Silvander (Jan Baptista Wellekens) 1658-1726

[p. 187]

2. Katharina Johanna de With

Katharina Johanna de With, minder belangrijke figuur dan Vlaming, hoorde ook tot Wellekens' protestante vrienden. Zij was de dochter van Mr Ludolf Adriaan de With, advocaat en secretaris van het kapittel der keizerlijke kerke van Ste. Maria te Utrecht, en Elisabeth Vuyst, eerder weduwe van Barsingen. Katharina staat ingeschreven in het doopboek van de gereformeerde kerk te Utrecht; ze werd met een tweelingzusje op 13 Febr. 1691 in de Dom gedoopt^1.. Ze was een zeer ziekelijk meisje; wanneer haar zusters Katharina's Fillis van Scirus en andere gedichten^2. uitgeven, wijzen ze er in de toeëigening aan Pieter Vlaming op, hoe ‘beklaechelyk’ haar toestand was geweest, hoe menigvuldig haar ziekten en kwalen ‘doch haer aengebore neiging tot de dichtkunst is zo groot geweest, dat, schoon het oefenen derzelve, naer ons en veeler oordeel ten uiterste nadeelig voor zoo zwakken lichaem was, zy het echter, als haer eenigste vermaek en lust verkooren heeft.’ Vroeg schijnt haar vader haar tot dichten te hebben aangezet, blij misschien dat zijn kind in haar bescheiden gave enige compensatie voor een moeilijk leven kon vinden. Zelf beoefende hij de schone dichtkunst niet, hij was een zwaar en plichtmatig jurist, iemand

Die, schoon hy nimmermeer in zyne groene jeugt
De hant sloeg aan het riet, en zelden by de reien
Een luchtig deuntje neurde in weelderige weien,
Wyl hy, verslingert op geleertheit, nacht en dag
De wakkre heldendaân van Rome en Grieken zag,
In boeken, die 't gewelt der eeuwen nogh verduren,
't Geen onmedogend sloopt arduine en kopre muuren;
Zich, moede en afgeslooft, in d'onwaerdeerbre blaân
Van oude schriften, dik bestoven, half vergaan,
Vermaakt, als Galathé en zyn Lykoris^3. quelen,
Of Silvia naast haar de gladde snaar ziet streelen
Van hare goude lier, een wellust voor zyn hart,
Door duizent bezigheên bezet, door zorg benart.^4.

En:

Ik weet hoe 't harders riet zyne oren kan behagen;
Hoe menigwerf hy, op den morgen myner dagen,
My aanspoordde om in 't veldt te zingen met den dag:
Het zy men op 't altaar het huwelyksoffer zag
Ontsteken, en een bruidt met roos en myrt versieren;
Of het geboortefeest zou van een vryster vieren
Der naastgelegen buurte; of zingen, aan den dans,
Om enen klimop- of een zachten rozekrans.^5.

1. Genealogische inlichtingen over de familie de With dank ik de heer archivaris van het Oud-archief der gemeente Utrecht.

2. G. de Bonarelli. Fillis van Scirus, Herderspel. Vertaalt door K.J. de With. Nevens eenige andere gedichten van dezelve, bestaende in herderszangen, visscherszangen, enz. (Amsterdam 1728).

3. Maria van Ravestein? en Kath. J. de With.

4. De Getrouwe Herderin. Lantspel. In regelmatige vaerzen gebragt door K.J. de With. Benevens eenige andere Gedichten van dezelve, bestaande in Herderszangen, Visscherszangen, enz. (Rotterdam 1719) II p. 69.

5. Fillis [enz.] p. 208.

[p. 188]

De verzen die ze neerschreef, zijn de gewone bruilofts-, verjaars- en lijkzangen, soms als beurtzangen geconcipieerd, waarin herders, herderinnen of vissers hun stemmen verheffen. Ze had een kring van dichtende, zingende meisjes om zich heen^1., waar zij, Lycoris, waarschijnlijk boven uit stak. Haar zusters dichtten, en de dierbare van Ravesteintjes uit Leiden dichtten, Sara Maria (Galathea) en Katharyne Lucya (Rozelyn, maar ook onder andere namen bezongen) later Mevrouw Alberti, domine's vrouw ‘roem en eer van 't Leydsch Atheen’^2..

Tot Galathe zegt ze:

Want Galathé, 't vermaak van bosschen en valleyen,
Beminde van haar wieg der Zanggodinnen reyen,
En schiep slegts vreugde als zy de klene vingren aan
De schelle veldschalmei mogt slaan,
En hare lipjes aan het harders riet mogt voegen.
't Vermaakte haar, en baarde een ongemeen genoegen
Wanneer Amintas, en Silvander^3., aan de bron,
Omtrent haar Vaders hoef, voor 't steken van de zon,
In 't groen gezeten, uit de borst een deuntje zongen;
Terwyl de geitjes door het malsche klaver sprongen.^4.

Ook de Zeeuwse Agnete Gargon was een dichterlijke vriendin:

Ik neem verbaast de rietefluit,
En roem het minnelyk geluidt
Van uw op maat gestelden zang.^5.

En tot de poëtische dierbaren rekende ze Magdalena Barbara Wellekens, in een ongedateerd naamdicht, Celesta Veldzang, bezongen^6.:

Aanminnige, u, u is beschoren
By 't noodbesluit onsterflyke eer.
Als ge uwe zachte stem doet horen
Ryst bosch en beemdt; ja bron en meer
Begint te dertlen en te springen.
Reeds horen we, als ge uw stem verheft,
Al 't pluimveegedierte vrolyk zingen,
Welk gy in 't zingen overtreft.

Het lijkt bijna of de achttiende-eeuwse meisjes verzen maakten, zoals alle negentiende-eeuwse Letjes piano speelden!

Maar ook mannen in haar omgeving dichtten, en niet alleen Wellekens en Vlaming. In Leiden (1720) geeft de medicus Mylius aan Katharina verzen te lezen; mooi! vindt ze; de vogels vergeten alles wanneer ze Mylius-Tirsis horen

1. o.c. p. 237, 178, 183, 231, 280, 189 vgl. Getr. Herd. [enz.] II p. 86.

2. Fillis [enz.] p. 178.

3. Zijn hiermee Vlaming en Wellekens bedoeld?

4. o.c. p. 197.

5. o.c. p. 269.

6. o.c. p. 202.

[p. 189]

 

Zo haast gy uwen mondt ontsluit,

 

Laat op het eerst ontloken kruidt,

 

De schelle nachtegaal zich horen.

 

Het vee staakt, midden in den beemdt,

 

Vol tym en rosmaryn het grazen;

 

Het vogeltje zyn jongen te azen,

 

Zo haast het uw muzyk verneemt:

 

Het vliegt al dertlendt gints en weder

 

Door 't ruischend bosch, tot het u naakt,

 

En zich met uw gezang vermaakt,

 

Zoo lieffelyk, zo zacht, en teder.^1.

Mylius had haar juist met een lied verwelkomd te Leiden, waarop weer lof harerzyds volgt:

Maar waar toe zulke dichtjuwelen^2.

Aan 't zangziek Nederlandt ontzegt,

En in 't verborgen weggelegt?

De admiration mutuelle in het zangziek Nederland leverde brandstof genoeg om de dichtvuurtjes vlammende te houden. Lud. Smids, Wellekens, Vlaming, Verburg, Zeeus, H. van der Mark, A. Willis^3. die Katharina's Getrouwe Herderin en gedichten met verzen hadden ingeluid, krijgen op hun beurt weer een dankbaar overdreven hulde van de bezongene in ruil.^4.

Het eerste gedateerde gedicht dat we van Kath. Joh. de With kennen, is van 1704, een herderszang voor de bruiloft van het echtpaar Vuist-Gerlings^5., waarschijnlijk familie van moederszijde. Katharina moet een soort pastoraal wonderkind zijn geweest, ze was toen dertien jaar. Dan zijn er sinds 1714 verscheiden gedateerde gedichten. Zij zingt, als Wellekens, tegen ziekte en ellende in, ze was vaak ziek en somber, ze spreekt in 1718 over zich zelf als van ‘Lykoris, dikwerf van zwaarmoedigheit bestreden’^6.. Vriendschap zal een vervulling in haar leven zijn geweest, ze bezingt vele vriendinnen onder mooie namen. Rozemondt in 1719:

Myn Rozemont hoe kunt gy vrezen

Dat ik verandert zy van zin?

O neen: gy waart myn hartvrindin,

En zult dit zonder einde wezen.

Ik wankel niet als 't wuft geval;

Maar durf myn woordt een zegel noemen,
En op getrouwheidt my beroemen.

Myn tedre drift staat euwig pal,

1. o.c. p. 194, vgl. 268.

2. Een van Mylius' vroegere bundels.

3. Fillis [enz.] p. 252, 209 vlg., 249, 253, 254, 259, 212.

4. van der Marks lofdicht is nog wel aardig, hoewel weinig nieuw:

‘Gy hielt de windtjes laetst gebonden aen uw fluit
En lokte op Hybla al de byenlegers uit:
Wier teedre wiekjes haest uw lieve klanken vingen,
Om ze in de bloemen u al brommendt naer te zingen.’

5. Getr. Herd. [enz.] II p. 10. Zou het jaartal 1704 een drukfout zijn?

6. o.c. p. 88.

[p. 190]

 

Schoon ik door bittren tegenspoedt

 

My zag in myne drift bepalen,

 

Te sterker zal thans zegepralen

 

De zucht die ge in myn boezem voedt.

 

 

 

Ach! dat het noodbesluit gehengde

 

Dat ik my nimmer door 't geweldt

 

Van felle koortsen zag bespringen;

 

Ik zoude u tonen dag aan dag

 

Wat uwe deugdt op my vermag,

 

En steeds van uwe gaven zingen.

 

Nu moet ik dikwerf, afgetreurt,

 

Al noopt de zanglust my met sporen,

 

Vertoeven tot my, als te voren,

 

Een heuchelyker tydt gebeurt.^1.

Gedurende de ziekte van haar moeder (1719) houdt Katharine L. van Ravestein haar gezelschap^2.

De Rynstroom voert haar weg, zy spoeidt zich veel te snel
En zegt Lykoris, haar Lykoris thans vaar wel!
Die nu geen rozen mag op Fillis lokken drukken,
Geen tuinviolen tot een geestig tuiltje plukken,
Noch met haar Fillis, als voorhen, gaen ten dans;
Of naast haar dingen naar een groenen mirtekrans,
In 't bosch gehangen voor die meester is in 't spelen.

Dan zal Lykoris op het versch bedaude kruidt
Haar Fillis blanke deugdt verheffen op haar fluit:
En uit erkentenis met uitgekeurde klanken
Haar voor de grote liefde en trouwe zorg bedanken
In moeders lyden, haar betoont, voor noch de doodt
Tot onze onklaagbre smert, haar quynende ogen sloot.

De inhoud is triest genoeg, maar de gedichten zijn opgeschroefde verzen.

Steekt er in Klorimene, Veldzang een verborgen en ingetogen toespeling op eigen liefdesverdriet?^3. Het hoort tot haar soberste verzen:

Als onlangs Hageroos, op veldmuzyk verslingert,
Gezeten aan haar hoeve, in schaduw van een wingerdt,
Een deuntje neurde, stuit haar Niza veel te stout,
Die van het jonkspel keerde, en haar dus onderhoudt.
Wy zochten u in 't dorp, in 't jonkspel, en de weiden,
En vinden u dus ver van blydschap afgescheiden?
Daar reeds uw geiten en uw lammers zyn gestalt.
De dau bedekt het veldt; de koele schaduw valt
Op de akkers: dus moogt gy u onbezorgt vermaken
In 't jonkspel, daar men lang de vrysters naar zag haken;
Daar blonde Zwaantje met haar Meris gaat ten dans.

1. Fillis [enz.] p. 181.

2. o.c. p. 184 vlg.

3. Fillis [enz.] o.c. p. 191. Vgl. Witsen Geysbeek o.c. VI p. 533.

[p. 191]

 

Begeef u derwaart heen: zo zal deez groene krans

 

Van myrtetelgjes en van zachte riddersporen

 

En tuinviolen, die elks ogen kan bekoren,

 

Uw lokken sieren: zo munt ge onder andren uit

 

Gelyk een rozelaar by 't gras en veyl; een bruidt

 

By haar gespelen. Doch kan dit u niet behagen

 

Zo hoor een poos naar 't geen wy op het jongkspel zagen

 

En ik u melden zal. Wy mogen onverspiedt

 

Hier kouten in het groen. Gy kunt daarna een liedt

 

Aanheffen, zo 't u lust: 'k leen op myn beurt u de oren.

 

Wy zagen Zwaantje, die haar Meris kan bekoren,

 

Eerst komen aan den dans, met zo veel swier en kunst

 

Dat zy alle ogen trok, en voor zich yders gunst

 

Verkreeg; daar zy bestondt door 't dansvertrek te zweven,

 

Veel sneller dan het kaf wordt voor den windt gedreven

 

Langs 't open veldt; of als een spiegelklare vliet

 

Die dertelende langs de grazige oevers schiet.

 

In 't endt staakt zy den dans; als Doris, mede ervaren

 

In deze kunst, deedt zien hoeze op den klank der snaren

 

De ligte voetjes roerde in 't hupplen op en neêr.

Toen kwam de schok: Klorimene merkt hoe Amintas zijn liefde aan Dafne openbaart op dit vrolijk feest.

Uw Klorimene, die hem om zyn deugden mindt
Stroit wis zo lang ze leeft haar zuchten in den windt.
De velden mogen naar haar jammerklagten horen;
Maar ach! haar is noch vreugdt noch rust noch troost beschoren.
Nauw hoort dit Hageroos of voelt een dubble smart:
En zegt, myn Klorimene, ach! ach! hoe klopt my 't hart,
O Niza! uw verhaal heeft my met rou beladen.
Koom, vluchten wy van hier, myn smart mogt ons verraden.

Haar lijkzangen zijn weinig geslaagd. Het is meestal pijnlijk als ze die klachten in de vorm van veld- of visserszangen dwingt. Kan het de heer Johan van der Heiden in zijn leed om de gestorven Godelief hebben getroffen, dat Veldeling herderin Zoetje hoort klagen?^1. Ook Leliane^2., op de vrouw van Wouter v.d. Breuk, is mis; het Wellekensachtige ‘Op, op’ al dadelijk niet van pas:

Op, op, myn Hageroos; of zyt gy onbewust
Van 't al te deerlyk lot ons door de goôn beschoren?
Ach! Eêlhart, Eêlhart heeft zyn Leliaan verloren,

Dus laat uw duitsche fluit een droeven toon behagen,
Om, nevens ons, 't verlies van Eêlhart te beklagen;
Van Eêlhart, door verdriet misverft zo doots en naar:

1. Getr. Herd. [enz] II p. 3 vlg. Vgl. M. Prinsen o.c. p. 101-108, die iets dergelijks zegt.

2. Fillis [enz.] p. 221.

[p. 192]

 

Zie, eer de goude zon nog sluit het vyfde jaar,

 

Na 't eerste trouwverbondt hem 't bruidsbedt deedt bekleden,

 

Ten twedemale volgt met wankelende schreden

 

De zwarte lykbusch van zyn nicht en bedgenoot.

 

 

 

Zy muntte in Leeuwendaal by andre Harderinnen

 

In schoonheidt uit, als een ontloken rozetros

 

By tuinviolen. Welk een lieve en zachte blos

 

Versierde haar gelaat! die, toen zy is ontslapen,

 

Door bangen doodsnoot in een lely werdt herschapen.

De laatste drie zijn niet de minste regels; het slot is ongevoeld:

Schep moedt, betoon een mannenhart.

Dus tracht hem Hageroos te troosten in zyn smert,
Als haar een nieuwe klagt, een lykzang quam ter oren,
Waar op zy 't zingen staakte om naar dien toon te horen.

Dat ze Wellekens^1. een veldzang^2. ter uitvaart meegeeft, is begrijpelijk, hij hoorde als zij in Nederlands Arcadia thuis, en had zelf v. Broekhuizen als ‘veldman’ uitgeluid in een lang gedicht^3. dat Katharina hier en daar copiëert, en toch in bewuste en consequente rhetoriek en gewilde gedragenheid niet evenaardt. Maar Katharina klaagt hier tenminste in eigen verdriet en onthaalt geen oningewijden tot troost op een gekunsteld

1. M. Prinsen o.c. p. 107 over de vloed van lijkzangen. Zij spreekt van een ‘sneeuwbal van jammerklachten’!

2. de With, o.c. II p. 223; opgenomen in Wellekens' Zed. en Ernst. Ged. ** 2 vlg. en hier gevolgd.

3. Zed. en Ernst. Ged. p. 257 vlg. Ook Wellekens begint met de somberheid in de natuur als inleiding, maar zonder personificatie, bij hem laat het bladerloze bos zijn takken hangen, bij de With hangt het hoofd van Mei! De With heeft eveneens de rhetorische vraag ‘Wie, Wie’. Hier volgt een fragment van Wellekens' zang ter vergelijking:

Ei my! hoe aakelig verschynt het barre veldt!
‘k Zag nooit de Wintermaandt so droevig en ontstelt:
Het bladerlooze Bosch laat zyne takken hangen;
Men ziet geen maagdendans, noch hoort geen veldgezangen,
Terwyl het vrolyk klyf verdort op zynen struik.

Treurt beemden, weiden treurt, nu ge uwen zanger mist

Wie zal de velden nu verheugen met zyn zangen?
Wie zal de nimfen nu voldoen in haar verlangen,
Zo kiesch op lekkre stof en ongewone toon?

Treurt bosschen: bomen treurt: Uw nachtegaal is stom

Wie zal den veltzang nu opwekken in de bomen?
De beekjes ruischen doen? doen klateren de stromen?
Den luistergraagen wint beteuglen in zyn vlugt?
Nu windt en stroom en bosch vergeefsch loost zucht op zucht;
Nu zy door dit verlies, van druk, om 't hart geslagen
Al momplende, in hun taal, naar Veldman, Veldman vragen;
Naar Veldman, ach, 't vermaak der bosschen, windt en vliet

Dit klaagende geruisch slaat voort in 't klappent riet:

Het riet, dat langs den stroom met duizendt duizendt galmen,
Betreurt den meester van zyn netgesnede halmen,
Verwekt een veldgerucht aan Amstels groenen boordt;
Terwyl de blonde Vecht, in haren slaap gestoort,
Terwyl de klare Ryn, verlieft op Veldmans zingen
Zyn laatsten zwanezang met harteleet ontfingen.’

Bij Wellekens de gestorven dichter, die de hemel gadesloeg: ‘Dan zag hy onverlet den schonen hemel aan, /En vloog, met zyn gemoedt, nog hoger dan de maan/ En zon en sterren, tot den oorsprong aller lichten;/ Vervult met vreugden die alle andre vreugt doen zwichten.’

[p. 193]

herderstafereel; sommige ogenblikken breekt even een persoonlijke bewogenheid door haar opgeschroefdheid heen:

Hoe laat de May het hooft dus hangen!

Men leest den rouw uit zyn gelaat,

Nu bosch en veldt in arbeidt gaat

Van zucht op zucht: geen blyde zangen

Vermaken de oren als voorheên.

Men ziet in beemden en valeien
De Nimfen en de Harders schreien?

't Weêrgalmt alom van bang gesteen.

Lykoris doet voor al zich horen;

Zy berst dus uit door harteleedt:

Helaas! helaas! myn Veldpoëet,

Te ontydig hebbe ik u verloren.

Wie zal zo minlyk en beleeft

Als gy me leren onder 't zingen,
Door duizende bespiegelingen,

Wat ryke stof natuur ons geeft,

Als ons het spelen kan gelusten?

Het zy men 't welig vee beschouwt;

Of zyn gedachten bezig houdt,

Op bron of heuvel, daar we rusten;

Of dat wy hoger willen gaan,

Om, aan des Hemels blauwe bogen,
Te aanschouwen met naaukeurige ogen,

Den loop van sterren, zon, en maan.

Niets kon uw vrindschap palen zetten:

Al wierdt uw lust door pyn gestuit,

Gy sloegt de handen aan de fluit,

En dacht een krans van violetten

Te vlechten voor myn Grieksche maagdt^1.,

Die haast in Neêrland zal verschynen.
Nu sterft ge ons af door wrede pynen;

't Geen eeuwig van my word beklaagt.

Doch, schoon ge treedt op sterrebogen,

Noch blyft me het geheugen by

Van uwe Harderpoëzy,

Zo zacht, zo teer, zo vol vermogen,

Dat wie deze eedle kunst verstaat

1. Fillis van Scirus.

[p. 194]

 

Zich 't hart voelt door het oor ontrukken,

 

Ach! mogt het eens aan my gelukken

 

Te zingen op zo juist een maat.

 

Wie zal na u de Zanggodinnen

 

Bekoren door een geestig liedt?

 

Of op een eerst gesneden riet

 

Den lof van 't lustig veldt beginnen?

 

Wie zal voortaan door tedren zang

 

Het wreed en stug gediert betomen?

 

Den wildzang lokken uit de bomen?

 

De winden houden in bedwang?

 

Het is gedaan! ik zie de reien

 

Reeds vluchten uit het treurig veldt.

 

De gansche Zangberg is ontstelt.

 

Helaas! ik hoor de Zusters schreien.

 

Het hart beknelt me. Ik bid laat af,

 

En plukt met my voor Lauwerblaren,

 

Die 'k wilde vlechten om zyn hairen,

 

Nu lykcipressen op zyn graf.

 

Hier zweeg de Nimf, door rouw bevangen,

 

En liet op elk Cipressebladt,

 

Dat ze in haar korf vergadert hadt,

 

Een traantje druppen van haar wangen.

Maar wanneer Katharina haar overleden tweelingzuster Wilhelmina als nimf Zeestar beweent in een samenzang van Waterman en Visser^1., dan is het moeilijk door de gekunstelde vorm heen, de minste of geringste ontroering te voelen. Het refrein ‘Ach Zeestar, zeestar; ach! myn Zeestar leeft niet meer’ treft niet hard.

1. Getr. Herd. (enz.) II p. 73. Vgl. ook M. Prinsen o.c. p. 108.

Visscher

Ach! Zeestar, Zeestar! Ach! myn Zeestar leeft niet meer.
Zy, die nogh gistren was de roem der visscherinnen,
Die gisteren zich van de dorpjeugt zag beminnen
Om duizent gaven, waar ze uitmuntte, als het duin,
Het ryzig duin, by 't strant; de watervoogt Neptuin
By Beekgoôn, stort in 't graf. wie zal haar lykbusch tooien;
Ten blyk van zuiverheit de blankste paerlen strooien?
Koomt, visschers, recht de Maagt een eertombe op aan 't strant
Uit marmer, en houwt op de zark met eigen hant:
Dit marmer dekt het lyk van Zeestar, die de baren
En winden menigwerf zag door haar fluit bedaren.
Een dierbre paerel aan de visserinne kroon (etc.).

Wanneer Wellekens zijn vangst (hij heeft gevist op Elsryk) uitdeelt aan Laura, Silvius en Silvestertje^2., is er iets aardigs en speels in; maar wat zeggen zulke vissersregels van Katharina de With?^3.

2. Deze studie p. 71.

3. de With o.c. II p. 77.

[p. 195]

 

Mykon, zoo u ooit de gulle vreugt

 

Der strantjeugt kon bekoren,

 

Doe op Amiklas feest een visschersdeuntje hooren;

 

Zyn feest, my waarder dan

 

Ooit d' êelste krimpzalm aan een' visscher wezen kan,

 

Of my 't getaande want tot barstens toe vol tongen.

 

Zoo 'k immer heb gezongen

 

Daar 't blanke zeeschuim stuit op 't hooggerezen duin,

 

Dat zyn vergulde kruin

 

In zee kan spiegelen, wanneer de woeste baren,

 

Geslecht, niet dreigen stout ten hemel in te varen,

 

Ik zong, ô Mykon, hoe het heilig feest verjaart

 

Van zyn geboorte, zyn geboorte aan ons zoo waerdt.^1.

Dit is een spelletje met vissersmotieven in holle, overbodige en weinig karakteristieke woorden; de werkelijkheid is slecht gezien, wanneer spiegelen de duinen zich in de baren? Zelfs niet meen ik wanneer die niet dreigen stout ten hemel in te varen. Ik kies ‘de blanke top’ boven de vergulde kruin. ‘Krijtwit’ zijn duinen al evenmin^2..

Een enkele maal heeft ze een paar aardige regels, ofschoon ze nooit heel origineel zijn:

Deez' dag, zoo lief en waerdt
Aan schoone Dafne en haar' Menalkas, heusch van aart,
Als klaverzootjes aan den leeurik; en de rozen
Aan honigbytjes; tuinmoerellen, als zy blozen,
Aan kriele mussen; als aan zwanen 't vogt kristal;
Aan knynen 't zandig duin; aan geitjes 't groene dal;
Als my de veltschalmei, die 'k eeuwig zal beminnen.^3.

Uit het zelfde gedicht (dat van haar dertiende jaar!):

Het lieve jawoort scheen op 't levend root te stremmen
Van haar' koralen mont.^4.

Wel aardig:

Hoe knopt de wyngaartrank! hoe bloeit de peereboom!
Hoe tierig spoelt de zwaan haar pluimen in den stroom.^5.

Dan nog:

De koelte valt op 't velt; het vee dient ingehaalt.
Ik zie de lammeren reikhalzen naar de stallen.^6.

of:

De dageraat, die zelf van vreugde schynt te blozen,
Strooit blanke jassemyn, narcis en roode rozen
En myrteloof, alleen voor dezen dag bewaart.^7.

1. o.c. II p. 77.

2. o.c. II p. 37.

3. o.c. II p. 10.

4. o.c. II p. 12.

5. o.c. II p. 19.

6. o.c. II p. 22.

7. o.c. II p. 52.

[p. 196]

Is die blanke jassemyn en myrteloof strooiende dageraad eigenlijk helemaal mis en klinkt het alleen maar aardig?

Katharina heeft soms lelijke beelden: ‘in de wieg de veltfluit omhelzen’; ‘en voeren menigwerf my 't hart ten boezem uit’; ‘morgenstont... Hoe siert het roosje uw haar, gevlochten tot een kroon’; ‘Meien’ (iets anders dan Wellekens' Mei) ‘met de bloessems in den mont’; ‘te woekren uit den schoot der wufte baren De versche zoô’; ‘Hare oogen, nimmer af te malen door gezangen, Zyn heemlen van azuur, met paerlemoer geboort’; ‘Nu volgt, wat adem schept, verheugt de minbanieren, Nu zoekt de dertle boek zyn geitje, hem zoo waerdt. Nu paren Damon en zyn Nize, heusch van aart’; ‘Wanneer het druivebloet zal op zyn boorden’ (van een schaal) ‘blinken’; ‘oorlogsplagen Ons door den vrede van de schoudren gerukt’. ‘Dertelt’ een ‘spiegelklare' vliet’?^1.

In het hanteren van refreinen tracht ze ook Wellekens na te doen; het succes is niet groot, zij bereikt er geen effect mee. Haar ‘Ai! helpt me, Arkader Veltgodinnen’, ‘Ach! Zeestar, Zeestar, ach! Myn Zeestar leeft niet meer’; ‘Koom, zangrei, help ons 't feest myns gryzen Vaders vieren’ of het voor een refrein niet zeer gevoelige ‘Zo trooste ik vader; zo verstrek myn poëzy/Hem, krimpende van pyn, een heilzame artzeny’, ze doèn het niet^2..

Eén versje wil ik in zijn geheel citeren Op het kunstig zingen en de bevalligheit van juffer Stefania van Meel^3.

Aan 't dreefje, daar 't geboomt de zonnestralen stuit;
Het nachtegaaltje zyn verliefde deuntjes fluit;
Het westewintje ons schenkt den reuk van 't jeugdig kruit

En beekjes springen.

By 't rozeboompje, tgeen eens witte roosjes hadt,
Eer Venus zachte voet op zyne doornen tradt,
En met haar godlyk bloet versierde 't blanke bladt,

Lust my te zingen.

Stefania, die wyze en goddelyke maagt,
Wiens zielverlokkend schoon het keurigste oog behaagt,
't Geen overtreft al wat den naam van schoonheit draagt,

Kan my bekoren.

Ik roem hare oogen, die de zon te boven gaan,
In levend paerlemoer van 't zuivre voorhooft staan,
Bruin als 't gesteente van den oosterindiaan

En zwarte mooren.

Het lieve blosje, 't geen zy op haar kaakjes heeft;
Het golvend lokje, dat langs rozekoontjes zweeft,
Houdt ieders min geboeit, al wat op aarde leeft

Leeft door hare oogen.

1. o.c. II p. 47, 45, 23, 57, 86, 62, 51, 33, 17, Fillis [enz.] p. 192.

2. Getr. Herd. [enz] II p. 6, 72, 69; Fillis [enz.] p. 207.

3. Getr. Herd. [enz.] II p. 28. Strophe geïnspireerd op Wellekens' gedicht van 1715 aan Mr J.W. van Meel? vgl. Versch. Ged. p. 276.

[p. 197]

 

Haar keeltje, dat den klank des lentezangs verdooft,

 

Zoo goddelyk, zoo zoet, ons 't hart door d'ooren rooft,

 

Al is 't Sirenezang, geen onheil treft ons hooft

 

Door zyn vermogen.

 

Wat vreugt gevoelt myn ziel als myn Stefania

 

Het lieve montje ontsluit! dan baut haar d' Echo na.

 

My dunkt haar englestem verzelt my waar ik ga

 

En streelt myn zinnen.

 

Zoo lang het pluimgedierte in lucht en velden zingt;

 

Zoo lang het wintje door getopte boomen dringt;

 

Zoo lang het visje door den zilvren vyver springt,

 

Zal elk haar minnen.

Het is een onjaloers en sentimenteel gedichtje aan een gelukkiger vriendin, het klinkt lief, en is als poëzie onecht. ‘Eer Venus zachte voet op zyne doornen tradt/En met haar godlyk bloet versierde 't blanke bladt’ lijkt mooi; maar hoe treedt de godinne op het rozeboompje? en waarom die behoefte een rode roos zo te omschrijven (moeten we in de Metamorfosen zoeken?). Wat is ‘'t gesteente van den Oosterindiaan en zwarte Mooren?’ ‘Een golvend lokje dat zweeft’? En ‘geen onheil treft ons hooft Door zyn vermogen’ is wel heel erg vulling. ‘Getopte bomen’? ‘Zilvren vyver’??

Haar beste vers is haar eenvoudigst vers, het boven besproken Klorimene. Witsen Geysbeek heeft dat ook gevonden!^1.

Katharina de With heeft twee herdersdrama's, al wat uit de nadagen van de Italiaanse pastorale, vertaald: de Fida Ninfa van de Venetiaan Francesco Contarini^2. (1598) en Bonarelli's Filli di Sciro (1607).

De Fida Ninfa werd hier te lande reeds eerder vertaald door S. Ingen^3. (ed. Amsterdam 1658). Het is een ‘favola pastorale’ met de practische liefdesmoraal Bemint, die u bemint, waarin alle eens vergeefs geplaatste of ontrouwe liefdes een allergelukkigste ontknoping vinden. De hoofdfiguur Alwaarde, de fida ninfa, is door Eelhart om Rozegaart vergeten. De ongelukkige Rozegaart, die naar geen mannen kijkt en jaagt door ruigte en bos, verliest ten slotte haar hart aan Eelharts knecht Tymen, niemand anders dan Alwaarde in mannekleren, die als postillon d'amour voor haar meester bij Rozegaart moet pleiten. Matelief, de nuchtere herder, de enige die het onmanlijke van de trouwe Tymen opmerkt, is, met zijn realistische, weinig romantische opvattingen, een niet onaardige figuur

1. Witsen Geysbeek o.c. VI p. 533.

2. Contarini wordt zelfs niet genoemd bij U. Renda en P. Operti, Dizionario storico della letteratura italiana. Ed. riveduta.......di V. Turri (Torino etc. 1952). Wel in Enciclopedia italiana di scienze, lettere ed arti XI (1931-39) kol. 228.

3. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde V p. 140 vlg. en p. 150, 2^o. Vgl. ook over de Getrouwe Herderin te Winkel o.c. V p. 145 vlg., 154 vlg.; te Winkel wil Ingen ‘Ingels’ noemen, evenals dr. M. Prinsen o.c. p. 127 noot 9. Dit bij te Winkel volgens J.F.M. Sterck, Oorkonden over Vondel en zijn kring (Bussum 1918) p. 177 noot 1. S. Ingels, uit zeer goede familie, was bevriend met de Hoofts, en min of meer dodelijk van Tesselschade's dochtertje. Kath. de With spreekt van ‘Ingen’ evenals D.v. Hoogstraten in zijn leven van v. Broekhuizen voor diens Gedichten (Amsterdam 1712) p. 46.

[p. 198]

in dit ondanks alles fleurige verhaal van zoekende harten - ook een Zoetje, een Lieven, een Bloemert hebben hun amoureuse perikelen - mislukte zelfmoorden, een ruige sater en gesloten huwelijken. Kalff, die Ingens vertaling bestudeerd wilde zien, had geen exemplaar van het Italiaanse origineel in handen kunnen krijgen; ook ik vond er geen in onze openbare bibliotheken^1.. Voorlopig moeten we dus Wellekens^2. maar geloven die meedeelt hoe Ingen met vrijheden naar het Italiaans werkt; enkele bladzijden fotocopie uit Contarini's derde acte (ed. 1598)^3., door mij onderzocht, wijzen ook in die richting en zullen wel representatief zijn voor het geheel. Ingen nu vertaalt tamelijk vrij en ‘Hollands’, groepeert een enkele keer even anders, en voegt nogal eens wat toe, zo bijvoorbeeld een liedje dat hij Tymen in de mond legt (III 6 p. 95). Dit, en een klagende vrijer (III 6 p. 86), van zijn liefde getuigend bij een groene doorne Haag en in een ‘lindelaan rechtuyt’ (De Voorhout?), zwarte ogen die hemelsblauw werden, wekken het vermoeden dat Ingen voor een beminde schone heeft geschreven. Volgens zijn Aan den lezer had hij zijn werkje 10 à 12 jaar laten liggen.

Doel^4. van Kath. de Withs vertaling waren wel de ‘regelmatige vaerzen’ waarover het titelblad van haar Getrouwe Herderin spreekt. Ingen had afwisselend zeer korte verzen en zesvoetige jambische gebruikt, zij kiest paarsgewijs rijmende alexandrijnen, met beurtelings staand en slepend rijm. Soms heeft ze een hele alexandrijn, soms een bruikbare wending in haar metrisch schema ingepast; wel wijzigt ze dan hier en daar een kleinigheid, wat echter aan het feit van de ontlening niets af doet. De ontleningen zijn zeer talrijk^5.. Ingen had het spel reeds in

1. Er is een ex. in de Bibliothèque Nationale die echter alleen doubletten naar het buitenland uitleent.

2. Verhandeling van het Herderdicht p. 198.

3. Te laat zag ik dat er moet bestaan een aangevulde herziene editie van de Fida Ninfa, Vicenza 1599. Welke editie Ingen heeft gebruikt? Wellekens l.c. noemt alleen een ‘overziene’ editie van 1620 (?), wat echter volgens British Museum Catalogue of Printed Books, 1881-1900, '12 (Ann Arbor 1946) kol. 83 een heel ander werkje is geworden. Genoemde edities vond ik niet in het land. Volgens vriendelijke inlichting van Mr. F.C. Francis, keeper of Printed Books Brit. Mus., komt 't liedje niet voor in de ed. 1599 (ex. Brit. Mus.).

4. Zie ook M. Prinsen o.c.

5. Ingen p. 107: Wie heeft u voortgebracht, een Krekel, of een Vors; p. 110: Wat hoek bleef onbezocht, wat Herder ongevraagt; p. 118: waar meê my troost, en min, en volg haar nacht en dag; p. 129: Ik val by hem in 't zant,/Ik sterf, ik sterf met hem. Och! of ik sterven konde; p. 130: gelijk een grage Vos/Een Velthoen grijpt in 't Velt... Ik stak een klok op, kreet zo luyde en ysselijk; p. 131: En al wat lippen rept; p. 133: uyt geen'/Gezonke plasje; p. 137: En haar bezuurt erbarmen; p. 138: Gelukkig is den dag/Die Rozegaart bewoog, veel meer als mijn geklag,/En twee jaar volgens; p. 139: Dit groen en heylzaam kruyt;/En druyp het in de wonde./Gy zijt gezont: Zo moet genezen naar uw zin/De wonde, die u gaf het Pijltje van de min; p. 139: Uw' onwaardeerb're hayren; p. 145: Festoensgewys, dooreen geslingert; p. 145: Myn Tovervaerzen, breng toch Lieven tot haar min/... Doe die nu zelfs weêr los; en knooptze met uw handen/Vast, vaster op malkander (de With: op elkaar); p. 150: de tintelende hayren....... behyzelen; p. 152: Geslagen, vaster als/Het Veyl slaat om den Eyk; p. 166: Maar deze stervenslust weêrhiel een and're lust; p. 171: Swaarmoedigheyt wort fel van d'eenzaamheyt gequelt; p. 171: Swaarmoedigheyt, van haar gedachten overladen,/Wil altijt eenzaamheyt, en loopt langs doode paden; p. 189: Ja gaende aan zijne hant, schroomt zy noch aldermeest./En deze zoete schroom/Maakt; p. 184: Myn borst is vol rumoers, vol felle wint en brant,/Een onbezuysde storm ontstelt mijn ingewand/En mijn verdeelde geest is heel tot twist bewogen. - En tot slot van al dit leentje-buur, Ingen p. 251, het slot: Uw buurmeyt? Rozemond is veel te schoon en rijk./Och! die is voor geen Vrijer/Als ik, of mijns gelijk. Vgl. de With, Getrouwe Herderin p. 121, 125, 134, 147, 149, 150, 153, 156, 158, 159, 166, 171, 173, 190, 196, 216, 211, 228 (de With: ‘knaap’ inplaats ‘vryer’). Ingen heeft veelal de gewoonte zijn persoonlijke voornaamwoorden weg te laten, en niet alleen ‘ik’; vgl. Kalff, o.c. V p. 150 noot 2.

[p. 199]

Vreelant laten spelen, de aardige namen Zoetje, Alwaarde, waren zijn vondst. Het maakt niet de indruk - ik geef in de Bijlage III originele verzen met de twee Nederlandse redacties naast elkaar - dat Kath. de With vaak naar het Italiaans corrigeerde, ze lengde eerder naar Hollands voorbeeld aan; zodoende werd Tymens liedje bijna nieuw.

De vertaling van Ingen was eerder wat primitief-boers dan renaissancistisch-herders, zeker niet zoetvloeiend, en af en toe onrhythmisch, maar ze heeft haar originele onbevangenheid mee. Bewonderende vrienden van Katharina Johanna de With kozen haar bewerking verre boven de zeventiende-eeuwse. Zij dicht ‘Geen nederduitsch, geschikt op walgchelyke maat,/Als wrang by elk gehaat,/Maar zuivre hemeltaal’, zegt haar drukker Willis; ze deed Ingens ‘stramme klanken/En zijn rymeloos gedicht/.... eenparig vloejen’ getuigt Pieter Vlaming, en Wellekens, altijd gracieus: ‘O herderin, 't wou u gelukken/Dat hier een Nimf van edel bloet/Voor u wil verssche bloemen plukken,/Die geuriger als d'oude staan.’^1. Ze leerde Contarini ‘het eêlste neêrduitsch spreken’^2. meent Willis nog. De zo hoog geprezen Katrijne zelf heeft veel aan Ingens nederduits gehad en vond diens vertaling gans niet gek:

Hij leert de Maagt, dat heerlijk pronkjuweel,
Het nederduitsch, zoo godlijk, schoon en eêl,
Dat zelfs geen nydt in 't allerminste deel

Hem kan behalen;

En schenkt haar dus 't beroemde Nederlant,
Daar zy de kroon der Duitsche veltjeugt spant,
Die ze overtreft, gelyk de diamant

De mindre steenen.

Ik volg hem, door zyn godenzang bekoort,
Waarvan elk vaers brengt hemelklanken voort,
En hart en ziel me ontvoert op ieder woort

Door d'ooren heenen:

Maar offer ze u in ander praalgewaat;
Verandert van gedaante en van gelaat,
En opgerooit met hedendaags sieraat

Om hals en armen.^3.

Waar Wellekens zijn jonge vriendin heeft gesteund^4. zal wel niet meer zijn uit te vinden in dit mengsel Ingen-Wellekens-de With. In ieder geval moet hij, de poëtische adviseur, evenals van Broekhuizen^5., Ingen hebben

1. Getr. Herd. [enz.] [**8], **3, **.

2. l.c.

3. o.c. in de opdracht aan haar vader.

4. Zie p. 27 van deze studie.

5. J.v. Broekhuizen, Gedichten. Opnieu bijeenvergadert, en met verscheide noit voorheen gedrukte vermeerdert. Hier is bij gevoegt het leven des Dichters [door D.v. Hoogstraten, Amsterdam 1712]. Zie Leven p. 46 vlg.; v. Broekhuizen zag in Ingen een volgeling van Hooft.

[p. 200]

bewonderd; mogelijk heeft hij op de geredde stukjes Ingen gewezen, het beste van de nieuwe vertaling^1..

Bonarelli's drama werd een Europees succes^2.. Het gegeven door hem in licht rhythme bewerkt, wordt in het zwaarder Nederlands uitgesproken drakerig; het verdraagt onze achttiende-eeuwse hoogdravende alexandrijnen niet. Bonarelli is misschien ook wel eens geijkt of rhetorisch, maar we vergeten dat door de beweging die het drama voortstuwt.

Fillis van Scirus, de titelheldin, is met Tirsis in slavernij gebracht van de Thracische koning, die ontroerd door hun wederzijdse kinderlijke affectie hen, heel jong, tot man en vrouw voor elkaar bestemt. Na een plundering komen ze op Smirna terecht, en dan Fillis, onder de naam Chloris, met een pleegvader weer op Scirus. Waar op een goede dag de herders Amintas en Nizus (niemand anders dan Tirsis) ook landen, herderin Celia bevrijden uit de aanvallen van een centauer, en beiden verlieven op Celia. Tirsis is overtuigd van Fillis' dood. De rampzalige Celia, met een precies eendere liefde dodelijk van beide redders tegelijk, kan niet kiezen. En wanneer door bijelkaar gebrachte fragmenten van een ketting Chloris (Fillis) en Nizus (Tirsis) elkaar ontdekken, krijgt Tirsis, als pendant van Celia, ook een strijd te strijden tussen twee liefdes, zijn oudste en zijn nieuwste. Fillis heeft de jaren doorgebracht in trouw aan de gestorven gewaande Tirsis en kent ogenblikken van hartstochtelijk verwijt aan de oude geliefde van wie ze een zelfde trouw had verwacht. Alles komt te recht, Nizus-Tirsis blijkt de broer van Celia te zijn voor wie nu alleen Amintas als huwelijkspretendent overschiet; Fillis en Tirsis leggen het bij. Dit is de hoofdintrige; in het drama treden nog allerlei figuren o.a. herders en herderinnen en een afgezant van de Thracische koning op.

Men hoort niet of Wellekens die Katharina de With had aangespoord zich aan het vertalen van dit spel te wagen, ook hier nog een handje heeft geholpen, in ieder geval is het resultaat niet goed; de dichteres heeft aangedikt of verslapt:

Ninfa sembra alle vesti
aminta	aminta
O ella è Celia, mira	Indien ik my niet door 't gezicht vergis,
Quella gonna d'azurro,	Gelykt het aan 't gewaadt een veldnimf, ja het is
Quei coturni d'argento,

1. Aardige stukjes uit Ingens vertaling bij Kalff o.c. V p. 142 vlg. Waarom Kalff aan een Engelse tussenschakel dacht (o.c. p. 144)?

2. Enciclopedia italiane, di scienze, lettere ed arti ed. c. VIII p. 390. M.J. Gerhardt noemt het drama in haar Essai d'analyse littéraire de la pastorale dans les littératures italienne, espagnole et française (Assen 1952) p. 272, absurd. Ik vond het oorspronkelijke Italiaans zeer leesbaar, misschien in tegenstelling tot de Hollandse vertaling. Renda en Operti (o.c. p. 169) noemen een Engelse en Franse, geen Nederlandse vertaling, en spreken van een herinnering aan Floris ende Blancefloer. De stijl noemen ze elegant maar koud. Het door de auteurs genoemde boek van B. Ottone, La Filli di G.B. e la poetica del dramma pastorale (Vigevano 1931) heb ik niet gezien. Vgl. ook M. Prinsen o.c. p. 127.

[p. 201]

Quell'arco d'oro, è Celia,	De schone Celia, op 't hoogste te waarderen:
Che giace all'ombra, ed essa.
	'k Zie haar vergulden boog en Hemelsblauwe kleêren.
	O ja, zy is het zelf; zy sluimert zacht en stil
	In 't lommer.

Waarom zijn de zilveren cothurnen verdwenen? Celia wordt er minder nimf door.

celia	celia
Ito pur giunta	'k Heb in 't endt het aklig ryk vernomen,
Dentro i Regni de l'ombre;
Son questi i campi Stigi?	En zie den zwarten Styx langs heiloze oevers stromen.
Anch'io credei lui morto, e pure schiva	Ik heb ook vast gelooft
	Dat Tirzis doodt was; doch myn gloedt niet uitgedooft;
D'ogn'altro amore, amai
Quell'estinta beltade,	Ik kreukte noit myn trouw, maar zat altoos in rouwe;
Quell'ossa incenerite;
E sotto 'l cener loro	Myn liefde volgde hem in 't graf, uit reine trouwe.
Serbai vivo 'l mio foco:
E chi è costui	Wat wilt gy,
Così barbuto, e bianco?	Zeg oude gryzaardt? 't is ligt Charon zelf, om my
Fors' è 'l vecchio Caronte? All' altra riva	Te voeren over 't veer. 'k Zou hem niet graag verzellen.
Non hò varcato ancora?
Ma pur fui morta, e fui	Maar 'k voelde dat de doodt
La giù ne' regni de la morte; vidi	Nochtans voor enen tydt myn treurige ogen sloot,
Pur quivi ad uno ad uno
Tutti, quant' hà l'inferno	Ik was Avernus reeds voorby, ik zag verschynen
Furie, fere e tormenti.
Or chi pote trarmi d'abisso a forza?	De dochters van den nacht, en leedt de zware pynen
	Die ene onzaalge lydt. Wat sterkte of oppermagt
	Heeft uit de jammerkolk my weer in 't licht gebragt?

Een luchtige vergelijking van vluchtige manneliefdes met duiven (typisch voor een Italiaans dichter, die op trappen en bordessen van zijn kerken die vogels de ganse dag in hun eigenaardigheden kon bestuderen, en de doffertjes zien buigen, buigen) - zo iets vertalen lukt haar niet, of eigenlijk, zij waagt er zich zelfs niet aan:

[p. 202]

Or non m'apposi?	'k Ben niet misleidt, Myn kindt, 't kome U niet vreemt te voren.
Ah cosi và figliuola,
Nel cor dell'huom vedrai	Weet dat na de ene min straks de andre wordt geboren.
Pullular gli amoretti
A guisa di colombi,	In 't hart der mannen: nauw valt op een maagdt hun zin
Ove mentra, che l'uno
Hà l'ali grandi, e vola,	Of 't wispelturig brein vormt weêr een nieuwe min;
Spunta a l'altro la piuma
L'un tronfo, e pettorutto	Maar echter moet U dit noch stuurs noch wreder maken.
Va toneggiando, e ruota,
L'altro col petto in terra	Des Hemelsch wraak, of schoon die langzaam schynt te ontwaken,
Và pigolando, e serpe:
Nasce l'uno da l'ouva,	Ontbrandt in 't ende, en straft dan met geen minder smart
Mentre l'altro le cova;
Ma non ten caglia nò, cruda, e severa,	Het wyfelachtige en verraderlyke hart.
Benche tarda tal'or, sopra gl'infidi
Vien dal Ciel la vendetta.^1.

Dit is een veel te aangedikte bewerking, en het Italiaans lijkt niet geheel begrepen, hoort ‘stuurs’ en ‘wreed’ niet veel eerder bij de wraak?

Met deze weinige plaatsen uit een niet belangrijk werk kan ik volstaan om mijn oordeel te staven: de vertaling is zwaar en nietszeggend, de vaart is er uit, we horen in het Hollands matte, omslachtige en onnatuurlijke verzen; de woordenkeus is weinig levend, de beeldspraak niet altijd behouden. Is de poëzie van Wellekens' Amintas hier en daar verdienstelijk, die van Vlamings Arcadia op de beste plaatsen niet onaardig maar wat omslachtig en stijfjes, de Withs Fillis-vertolking heeft niets aantrekkelijks. Wanneer men haar gezwollen product, gezwollener dan het origineel, met de Nederlandse Amintas vergelijkt, dan komt Wellekens' begaafdheid^2. te beter uit. Jammer dat hij wat mee heeft geprutst aan een overbodige nieuwe Getrouwe Herderin.

Wat Katharina de With in de oorspronkelijke taal heeft begrepen van Sannazaro's vissersidyllen? Kende ze Latijn? Vlaming vertelt in zijn Leven van Sannazaer^3. hoe de ‘rechtschaepen Poëtersche’, d.i. onze Katharina, een brok Ecloga vertolkte ‘ik vley my’ schreef hij ‘dat haere heusche zusters de zelve het licht niet zullen ontzeggen’. Dit stond bij de Arcadiavertaling van 1730; de zusters hadden de vertolking niet opgenomen in de With's Gedichten van 1728. Wel vinden we daar een bedankje^4. van de poëtersche aan de ‘geleerde Letterheldt’ dominé Alberti te Krommenie, die, in ondicht, voor haar de twee laatste van Sannazaro's visserszangen vertaalde, waarvoor het dichteresje de predikant zeer dankbaar is: ‘Hoe brandt haar 't hart om stout de nimmer volgbre schreden/Des groten Dichters na te sporen! 't Vaderlandt/Te horen juichen op dien on-

1. Ed. Parigi 1786 p. 146, 163, 139, 164, 165, 170; de With p. 111, 124, 106, 125. 126, 49.

2. Ook M. Prinsen o.c. p. 125 constateerde dit reeds in verband met een ander vertaald drama, door D. de Potter.

3. Arcadia p. 289.

4. p. 278.

[p. 203]

gehoorden trant?/En u te loven die haar yver woudt verplichten,/En haar in ondicht schonk zyn weergaloze dichten,/Een werk waerin ze, als een sprekend tafereel,/Uw en zyn geest ontdekt./Hoe zal haar dichtpenceel / 't Penceel van Sannazaer best volgen? hoe best treffen/Uw weêrgalozen geest? Dit als wy 't recht beseffen,/Vereischt een Zanggodin of zelf Apol. / Zo zy 't zich onderneemt, gewis haar flauwe schildery/Zal enkel doodverf zyn: men zal de schone trekken/Der letterkunde niet op haer paneel ontdekken’. Dat was van 1727. Zou haar Fillis mogelijk ook naar andermans prozavertaling zijn bewerkt?

Men kan het met te Winkel eens zijn, dat het aandoenlijk is hoe het dichteresje heeft geleefd in een wereld van idyllische liefde die waarschijnlijk niet voor haar zelf was weggelegd; een ‘zoo teerhartige en reingevoelende dichteres’ kan ik uit haar gedichten niet construeren. Vriendelijk en beschaafd, zonder originaliteit of diepte, is Katharina's werk. Ook als mens lijkt ze niet bizonder. Ze uit hier en daar wat traditioneel godsdienstig gevoel of vage deugdverheerlijking, daar houdt het mee op. Het blijft weemoedig om een zo ziekelijk mensekind haar troost te zien zoeken in een conventioneel herdersdécor, en niet het gevoel te krijgen, dat ze heus een eigen fantasiewereld heeft kunnen scheppen naast haar harde werkelijkheid. Ze neuriet het gehoorde na en soms een tikje vals, leeft van andermans idyllische dromen en oefent zich in versificatie. Had ze maar meer in de geest van Klorimene trachten te schrijven en eigen leed verwerkt; om zich te laten gaan, was ze waarschijnlijk te veel Hollandse vrouw. Ze vertelt, zonder overdreven zelfbeklag, kort, van zwaarmoedigheid, zorg en ziekte, maar ze mist het dichtersgeheim om gevoelens in ontroerende verzen te laten leven.