Silvander (Jan Baptista Wellekens) 1658-1726

[p. 220]

II
Fragmenten uit Vlamings Arcadia^1.

.... ik hadt my mistroostig aen den voet van eenen boom nedergewurpen, wanneer ik, een steenwerp van ons af eenen jeugdigen herder met radde schreeden aen zag koomen; zyn opperkleedt was van de kleur der kraenvogels, aen zyn linkerzyde hing een schoone tassche van onvoldraegen kalfsleer, op zyn lange hairlokken die blonder dan geele roozen langs zyne schouders golfden, stondt een ruige muts van wolfsvel, gelyk ik zints bemerkte, en in den rechterhandt hieldt hy een’ schoonen staf met nieuw kooper beslaegen, zonder dat ik begrijpen kon van wat hout hy was. want, was hy van kornoelje geweest, zouden het de gelyke knobbels hebben ontdekt, indien van eschen of boschboom, de kleur. Dus scheen hy den Trojaenschen Paris, wanneer die in de hooge wouden, onder de eenvouwdige driften, in die eerste boerschheidt, zyn verblyf hadt, en menigwerven met zyn Nimfe de verwinnende rammen bekroonde. Ylings was hy by ons, daer eenige veehoeders naer 't wit schooten, en vroeg hen, of zy ook zyn witte koe, met een zwarte vlak voor den star, gezien hadden, die meermaelen zich onder hunne stieren gewoon was te mengen. Men antwoordde hem vriendelyk van neen. Toen bleef hy by ons tot dat de middaghette op quam, dewyl de driften als dan in den lommer van frissche boomen hun morgeneeten quaemen herkaeuwen....

Doch best geviel ons de vogeljacht als meer vermaek, en minder moeite in hebbende. Zomwylen begaeven wy ons met het krieken van den dag, wanneer, op het verdwynen der sterren het Oosten, door de naderende zon, tusschen de scharlaeken wolken bloosde, naer een eenzaeme valey waer wy het wyde net, dat wy, door zyn fynte byna onzichtbaer, Arachne noemden, tusschen twee hooge en rechte opgeschooten boomen spanden, en 't naer behooren geschikt hebbende, joegen wy van achter uit het bosch met het klappen der handen, en met stokken en steenen uit het kleine hout, en met allerly geraes en geschreeuw, de lysters en meerlen en ander gevogelte naer 't net, die daer verschrikt in vloogen, verwarden, en als in zoo veel zakjes van elkander afhingen. Als wy wilts genoeg hadden, maekten wy de hoofdtouwen los en lieten het net neder, daer vonden wy die krytende, die half en die gantsch levende, wanneer wy dikmaels geen gedults genoeg hebbende om zoo veele te dooden, en geen plaets om ze te bergen, dezelve met net met al op naemen en huiswaert droegen. Wanneer, in de vruchtbaere Herfst de quakkels zaemen schoolen, en zich als een ronde bol aen de lucht vertoonen, maekten wy daer twee of drie van machtig te werden, dat gemakkelyk te doen was, hechtende aen haer pootjes een dun en lang touwetje, met het allerklevenste vogellym besmeerd, en schooten haer dan op, wanneer wy de vlucht zaegen naederen. zy vloogen terstont, gelyk haer aert is, naer haer makkers en zich onder den dichten hoop mengende kon het niet mischen of zy moesten met haer lymerige touwetjes een groot gedeelte der menigte geweldelyk met zich trekken; wanneer de rampzaeligen die zich nederwaert voelden rukken, en de oirzaek, die haer 't vliegen belette, niet bezeften, uit al haer macht schreeuwden, en wy haer van tree tot tree

1. Zie deze studie p. 182 noot 2, p. 185 noot 1, 3.

[p. 221]

op het vlakke veldt voor onze voeten zaegen nedervallen; waer door het zelden gebeurde of wy quaemen met onze weytaschen vol wildt t'huis. Hoe dikmaels heb ik ook wel gelachen om de qualyk voorspellende kraey! en hoort hoe, wanneer wy 'er een betrapten, gingen wy in een open vlakte, en bonden haer aen de uiterste tippen van de vleugels achter over op den grondt, als of wy daer een sterrekykster van wilden maeken, daerop schoolen wy achter 't hout; als zy zich dus gebonden voelde schreeuwde zy met haer heesche stem, en bewoog zich zoo hart op en neder, dat zy al de kraeyen daer omtrent rondom zich deedt vergaederen, waer onder altydt wel eene was, die mededogener over 't ongeval haerer gezellinne, als voorzichtig omtrent haer eigen, zich op een bof liet nedervallen, om haer te verlossen, doch menigwerven voor weldoen quaelyk beloont werdt, wanneer zy van de kraey, die in nood was met haer kromme klaeuwen zoo schielyk en vast beknelt werdt, dat ‘er geen kans altoos van te ontkoomen viel, dat een raere klucht om te zien was, zoekende de eene zich te ontslaen, en de andere vast te houden. Als dit spel ons lang genoeg geduurt hadt, gingen wy haer scheiden, en, als het ons luste, zagen wy de klucht van nieuws af aen. Wat baette het de voorzichtige kraen, dat zy met eenen steen in de klaeuw de nachtwacht hieldt? daer zy op 't midden van den dag van onze laegen niet vry was. En wat baette het de blanke zwaen, zich in het vochtig waeter te onthouden, en voor 't vuur te wachten, noch vreezende voor den val van Faëton? daer zy zich in 't midden van het nat voor ons niet wist te hoeden. En gy, rampzaelig veldhoen, wat schuuwt gy de hooge daeken, noch gedachtig aen dat deerlyk ongeluk van den ouden val? gy stortte immers op het vlakke veldt, daer gy u 't veiligste achte, in onze strikken. Wie zouw denken dat de schrandere gans, de bezorgde openbaerster der nachtlaegen, onze niet zoude hebben kunnen ontdekken? Zoo ging het ook de faizanten, tortels, duiven, en eindvoogels, die in het waeter leven, geen vogel was 'er ooit zoo loos, die zich zyn vryheidt langer belooven konde, als wy hem die wilden vergunnen.

Dit prezen wy allen om 't zeerst, en, na het leezen van 't grafschrift, en 't offeren van verscheide kroonen, gingen wy uitgestrekt leggen op bedden van lentisken; daer olmen, eiken, en lauren met lillende bladeren suizende, zich boven ons hoofdt bewoogen, en de heesche waeteren door het groene kruidt ruischten, vormde dit zaemen een aengenaem geluidt. De staepels^1. kreisselden, de droevige filomeel klaegde van verre in de dichte doornen; de meerlen, hopvogels, en leeuwerken zongen; de eenzaeme tortelduif korde op de hooge rotzen; de bezorgde bieën vloogen met zoet gedommel rontom de bronnen. Alles rook naer den vruchtbaeren zomer, de appels, op den grond verspreidt, rooken, daer de gantsche aerde voor onze voeten, en aen alle kanten van bedekt was, en de laege boomen hingen hier met hun belaeden takken over en scheenen door den last, die vast rypte, te willen scheuren. Hier gaf Silvander met de oogen een wenk aen Fronimus ....

.... als in een ogenblik, ik weet niet hoe, uit de gebuurige rivier^2. een schoone jonkvrouw, Goddelyk van tredt en gebaerden, voor my stondt; haer kleedt was van 't allerfynste laeken, en zoo helder, dat men het voor kristal genoomen hadt, ten waer men bespeurde, dat het zich buigen liet; vreemdt was het hairtooisel; waer op zy een groene krans droeg, en in haeren handt een vat van sneeuwit marmer; zy zeide, tot my naderende: volg myn schreden, ik ben de Nimf van deeze plaets. Dit verwekte zodaenige eerbiedt en vreeze in my, dat ik, zonder

1. Krekels.

2. M. Prinsen o.c. p. 113 noemt bronnen voor onze stroomdichten; zou deze beschrijving uit de Arcadia hier in de 17de eeuw niet reeds bekend zijn geweest?

[p. 222]

wederantwoordt, en te weeten of ik waekte of sliep, haer besloot te volgen. Toen ik met haer aen den vloedt quam, reezen de waeteren aen de eene en andere zyde overendt, en maekten in 't midden plaets voor ons, een zaek byzonder vreemdt te aenschouwen, schrikkelyk te denken, wonderlyk en mischien te ongeloofbaer om aen te hooren; ik stondt in twyffel haer na te treden, en de vrees deedt my op den oever blyven staen, doch zy gaf my vriendelyk moedt, boodt my den handt, en leide my met de uiterste minnelykheidt tot in de rivier, waer ik haer volgde, zonder eenen voet nat te maeken, schoon ik my geheel van waeteren omringt zag, niet anders of ik door een enge valleie ging, en twee opgaende dyken, of laege bergjes boven my zag uitsteeken; eindelyk quaemen wy in de grotte, daer al dat waeter uit voortvloeide, en uit deeze vervolgens weder in een andere, welker boogen my van puttigen puimsteen scheenen, tuschen welken men op veel plaetsen kegels van gestolt kristal zag hangen, en, aen de muuren rondom, eenige zeeschelpen tot sieraedt geplaatst, en den grondt geheel van een kort en dicht groen overdekt, vol schoone zitplaetsen aen alle kanten, en pylers van doorschynent glas, die het gewelf, dat niet hoog was, ondersteunden; daer binnen vonden wy eenige Nimfen haer zusters, op groene tapyten, met witte en dichte zeven, gout schiften, en van de kleine zantjes scheiden. Andere sponnen het, en vleiden het tot fyne draeden, met veelverwige zyde dat tot een webbe weevende wel van verwonderlyke kunst, doch, om den inhoudt, voor my een rampzaelig voorteken van aenstaende traenen, dewyl ik op de eerste aenkomst vernam, dat zy, onder meerder borduurwerk, met de droevige ongevallen der beklaegelyke Euridice bezig waren, zoo als zy in haeren blanken voet door den venynigen adder gestooken, haer schoone ziel gedrongen werdt uit te blaezen; en hoe haer te vergeetige man zints ter helle daelde om haer weder te bekoomen, en, haer verkregen hebbende, anderwerf verloor. Helaes! wat nieuwen wondt in myn gemoedt, wanneer ik dit by myn droomen vergeleek, en ik weet niet wat myn hart my nog voorspelde, dewyl ik, myns ondanx, myn oogen nat van traenen vondt, en al dat ik zag slinx uitleide; doch de Nimf, myn leidvrouw, mischien mededogent met my, nam my van daer, en deedtme verder voort treden tot in een plaets, die ongelyk wyder en ruimer was, al waer men veel meiren zag, veel wellen, en veel spelonken die waeteren uitstorten, waer uit de vloeden, die de aerde doorlopen, hunnen oirspronk neemen. O verwonderlyke kunst van den grooten Godt! de aarde, die ik waende dicht en vast te zyn, besluit in haeren buik zoo groote holten! Toen baerde het my geen meerder verwondering, dat de rivieren zoo overvloedig zyn van waeter, en met onophoudelyk nat hunnen loop eeuwig houden. Dus ging ik voort, gantsch verbaest, en verdooft door 't groot geraes der stroomen, ik zag vast rondom my, en beschouwde niet zonder vrees de gelegenheidt der plaetze.’ De nimf wijst de dichter allerlei rivieren, dan vraagt Sannazaro naar zijn Sebethus; bij dat riviertje verlaat ze hem. ‘my ontbloot ziende van geleide, zouw ik het hart niet gehadt hebben, eenen voet te verzetten, indien ik myn bemindt riviertje niet voor myn oogen aenschouwt hadt; hier quam ik schielyk by, en zag rontom naer den oorspronk, dewyl zyn loop van tree tot tree scheen te wakkeren; dus ging ik in dien onderaerdschen gang herwaert en derwaert, tot dat ik eindelyk by een grot quam, die in ruwen tufsteen was uitgehouwen, al waer ik den eerwaerdigen Godt op de aerde vondt zitten, leenende met zyn linkerzyde op een steene vaes, die waeter uitstortte, dat hy veel overvloediger maakte, door het geen hem van zyn aenschyn, hairlokken en vochtigen baerdt afregende, en zich gestaedig daer mede vermengde. Zyn klederen scheenen groen slib; in zyn regterhandt hieldt hy een teder riet; op zyn hoofdt hadt hy een kroon van biezen en ander waeterkruidt. Al zyn Nimfen waeren rond om hem, alle schreiden zy, en

[p. 223]

maekten een stil, doch treurig, geluidt; zonder rang en onderscheidt hadden zy zich ter aerde geworpen, en beurden haer bekretene aengezichten niet op’^1..

O moeder van allen, ô genegen aerde,
Zalme ooit de rust gebeuren op groene heuvels,
Op dat ik mag slaepen in den laeten avondt,
En niet zal ontwaeken voor dat my de zonne
Haer licht vertoone aen myn oogen zoo duister,
En my komt wekken van zoo lang een slaepen.

Van dien dag dat de oogen verbanden het slaepen,
Ik 't bedde verliet om te rusten op de aerde,
Was 't helderste weder my droevig en duister,
Velden vol dorens de bloemryke heuvels,
Zoo dat als de menschen den dag brengt de zonne.
Zy gansch voor my schuil gaet in donkeren avondt.^2.

Waer is 't dat gy zoo bleek, droefgeestig van gelaet,
Op uw klein ezeltje dus eenzaem henen gaet?
Met eenen langen baerdt, en die verwarde hairen:
Wat mensch, die u zoo vol van rouw zag dwaelent waeren,
Zoo vol van hartewee, en van verbeeten spyt,
Zouw zeggen, Clonicus, dat gy dezelve zyt?
Misschien, om de eenzaemheidt te ontvluchten, gaet gy heden
Het landt verlaeten, en vervoegt u naer de steeden,
Daer smeedt de min haer schicht op 't aenbeelt heet van brandt.
Hy ploegt de baeren, en hy zaeit in 't dorre zandt,
En waent de winden in een net te kunnen knoopen,
Die op een vrouwenhart gevest heeft al zyn hoopen.^3.

Ei waerom, breekt gy niet, o wreede Schikgodinnen!
De korte webbe, die 't u luste my te spinnen,
Te weeven op uw al te onmenschelyk getouw?
Ei wil, de noot, die met haer schaduwe, vol kouw,
Het graen beschaedigt, toch van haeren wortel houwen.
O Herders, 't is nu tydt, eer dat zy zal verouwen,
En door de jaeren al te hardt wordt, en te vast.
Wacht niet, tot de aerde legt, van onkruidt overlast.
Verzuim het wieden niet, voor dat het opgeschooten
De sterke spaeden op zyn wortels krom doet stooten.
Snydt schielyk van het klyf de jonge wortels af,
Want, zoo de tydt daer kracht, en vollen groei aen gaf,
Liet dat den Pyn niet toe, om hemelhoog te stygen.^4.

Dan losse regels als:

Zingt, tot het veldt verbruint, en de avondt wordt gebooren.^5.

Ik weide een' hokkeling, voor 't meisje, dat ik minne,
In 't bosch, hy beurt zyn hoofdt en horenen in top,
En steektze in 't midden van de stieren moedig op.^6.

1. Arcadia p. 61, 79, 127, 163, 168.

2. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

3. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

4. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

5. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

6. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

[p. 224]

 

Myn Fillis roept my steets, en bergt zich in de telgen,

 

Zy smytme een' appel toe, zy lacht, en zouw zich belgen,

 

Indien ik haer dan niet zag flikren door de blaên.^1.

Noordelijker storm dan in het zuiden:

de winden, vol gerucht,

Rumoeren door de lucht.^2.

(Italiaans:

E van per l'aria i venti mormorandi.)

Hoort gy het klinken wel van zyne zachte fluit?
Blyf staen, en houdt u stil, op dat u door 't geluidt
Of lucht de honden niet bemerken, of ontdekken.^3.

Hier volgt een proef van Vlamings historiestijl, gekozen uit de Geschiedenis van den huize van Arragon, een fragment over koning Ferdinand van Napels, en twee passages uit het Leven van Sannazaer:

Geen koninklyke deugden ontbreken ook den nieuwen koning van Napels, het geen bleek wanneer veele grooten, tot den huize van Arragon niet gezindt, en het neemende op zyn bastaerdy, de hoorens op staeken, en den Hertooge van Anjou uyt Vrankryk ontbooden, die aendachtig op deezen handel loerde. Toen quam Ferdinand dit alles door verstandt, manhaftigheidt en geluk, met hulpe van François Sforza en Paus Pius den tweeden, te boven. Zommigen der wederspannelingen verdeelde hy door loosheden en hoofsche kunstenaeryen, anderen sleet hy door voordelige oorlogkanssen, zoo dat zy alle gedwongen werden zich zyner heerschappye te onderwerpen, en hem de eere te laeten, dat hy zyns vaders ryk in weerwil van vreemden en veelen der onderzaeten, mannelyk voor zich verzekert, niet alleen verzekert, maer verder uitgebreidt, en alle overblyfsels van beroerte, door zynen vader noch niet geheel weggenoomen, ten gronde hadt uitgerooit. Zyn veertigjaerige regeering hadt hem zoo veel ervaerenheidt doen erlangen, en deeze zoo veel achting voor zyn vroedheidt, dat hy de waereldwyste der Italiaensche vorsten van zynen tydt gehouden werdt, gelyk men zyn' zoon Alfonzus, dus nae zynen grootvaeder, Alfonzus den Wyzen, geheeten, van jongs af in den wapenhandel opgevoedt, en zoo menigwerf aen 't hoofdt van legers aenschouwt, de ervaerenste veldheer zyner eeuwe rekende. Dapper en koen ter handt hadt deeze veele tochten gelukkig ten einde gebracht, was ieder een daer door ontzachelyk, en 's vaeders zaeken geen geringe steun. Ferdinand de eerste dan, tweede koning van Napels uit den huize van Arragon, gezegent door buitenlandsche verbonden, inheemsche orde, gesterkt door wakker kroost, en een kindskindt van zynen naem, reeds van ryper oude, en in alles voldoenende van inborst, den Napolitaenen byzonder lief en waerdt, aenzienelyk door zwaegerschappen, scheen zyn gebiedt zoo wel gevest te hebben, dat hy de grootste van Italiën wert gerekent, en men niets voorzag, waer door zyn kroon kon wankelen, geen' vyandt dien hy te vreezen hadt. Doch in dit gewenschte gewricht van zaeken, ontsteekt schielyk, een onweder, van dien kant daer hy 't minst van vermoede, en waer op hy zyn meeste vastheidt gestelt hadt, een staetorkaen, die zyn huis en gebiedt in

1. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

2. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

3. Arcadia p. 77, 88, 138, 107, 109, 110, 133, 190.

[p. 225]

een schielyken ondergang gewentelt, zyn zoonen, neeven, en gantsche geslacht met wortel met al heeft verdelgt.

Een romantische episode uit het Leven van Sannazaer:

Te Napels maekte hy zyn hof, gelyk hy een afgericht hoveling was, by koningin Joanna, 's vrouwendochter van koning Ferdinand den tweeden. Onder den stoet deezer koninginne bevondt zich Cassandra Marchese, een Juffer van hoogen adel, by elk ten uiterste gezien, zoo door schoonheidt zonder wedergade, als een vaerdigheidt, netheidt, en vastheidt van oordeel, verzelt van bevallige geleerdheidt; gaeven, elk in 't byzonder bequaem de koelste harten te treffen, gepaert, niet te wederstaen, geen wonder dan, dat Sannazaer, zoo bequaem een keurmeester hunner waerdye, en wiens hart geenzints voor de liefde scheutvry was, daerdoor in min ontsteeken werdt, doch, naer het zeggen van den Filosoof Crispus, die de eerste 's mans leven schreef, alleen met eene Platonische liefde, die in een tedere genegenheidt des gemoeds bestondt, en op niets vleeschelyks doelde. Hy liet geen de minste gelegenheidt verby gaen, die haer de blyken zyner achtinge en dienstbereidheidt gaf, aen haer schreef hy die overschoone elegie, welke zyn leven behelscht, haer droeg hy zyn Italiaensche gedichten op, in welker toeeigening, hy haer de geleerdste der schoone, en de schoonste der geleerde vrouwen heet, en eindelyk de groote Cassandra. In het geval tuschen haer en den Markgraeve Alfonzus Castriota, die haer trouwbelofte gegeven hadt, doch, naderhant berouw krygende, de zaek te Roomen in rechte trok, bleek zyn genegenheidt, dewyl hy, schoon medeminnaer, haer partye nam, en door middel van zynen vriendt, den vermaerden Pieter Bembus, 's pausen geheimschryver, namaels kardinael, den paus poogde te beweegen den bandt des huwelyx, door ontheffing, niet te slaeken. Doch Leo, door krachtiger tuschenspraek bewoogen, ontsloeg den Markgraeve, die noch naderhant door koning François een geweldigen doodt sturf, van den echt. Dit nam Sannazaer zoo euvel op, dat hy den Paus, wien hy anderzints om zyne letterliefde hoog in achting hieldt, met een bitter puntdicht aentastte. Kort na het plonderen van Roomen door keizer Kaerels leger, onder Bourbon, werdt Napels met een zwaere pest bezocht, dat Sannazaer en den meesten Adel op het platte landt deedt wyken, waer zyn Cassandra zich onthieldt, zints zy het pleit verlooren hadt, vast voorneemens, geenen anderen man te willen, nu zy van haer' wettigen berooft was. Hier bezocht hy haer daegelyks, jeugdig van hart, schoon weinig minder dan zeventig jaeren, tot ieders verwondering, dewyl Somma, nu geheel door assen overstulpt, toenmaels in verscheide dorpen verdeelt was, en zyn verblyf en 't haere, dat zy by den Hertooge van Somma genoomen hadt, rykelyk een Italiaensche myl van een lag. Niet lang daerna dwong de kryg elk het landt te verlaeten ....

En als aardig stukje karakterschets:

Hy (Sannazaro) was een groot vyant van rechtgedingen, en een voortreffelyk minnaer en voorstander der gerechtigheidt, zich beroemende niemant ooit tot schaede, veelen tot behoudenisse geweest te zyn. Hy moeide zich weinig met de zaeken der regeering, als zulke, daer hy toegeroepen werdt, dat zelden voorviel, want ik meen zelf, toen hy te Roomen Pontanus in zyn gezantschap benevens Altilius verzelde, zulx zonder karakter geschiedt te weezen. Gevraegt zynde, waerom hy zoo zelden in de vergaedering der Seggi verscheen, antwoorde, door dien men aldaer de stemmen niet woog, maer telde.^1.

1. Arcadia (enz.) p. 203 vlg., p. 243 vlg., p. 253 vlg. Het proza uit de Geschiedenis van den Huize van Arragon is niet vergeleken met de voornaamste bron: Ant. M. Gratianus.