27here hebben. Ende gheeft hem .x. ducaten tot haerre feesten 28te baten daer om te copen, dat si seluer willen, ende laetse 29met malcander vrolic wesen. Maer ic wil, dat nyemant soe 30stout en si, die mi roept, of eenich spel of blijscappe doet, 31ende soe wye daer teghens dede, dien ghebiede ic, dat hem 32sijn beenen gebroken worden. Die rentmeester dede alsoe, 33ende gaf hem dat ghelt, ende seyde des conincx ghebot. Sij

[p. 166]

tekstkritische noten

1ghingen op in die stat, ende coften al dat hem noot was, 2ende dat si hebben wouden, ende quamen weeder te scepe. 3Ende want des conincx scip dat alre schoenste was van al 4den scepen, soe wort daer die meeste feeste in ghehouden.

1 ‘al’ niet in de Gesten.
2 ende si quamen
10 meer die hauen biden
15 te doen te eten
29 blischappen calt of toe spreket dat hem sijn benen moeten

5Hoe Athanagoras, prince vander stat van 6Mithelen, quam besien die schone scepen. Ende 7hoe hi verstont, dat Appollonius screyende ende 8drouende was beneden inden scepe.

9AThanagoras, die Tharsia lyefhadde, dye wandelde op 10dat meer biden scepen, ende hi sach des conincx scip, 11ende hi seide tot sijn ghesellen: Dit scip behaecht mi seer 12wel, want het is meesterlic ghereyt ende toe ghemaect. Doe 13dye scippers hoerden, dat hi dit scip prees, soe seiden sij 14tot hem, dat hi soude comen besien. Hi clam in dat scip, 15hi besacht. Sij noden hem met hem collacie te doen eten. 16Het was een moghelike bede, hi dede alsoe; hi leyde .x. gouden 17ducaten op die tafele, ense seide: Ghi en sult mi niet te 18vergheefs genoot hebben. Sij dancten hem daer van. Doe 19Athanagoras allen¹⁾ die scip ghesellen sach eten, vraechde 20hi: Wye is v heer van desen scepe? Die stierman seyde: 21Die heer leyt beneden inden scip in rouwe, want hi sijn 22vrouwe verloren heeft ende sijn dochter. Athanagoras seide 23tot een vanden knechten: Ic sal v .ij. ducaten gheuen, om 24dat ghi alleen gaen wilt ende seggen uwen heere aldus: Die 25prince van deser stat bidt v, dat ghi wter duysternissen 26coemen wilt int licht. Die knecht, Ardalio gheheten, ant-27woerde: Ic en soude met uwe gouden penningen mijn benen 28niet weer mogen heel maken. Soect een ander, want die 29coninc heeft gheboden, soe wye dat hem van blijscappen

1) In de Gesten leest men alleen. ‘Allen’ is de ware lezing. Gesta: Cum autem princeps uidisset omnes discumbentes.

[p. 167]

tekstkritische noten

1toe spreket, dien moeten sijn beenen ghebroken worden. 2Athanagoras seyde: Dese wet heeft v heere v gheset, maer 3mi niet; daer om soe laet mi tot hem gaen, ende segt mi, 4hoe sijnen naem is. Sij antwoerden: Appollonius. Doe hi 5hoerde, dat hi Appollonius hiet, soe wort hi denckende, dat 6Tharsia hem gheseit hadde, dat haer vader Appollonius hiete. 7Hi clam neder tot hem, ende want hi sach, dat hi een 8langhen baert hadde, ende een vuyl hooft, soe sprac hi 9cleynlic met een soete stille stemme tot hem: God gruet v, 10Appolloni! Als hi die stemme hoerde, soe waende hi, dattet 11een van sinen knechten gheweest hadde, ende sach met een 12verstoert aensicht op, maer doen hi sach, dattet een vreemt 13man was, soe en seyde hij nyet. Dye prince vander stat seyde 14tot hem: Ic weet wel dat v verwondert, dat ic onbekent 15uwen naem ghenoemt heb. Daer om soe suldi weten, dat ic 16een prince ben van deser stat, Athanagoras gheheeten, die 17ghecomen ben om dese scepen te besien, ende onder alle die 18ander scepen soe sach ic v scip bouen die ander wel verciert 19ende toeghereyt. V scipper die node mi daer in te comen 20om wel te besien. Sij noden mi totten eten, ic at met hem, 21doe vraechde ic naeden capiteyn vanden scepe. Sij antwoer-22den, dat hij in tribulacie ende in grooten drucke ware. Ende 23daer om soe ben ic tot v neder gecomen om v te brenghen 24vander duysternisse totten lichte, soe vermoede ic dat v liden 25ende screyen verwandelt sal worden in blijscappen. Appol-26lonius seide: Het is mi alleens, wye ghi sijt. Gaet in vreden, 27ende weest vrolic met mijn volck, alleens oft v eyghen volck 28ware. Maect v vrolick, eet ende drynct, mi en lust niet te 29eten. Ick en begheer niet te leeuen, maer te steruen. Die 30prince was bescaemt van dit antwoert. Hi clam weder bouen 31int scip, ende seyde: Ick en cant uwen here niet onderwijsen,

11 ende hy sach
13 Die prince die seide
17 onder al so sach
21 na die heer vanden
22 dat ghi in groten druck hier beneden laghet
24 lichte ic hope dat v
27 volck vaer houet eet ende drinct ende maeckt goet cier mer mi en lust niet te houen
29 steruen Athanagoras was

[p. 168]

tekstkritische noten

1dat hy wt coemt, mer¹⁾ al sijn propoest ende begeerte is de 2doot of legghen, mer ic sal noch wat anders beprouen, ende 3segghen hem van een ander dinc, twelck hem genoechlicker 4ende lustigher om horen sal weesen, want die materie trac-5teren sal van een schone vrouwe. Hi riep een van sinen 6dienaers: Gaet tot Leno den roffiaen, ende segt hem, dat hi 7Tharsia hyer tot my sende. Sij heeft verstant van alle dinghen 8ende een soete sprake, ter auenturen sij mochte hem van 9dese droeuighe dwalinghe brenghen, dat hi nyet en sterue 10mistroestich.

1 wt comet ende sijn propoest begheert des doots of leggen mer ic
2 Van ‘ende segghen’ tot ‘schone vrouwe’ niet in de Gesten
5 sinen knechten ende seide
19 troosten want ter
21 ende alsoe veel

1) Gesta: Athanagoras confusus ascendit in superiori nauis et dixit: non ualeo persuadere domino uestro ut ad lucem exeat. Quid faciam ut reuocem a proposito mortis? - Lees dus (met het oog op hetgeen in de Gesten staat): wt coemt ende sijn propoest des doets begheert of te legghen. Mer enz.

11Hoe Athanagoras gheboet Tharsia te comen 12te scepe om Appollonium te vermaken met 13haere schone relacien ende vrye consten, die 14si hadde.

15THarsia quam int scip, ende die prince seide tot haer: 16Coemt hier, Tharsia, ende toent nv v konste, alsoe 17dat ghi desen here nv wter duysternisse brenghet, want hi is 18seer rouwich om sijn wijf ende om sijn dochter. Gaet tot 19hem, ende troesten; ter auenturen god sal doer v sijn droef-20heit verwandelen in blijscap. Ende ist, dat ghi dat moecht 21doen, soe sal ick v .ij. hondert ducaten gheuen, ende so 22veel wichts van siluer; daer toe sal ic v .xxx. daghen verlossen 23vanden roffiaen. Doe Tharsia dit hoerde, so ghinc si blidelic 24toten coninc, ende si gruetede hem oetmoedelick, ende seyde: 25Weest ghegruet, wye gi sijt, ende weet, dat v een onnosel 26maghet gruet, die haeren maechdom onbeulect gehouden heeft 27ter zee onder den rouers, ende te lande onder den roffiaens.

[p. 169]

tekstkritische noten

1Ende si beghonste konstelic te singhen met soeter stemmen, 2alsoe dat Appollonius verwonderde, ende sy sanc aldus: Ic 3wandele doer hoeren, ende van ghenen boeue en ben ic 4besmet, alsoe die roese sonder quetsinghe staet aen den doren 55 onbeulect¹⁾. Die zeerouers hebben mi ghenomen ende verlost 6wten handen des moerdenaers. Ick ben vanden zeerouers ver-7coft den roffiaen, ende nochtans onbescadicht ende reyn 8ontgaen²⁾. Ende waert dattet rat der auenturen woude omme 9keeren, ende helpen mi wat dat suere liden, rouwe ende 10druck verdriuen, so en soudemen gheen blijder vader vinden, 11wiste hi waer dat ic ware, ende ic³⁾ mijn ouders kende, 12want ick van conincliker stammen gheboren ben, ende een 13eenighe dochter, ende als god wil, sal ic verblijt worden. 14Daer om laet staen v screyen, ende hebt maet⁴⁾, met redene 15wilt verduldelicken verbeyden⁵⁾, ende wilt v oghen brenghen 16in dat licht, hert ende sin totten hemel stellen. Want god, 17die den mensche ghescepen ende ghemaect heeft, die en sal 18niet henghen nae mijn besien, dat dusdanighe tranen te 19vergheefs sullen gheschien⁶⁾: Als Appollonius hoerde dese 20soeten sanc, daer si in vertelde al haer ongeual, soe hief hi 21sijn hoeft op, ende als hi haer ansach, so versuchte hi, ende 22seide: Och wee mi, ongheuallige, hoe lange sal ic wrastelen 23teghen die doot? Ic dancke v, groote, wise edelheit⁷⁾, dye 24ghi mi nv hyer hebt ghetoent. Ick loeue v, het sal v worden 25gheloent, ist dat ick worde verblijt, ende ghi in leuende lijue

7 onbescaemt
20 ‘al’ niet in de Gesten

1) Gesten: onbelet. Dan rijm besmet: onbelet.

2) Rijm roffiaen: ontgaen.

3) In het Volksboek ‘ende mi’. Ik heb de lezing der Gesten genomen, omdat in de Gesta staat: si nossem certa parentes.

4) Onduidelijk. De Gesta hebben: fuge modo lacrimas curam dissolue modestam. Bij Riese: fige modum lacrimis curas resolue doloris. - Of moet het leesteeken in den tekst niet na moet staan?

5) Rijm screyen: verbeiden? In de Gesten: verbeyen.

6) Rijm besien: gheschien.

7) In de Gesten: v wise edelheyt groot. Dan rijm doot: groot.

[p. 170]

tekstkritische noten

1sijt¹⁾. Ter auenturen alsoe ghi seght soe sidi van coninclike 2gheslachte gheboren. Ic hope van uwe weghen dat mi lief 3ware te horen²⁾, dat ghy ghepresenteert sult worden, ende 4comen noch tot kennisse van uwen ouderen. Neem hier of te 5loen hondert gouden penninghen schoen, ende laet mi bliuen 6inden rouwe, bidde ic v, schone ioncfrouwe³⁾. Tharsia ont-7finc dese penninghen. Ende si woude wten sceepe gaen. Maer 8Athanagoras stont ende verwachte, dat si den coninc op 9brenghen soude, ende hi seyde tot haer: O Tharsia, waer 10wildi? Hebt ghi te vergeefs gheaerbeyt? moechstu hem gheen 11barmhertighe solaes doen? Ende te baten comen den mis-12troestighen, die hem seluen ter doot toe quellet? Sij ant-13woerde: Ic heb al gedaen, dat ic mochte, maer hi gaf mi 14hondert ducaten, om dat ic hem in sijn liden soude laten⁴⁾. 15Athanagoras seide: Ic sal v twee hondert ducaten gheuen. 16Climt weder neder, ende geeft hem sijn ghelt weder⁵⁾, ende 17seght aldus: Ic en begeer geen ghelt, maer alleen uwe salic-18heit. Tharsia clam weder neder, ende ghinc biden coninc 19sitten, ende seyde: Ist dat ghi ymmer in dese vuile duyster-20nisse wilt bliuen, soe verhenget mi, dat ic met v mach reden 21pleghen, ende questien van parabolen wt geuen, ende condt 22ghise raden of solueren, so sal ic tot uwen wille van v schei-23den, maer ist dat ghise niet en verstaat, soe sal ic v dat 24ghelt weder hier neder storten ende ghaen wech. Doe seide 25Appollonius: Al ist dat mijn auenture niet waerdich en is 26dan hulen ende screyen, nochtans soe wil ic lieuer verbeiden 27te horen uwe wijsheit ende raet, dan ghi dat gelt hier weder 28laet⁶⁾. Daer om soe vraghet mi, wat ghi moghet, hoe 29konstelic oeck dattet si, behouden als ghi antwoert hebt

1 conincliker stamme
2 uwer
6 dat ic v bidde
26 verbeyen

1) Rijm ghetoent: gheloent; verblijt: sijt.

2) Rijm gheboren: horen?

3) Rijm loen: schoen; rouwe: ioncfrouwe.

4) Rijm ducaten: laten?

5) Rijm neder: weder.

6) Rijm raet: laet; en met de variant screyen: verbeyen.

[p. 171]

tekstkritische noten

1ontfangen, dat ghi dan van hier selt gaen, want ic sal moeten 2steruen, ende ick en begheer oeck gheen leeuen, aldus soe 3wilt mi daer tijt toe gheuen¹⁾. Tharsia sprac nv: Hoert mij 4dan. Segghet mi wat dit is te verstaen: Het is een huys inder 5aerden, dat besloten tegens ons op staet. Dat huys gheeft 6ons gheluyt, maer die waert vanden huyse swighet stille. Sij 7lopen te samen, beyde huys ende waert. Sijt ghi, alsoe ghi 8seght, een coninc, soe behoert ghi wijser te sijn dan ic. Daer 9om soe ontbint dese questie, ende seght mi wat dat beduyt. 10Appollonius antwoerde: Ic segghe v sekerlic, dat ghi niet 11gheloghen en hebt. Dat huys, dat inder aerden is, dat is dat 12water of die zee, die teghen ons op staet, ende gheluyt 13gheeft; die swighende waert is dye visch, die met sijn huijs 14loept. Als Tharsia hoerde dat hi dat gheraden hadde, soe 15gaf si hem ter stont noch een wt, ende seide aldus: Ic langhe 16schone dochter der wildernissen worde haestelic ghedraghen 17met ontallike veel gesinnes, ic lope veel weges, ende noch-18tans en laet ic geen voetstappen achter. Appollonius die 19coninc antwoerde: Waert mi betamelick blide te sijn, ic 20soude v noch veel leren, dat ghi niet en condt. Maer om 21dat mi verwondert, dat aldus vele wijsheits ende groot ver-22stant is in dit ionghe herte, soe sal ic noch op v vraghe 23antwoerde gheuen: dat is in den boem die mast, die vast 24ghemaect is met veel touwen, die staet ende wert haestelic 25ghedraghen van dat scip, dat gheen litteykenen of voetstappen 26achter en laet. Tharsia seide noch: Doer steen ende muur 27gaet onghequest, inden midden van dat vier ist heet, dat 28niemant en veriaecht²⁾. Dat huys is naect ende hem betaemt

1 ontfaen
2 ‘oec’ niet in de Gesten
18 ‘die coninc’ niet in de Gesten
22 is dit
24 gheuen is
24 ende wert niet in Volksboek

1) Rijm leeuen: gheuen. En is wellicht in dienzelfden zin ook rijm in mi en si. Let verder op de lezing der Gesten ontfaen, in verband met gaen in den tekst.

2) De vertaler heeft aan de wartaal geen schuld. In de Gesta leest men: per rotas et aedes innoxius ille pertransit; est calor in medio magnus, quem nemo remouit. Voor dat rotas et aedes vindt men in de Historia (naar Symphosius): Per totas aedes innoxius introit ignis.

[p. 172]

tekstkritische noten

1een naecte waert; woudt ghi desen rouwe of laten, soe soudt 2ghi sonder verbranden in dat vier gaen. Appollonius antwoerde: 3Ghi seght waer; ick soude in dye stoue gaen om mi te 4wasscen ende te sceren, dede den rouwe, dye ick hebbe; 5daer gaet ende rijst die vlamme des vyers ouer al in. Dat 6huys is naect, want daer niet en is dan sitbancken, daer die 7gast ende waert naect is ende sweet. Die wijle dat si dus-8danighe materie ende veel ander dier ghelijcke te samen 9hadden, soe sloech Tharsia haer handen aen Appollonius 10den coninc, ende nam hem inden armen, ende seide: Ic 11bid v, wilt mi verhoren, ende siet op een maecht, want het 12waer grote scande dat een man van dusdanich verstant ende 13wijsheit soude mistroestich steruen. Ist dat ghi v wijf begheert, 14god salse v weder gheuen. Ende ist dat ghi v dochter behouden 15soect ende leuende, ghi sultse vinden. Maer wilt doch gonnen 16ende doen dat ic v soe vriendelicken bidde. Sij nam mettien 17sijn hant, die hi an sijn screijende ogen hielt, ende woudese 18daer van trecken. Doe wort Appollonius toernich, ende stietse 19met sinen voeten, dat sij ter neder viel, ende quetste haer 20schenen, dat sij bloede; waer om dat si bitterlic wort screyende, 21ende seide: O god almachtich, scepper hemelrijcx ende 22aertrijcx, besiet ende slaet v rechtvaerdige oghen op al mijn 23ongheual, druck ende liden. Ic ben inder zee¹⁾ gheboren, 24daer ic mijn moeder hebbe verloren, haer wort gheweyghert 25begrauen te sijn inder aerden. Mer min vader liet se setten 26in een starcke kiste, seer wel ghewrocht ende toeghemaect, 27ende seer costelijcken als een coninginne verciert met ghelt 28ende iuwelen, ende alsoe wort si gheset in die zee. Ende ic 29ionc dyer sonder moeder met mijn minne wort beuolen den 30wreden Stranguilio ende Dyonisiades, sijnre hatigher vrouwen,

12 scade
23 inder tempeest vander

1) In de Gesten leest men: ic ben inder tempeest vander zee gheboren, wat overeenkomt met de Gesta: nata sum inter fluctus et procellas maris. - Hier rijm gheboren: verloren.

[p. 173]

tekstkritische noten

1die gheordineert hadden mi te vermoerden, als ic vander 2scholen quame, ende mijnre minnen graf, die gestoruen was, 3visiteerde. Mer zee rouers, die daer quamen seylen ende sagen 4dat ick onder des moerdenaers handen lach, dien ick verbeden 5had om weinich tijts eerst mijn gebet te spreken, soe riepen 6sij tot hem: Hout of, laet staen, dat is onsen roef ende niet 7v sacrificie. Sij namen mi ende brochten mi hyer te cope. 8Leno die roffiaen heeft mi ghecoft¹⁾, ende int gemeen huys 9om ghelt te winnen gebrocht. Alst god verdriet, sal hi mi 10helpen wt deser ellenden, ende geuen mi weder minen vader 11Appollonius, die om mijn moeder te bescreyen mi liet te 12Tharsien inder stat.

25 segghende

1) Rijm ghecoft: gebrocht?

13Hoe Appollonius wt groter droefheit Tharsia 14metten voeten stac, dat sij wemoedich wort 15screyende ende beclaghende alle haer ongheluck 16ende geschienissen, waer bij datse Appollonius 17wort kennende sijn dochter te sine²⁾.

18DOe Appollonius dese sekere teykenen gehoert hadde, 19soe en mocht hi hem niet langher onthouden, ende riep 20met luder stemme: O barmhertige god, die hemel ende aerde 21doersiet, ende al dat heijmelic is, als ghi wilt, openbaert! 22ghebenedijt sij uwen heylighen naem! Ende als hi dit gheseit 23hadde, soe nam hi Tharsia sijn dochtere in sijn armen, ende 24omhelsdese, ende custese screyende van groter blijscap, ende 25seide: O mijn alder liefste eenighe dochter, die helft mijns 26leuens, nv en beghere ic niet te steruen om uwen wille. 27Want ic gheuonden hebbe daer om dat ick droeuich was. 28Ende hi riep met luyder stemmen: Loept alle, mijn knechten 29ende vrienden, ende maect een einde van mijnre droefheit, 30want mijn enighe dochter, die ic verloren had, heb ic ghe-31uonden. Als die knechten dit hoerden, soe liepen sij met

2) Dit opschrift had in het Volksboek reeds vroeger moeten staan.

[p. 174]

tekstkritische noten

1groter bliscap, ende met hem liep oec Athanagoras die prince. 2Sij clommen neder int scip, ende vonden dat hi van blijscap 3screyde, ende hadde sijn dochter inden armen, ende seide tot 4hem luden: Siet, dit is mijn enighe dochter, die ic aldus 5swaerlick bescreyt heb, dit is mijn halue ziele, mijn troest, 6mijn ghenoechte. Nu beghere ic te leuen ende niet te steruen. 7Sij screyden alle te samen met hem van blijscappen. Doe stont 8Appollonius op, ende werp sijn drouighe clederen van hem, 9ende toech reyne costelicke coninclike clederen aen. Ende doe 10hi int licht quam met sijn dochter, soe seyden si al tot hem: 11O heer coninck, hoe wel ghelijckt v Tharsia; al en waer hier 12anders ghene bekenninghe of litteykenen dan die eygen forme 13ende gelijkenisse van v aensicht, het waer al genoech om te 14ghelouen, dattet v dochter is. Doe nam Tharsia haren vader 15twe of driewerven om den hals, ende cussede hem, segghende: 16O vader, gebenedijt si god, die mi dese gracie verleent heeft, 17dat ic v sien mach! Met v wil ic leuen ende steruen. Ende 18si vertelde haren vader, hoe datse Leno ghecoft hadde, ende 19daer om sijn beste gedaen hadde, dat si met haer lijf geson-20dicht soude hebben om ghelt te winnen, ende dat ict¹⁾ hem 21ghegeuen soude hebben, ende hoe dat god haer reynicheyt 22bewaert hadde.

13 gelikenisse na v
17 ic sien
21 ghegheuen soude hebben

1) Ook aldus in de Gesten. - De Gesta geven geen opheldering.

23Hoe Appollonius ghaf sijn dochter tot eenen 24wijue Athanagoras, prince vander stat Mithelen, 25ende hoe Leno die roffiaen verbrant wort tot 26eender wraken sijnder quaetheyt, die hi getoent 27hadde aen Tharsia. Ten ware gods gracie ghe-28weest, sij hadde ghescoffiert gheweest.

29ALs dit hoerde Athanagoras die prince, soe sorchde hij 30dat Appollonius sijn dochtere eenen anderen man geuen 31soude, ende hy viel voer des conincx voeten, ende seide: 32Ick beswere v biden leuenden god, die v dese dochter weder

[p. 175]

tekstkritische noten

1verleent ende gegeuen heeft, dat ghi haer niemant anders tot 2enen wijue en gheeft dan mi. Want ick ben die prince van 3deser stadt, ende oeck die ghene, die v dochter beschermet 4ende gheholpen hebbe, dat sij suuer ende ongheschent ghe-5bleuen is, ende oec ben ick die sake gheweest, dat ghi v 6dochter geuonden hebt. Appollonius antwoerde: Ic en mach 7v dit niet weygeren, om dat ghi mijn dochtere behulpelic sijt 8gheweest ende die sake dat icse geuonden heb, ende oec om 9dat ic gesworen heb, dat ic desen rouwe niet neder leggen 10en soude ter tijt toe, dat ic mijn dochter wt ghegeuen hadde. 11Daer om soe beghere ic, dattet v wijf wesen sal. Mer ic wil 12dat men mi sal wrake doen ouer den roffiaen Leno. Athana-13goras, die prince van Mithelen, ghinc inder stat; hi dede 14den burgeren vergaderen, ende seyde: Mijn lieue kinderen 15ende burgeren van deser stat, ick bidde v allen, dat wij 16dese stat niet en laten vergaen, verderuen, ende oeck te 17niet maken om eenen snoden katijf. Want ic gheue v te 18kennen, dat hier gecomen is Appollonius, die vader van 19Tharsia, met veel scepen ende volck, die toernich is op 20Leno den roffiaen, daer van dat hi wrake wil hebben ge-21daen, om dat hi sijn dochter gheset heeft int gemeen huys. 22Ende ten sij dat wij dese wrake selue doen, so sal hi dat 23verhalen op ons allen, ende die stat te niete maken. Doe dit 24dat volck hoerden, soe worden sij alte samen lopende om 25desen coninck Appollonium, Tharsien vader, te sien ende 26quijtscheldinghe ende verghiffenisse van hem te verweruen. 27Athanagoras seide voert: Soe rade ic v, dat ghi Leno den 28roffiaen vanghet, ende voer den coninc brenghet. Si deden 29alsoe ende brochten hem met sinen handen op sijnen aers 30ghebonden voer den coninc. Appollonius die coninc hadde 31hem laten scheren, sijn coninclike cleet aenghetoghen, ende 32ghinc sitten ter vierscaren met sijn dochter, ende seijde totten 33burghers vander stat: Ghi goede luden, ghi siet hyer, hoe 34dat Tharsia, dese schone maecht, mijn waerdyghe dochter,

4 suuer reyen ende
10 wt ghehylict
12 ‘Leno’ niet in de Gesten
14 kinderen alle te samen ick bidde dat
16 vergaen ende te niet maken
18 Appollonius den coninc van Tharsia

[p. 176]

tekstkritische noten

1van mi hier geuonden is, die dese ghirighe Leno den roffiaen 2heeft willen brengen tot scanden, ende daer heeft hi sijn beste 3om gedaen, al ist bider hulpen gods anders vergaen¹⁾. Daer 4om so wil ick ende begheere van v, dat ghi daer van self 5wrake doet. Sij seiden: O heere, Leno sal leuende gebrant 6worden, ende al sijn goet sal Tharsia hebben. Ter stont wort 7Leno daer ghebrocht, ende geworpen int vier, ende gheheel 8tot assche verbrant. Tharsia seide totten scaffer: Ic gheue v 9vryheit, om dat ic doer v hulpe ende gonste vanden burghers 10maecht ghebleuen ben. Sij gaf hem twee hondert ducaten 11daer toe, dat sij hem vry ghemaect hadde, want hi een 12ghecoft knecht was. Daer nae soe liet si voer haer comen 13alle die lichte vrouwen, ende seyde tot haer: Ic make v oec 14alte samen vry, ende wat ghi hebt, dat wort v alte samen 15ghegeuen. Weest niet meer eyghen. Doe sprac Appollonius 16totten volcke aldus: O waerdighe burghers, ic dancke v 17hoechlic der gonsten, die ghi mi ende mijnre dochter bewesen 18hebt. Daer om soe gheue ic v ende schencke ter stat behoef 19.xx. pont²⁾ gouts. Die burgers neichden haer hoofden, ende 20dancten hem daer van. Ende sij lieten een beelde maeken 21ende op dye plaetse setten ter eeren van hem ende sijn 22dochter. Daer onder ghescreuen stonden haer namen, ende 23die ghifte, di hi die stat ghegheuen hadde. Daer nae weynich 24daghen gaf Appollonius sijn dochter Athanagoras tot enen 25wijue met groter blijscap ende bruyloft van die gheheel stadt. 26Daer nae reysde hij te Tharsien om in sin lant van Thyro 27te comen met den prince ende alle sijn ghesinne.

4 beghere op
11 dat is dat si
23 stadt ghedaen
26 lant te

1) Rijm gedaen: vergaen.

2) In de Gesten vijftich pont. Ook aldus in de Gesta.

28Hoe Appollonius in sinen slaep wort vermaent 29dat hi reysen soude tot Ephesien ende vertrecken 30daer opelic inden tempel alle sijn gheschienissen.

31ENde Appollonius wort in sinen slaep vermaent, dat hi 32reisen soude tot Ephesien, ende ghaen inden tempel

[p. 177]

tekstkritische noten

1met sijn dochter ende swagher, ende dat hi daer opelic inden 2tempel al sijn gheual soude vertellen met luder stemmen, van 3ioncx op tot nv toe, ende daer na soude hi trecken tot 4Tharsien, ende wreken daer sijn dochter. Als Appollonius 5ontwaec worde, soe vertelde hi dat hem in sinen slaep ghe-6heten was sijnen swagher ende sijn dochter. Si antwoerden 7daer op: Lieue heer coninc, doet daer in, alsoe ghi wilt, 8ende so v goet dunct. Appollonius beual den stierman dat 9hi soude seylen nae Ephesien. Ende doe sij daer quamen, so 10ginghen sij wten sceepe metten volcke totten tempel, daer 11sijn wijf een heilich leuen leyde. Appollonius bat, datmen 12hem den tempel op doen soude, ende laten besien, ende 13alsoe wort dat ghedaen. Als dit vernam sijn wijf, die hi inder 14zee verloren hadde, dat daer ghecomen was een coninc met 15sijn swagher ende dochter om den tempel te besien, soe toech 16si een purpur cleet aen, ende vercierde haer costelijcken, 17ende si quam met een eerlick ghesin ten tempel. Sij was seer 18schone, ende om dat si die reinicheyt soe lief hadde, soe 19had si den prijs bouen al dye maechden, die daer waeren. 20Doe dye coninck Appollonius haer sach met alle die ionc-21frouwen, soe en kende hijse in gheenre manieren, ende hi viel 22voer haer neyghende met sijn swaegher ende dochter, want 23si was alte schoen in haer aensicht, dat sij den menschen bet 24een goddinne dochte te weesen, dan een mensche. Appollonius 25gaf ende schencte den tempel seer veel costelike offerhanden 26ende ghiften. Ende daer nae soe began hi te vertellen sijn 27auenture ende gheual, alsoe hem die engel in sinen slaep 28gehieten hadde aldus: Ic van ioncx gheboren te Thyro, ghe-29hieten Appollonius, als ic tot allen konsten ghecomen ende 30gheleert was, soe ontbant ende solueerde ic die questie des 31wreeden conincx van Anthiochien om sijn dochter te ghe-32crighen. Maar hi hadde selue met haer te doen, ende woudese 33in sine boesheit altijt houden ende ghebruyken, daer om soe 34arbeide hi om mi te doden. Ick ontliep ter zee sijne handen, 35daer ic alle mijn goet verloes, ende quam op een stucke 36houts te lande. Ick wort seer vriendelick ontfanghen vanden

17 een eerber ghesin
20 sach soe en
23 also schoen

[p. 178]

tekstkritische noten

1coninc Altistratus, ende ben alsoe in sijn lieften ghebleuen, 2dat hij mi sijn dochter heeft ghegeuen¹⁾. Daer nae soe quam 3ons dye boetscap, dat Anthiochus die coninc vanden blixem 4met sijnre dochter gheplaecht was. Ende ic reysde met mijn 5wijf, om dat conincrijke te ontfanghen, ende dese dochter 6bracht sij voert inder wilder zee, maer si starf daer van. 7Ende ic lietse in ene vaste kiste legghen, wel gheharst van 8buten, ende van binnen vercyert, daer ick ghelts ghenoech 9in dede bi haer, die costelicken toe ghemaect was als een 10coninginne, op dat soe waer si landen mochte, dat mense 11daer eerlicken mede begrauen soude. Ende dese mijn dochter 12liet ic tot Tharsien, ende hadse beuolen, alsoe ic nv beuonden 13hebbe, boese menschen op te voeden, ende ic toech bouen 14int lant van Egipten. Int viertienste iaer soe quam ick weder 15om te eysschen mijn dochter, ende doe ic haer eysschede, 16soe seiden sij, dat sij doot was. Ende want ick meynde of 17gheloefde, dat sij waer gheseit hadden, soe leefde ic voert 18aen in rouwe met onghenoechte ende screyen, ter tijt toe 19dat icse gheuonden hebbe.

6 bracht si mi in die zee
11 mochte seer eerliken begrauen worden
25 ‘dit’ ook in de Gesten

1) Rijm ghebleuen: ghegeuen.

20Hoe Appollonius tot Ephesien ynden tempel 21vertelde int openbaer alle sijn gheschienissen, 22waer bi dat hem sijn wijf, coninck Altistratus 23dochter, die doen daer was, verkende ende 24greep hem inden armen ende custe hem²⁾.

25DIe wijle dat Appollonius dit stont ende vertelde, soe 26bekende hem sekerlic aen sijn wesen, ghedaente, spraecke, 27ende auenture sijn wijf coninc Altistratus dochter. Sij stont 28op, ende greep hem inden armen, ende wouden cussen. Mer 29Appollonius stietse onwaerdelic van hem, want hi niet en 30wiste, dattet sijn wijf was. Sij seide met soete screiende ogen:

2) Ook dit opschrift in het Volksboek had reeds vroeger moeten geplaatst zijn.

[p. 179]

tekstkritische noten

1O mijn hertelic lief, half mijn leuen, waer om doet ghi mi 2dit? Want ic ben v wijf, des conincx Altistratus dochter, ende 3ghi sijt Appollonius van Thyro, mijn man, mijn meester. 4Ghy sijt seer¹⁾ verdoruen, dien ick wter maeten seer wtgecoren 5heb bouen den anderen drie iongelingen, niet om vleyselijcke 6liefte, noch om goets wil, mer om v doecht ende wijsheits 7wille. Doe Appollonius dit hoerde, soe hadde hij ter stont 8kennisse van haer, ende greepse om den hals, cussende ende 9van bliscap screyende. Hi seide aldus: Gebenedijt moet sijn 10die alder opperste, die mi weeder ghegheuen heeft mijn 11dochter met mijn wijf! Die coninginne seide tot hem: Waer 12is mijne dochter? Hi toende haer Tharsia. Sy nam haer 13dochter inden armen, ende custese. Daer worde grote bliscap 14ghemaect in dye stat ende daer ontrent ouer al, omdat die 15fame ghync, hoe dat die coninc Appollonius sijn wijf aldaer 16inden tempel gheuonden hadde. Appollonius clam te scepe 17met sijn wijf, swagher ende dochter, ende sijn ghesin, ende 18voeren nae sinen lande. Als Appollonius quam inder stat van 19Anthiochien, so ontfinc hi dat conincrijck, dat na hem ghe-20houden was. Hi liet daer in sijnen swagher Athanagoras, 21ende hi voer te Thyro.

4 ic ghecoren hebbe
7 stont bekenninghe van
17 sijn wijf ghesin
29 seide tot hem allen
29 ‘segget my’ niet in de Gesten

1) seer ook in de Gesten. Lees in die see. Gesta: tu es Tyrus Appollonius maritus et dominus meus, tu es magister meus, qui me docuisti, tu es naufragus meus, quem amaui.

22Hoe Appollonius met machte reysde tot Thar-23sien om wrake te doen ouer Stranguilio ende 24Dyonisiades.

25DAer nae soe toech hi met sinen wijue, swagher, ende 26dochter totter stadt van Tharsien met veel gewapent 27volcx. Ende hi beual ter stont, datmen Dyonisiades ende 28Stranguilio vangen soude, ende voor hem brengen. Ende hij 29seijde voor hen allen aldus: O liue burgers deser stat, segget

[p. 180]

tekstkritische noten

1mij: Hebbe ick ijmant van u allen ondancbaer geweest? Sij 2riepen alle te samen: Neen, dij lieue Heer coninc, ende wij 3sijn alle bereit met u, of om uwen wille te steruen; want 4ghi ons allen te samen eens vander doot hebt verlost, ende 5dat beteikent dit beelt, dat hier staet ghemaect tot uwer eeren 6ende eewiger gedachten. Appollonius die coninc seide: Hoert 7nv wel toe. Ic hadde mijn dochter beuolen op te voeden 8ende te bewaren Stranguilio ende Dyonisiades sijn wijue, ende 9sij en hebben mi mijn dochter niet weder willen gheuen. 10Dat onsalighe wijf Dyonisiades sprac tot hem: Goede heer 11Appolloni, hebdy niet seluer op haer graf gheweest, ende 12gelesen haren tytel, dat si begrauen is? Appollonius dede 13sijn dochter daer comen in teghenwoerdicheit van hem allen. 14Ende Tharsia vermaledijde dat wijf, ende seide: Tharsia, die 15wten graue weder op ghestaen is, die gruet v. Als Dyoni-16siades Tharsiam, des conincx dochter, sach, soe wort si 17gheheel ontstelt ende beuende. Die burgeren vander stat dit 18siende verwonderden hem, ende waren al seer blide. Tharsia 19beual den lantman Theophilus, dat hi oeck comen soude om 20hem te verantwoerden den misdaet, die hi ghedaen hadde, 21ende si seide: O Theophile, du weetste alle dinc hyer van 22wel, segget opentlijck nu, wie dat u beuolen hadde mij te 23dooden. Theophilus antwoerde: Dyonisiades, mijn vrou. Ter 24stont doen de burgers dat hoorden, so grepen sy Stranguilio 25ende Dyonisiadem, ende steenigdense. Sy wouden oec Theo-26philum gedoodt hebben. Mer Tharsia benam dat, ende seide: 27Om dat hi mi also veel tijts ende respijts gaf te bidden, eer 28dat hi mi doden soude, daer om soe wil ick hem nv bescer-29men, ende verlossen hem vander doot. Ende Tharsia hiet 30Theophilus vry wech gaen sonder yet te misdoen. Appollonius 31gaf ende scencte dese selue stadt Tharsien veel grote ende 32costelike ghiften ende ander iuwelen. Waer of dat hem die 33burgers seer hoechlijc dancten, ende hi bleef bi hem drie 34maenden.

12 si dus
16 Tharsiam sach
17 burgeren verwonderden
19 dat hi comen soude ende seide tot hem
21 alle dinc niet in Volksboek

[p. 181]

tekstkritische noten

13 Appollonius wandelde
21 ende seide mi hoe dat
28 v oeck die

1Hoe Appollonius ende sijn wijf reijsden daer 2na bi haren vader, den coninc Altistratus van 3Penthapolianen. Ende hoe Appollonius den vis-4scher dede voer hem brenghen, ende gaf hem 5groot goet, want hi hem behulpelic gheweest 6hadde in sijnder noot.

7VAn daer reysden sij in Penthapolim, dye coninclike stat, 8daer Altistratus hof was. Sij quamen tot hem met groter 9blijscap, ende sij worden vanden coninc haren vader seer 10vriendelic ontfanghen. Sij bleuen daer te samen een heel iaer 11lanck. Daer nae starf Altistratus dye coninck, in haren handen 12latende sijn conincrijck. Als dit al geschiet was, so geboerde 13dat Appollonius is gecomen wandelen bij der see, ende sach 14den visscher, die hem onthielt ende halp, doe hij in de see 15sijn schip verloren had. Appollonius die geboot sijn knechten 16dat si den visscher vangen souden ende brengen in sijn pallaes. 17Doe dit die visscher sach, soe waende hij dat men hem doden 18soude. Als Appollonius tot sijn pallaes quam, soe dede hi den 19visscher voer hem coemen, ende hi seide tot sinen heren: 20Siet, dit is mijn vrient, die mi halp ende broederscap bewijsde, 21als ick in die zee al bedoruen was, ende hiet mi dat ick 22inder stat gaen soude. Ende hi seide tot hem: Syet broeder, 23ick ben Appollonius van Thyro. Ick gheue v twee hondert 24talenten gouts, knechten ende dyenstmaechden, ende ick make 25v een van mijn huysghesinne, alsoe langhe als ghi leeft. Dit 26sach ende hoerde Elinatus, waer om dat hi voerden coninc 27knielde, ende seyde: O heer coninc, wilt oec gedachtich wesen 28uwen knecht Elinatus, die v die boetscap brochte, dat Anthi-29ochus die wreede coninc v vyant van god gheplaecht ende 30gheslaghen was. Appollonius nam hem bider hant, ende seide: 31Staet op, ick maeke v oeck rycke, ende van mijn huysghesin. 32Daer nae soe wan Appollonius bi sijn wijf een ionghen sone, 33dien hi coninc maecte in sijn oudeuaders stede. Ende Ap-34pollonius leefde met sinen wijue .lxxxiiij. iaer ende besat vrede-

[p. 182]

tekstkritische noten

1lijcken dat coninckrijck van Anthiochien, van Thyro ende 2vanden Tyronensen¹⁾. Hij schreef self al sijn auontuer ende 3leuen in twe boecken. Dat een deel dede hij leggen inden 4tempel der Ephesien. Ende dat ander legde hi onder sijn 5liberarye. Hij starf salichlijck. Ende want hi rechtvaerdich was, 6soe voer hi in hemelrijcke. Daer ons wil helpen te coemen 7die vader, die zone, ende die heilighe gheest.

8AMEN Seght alle gader.

Hier eyndet die schone ende suuerlicke hystorie van coninc Appollonius van Thyro.

Gheprent te Delf in hollant, Int iaer ons heren M.CCCC. ende .xciij. Opten .xxiij. dach vander maent September.

Gode sij lof.

2 bescreef
7 vader amen

1) Aldus in het Volksboek, de Gesten en de Gesta (tyrenensium). In de Historia Apollonii staat: Cyrenensium, wat de ware lezing is. Vergelijk boven bl. 136, noot 1.