De oorlog in Zuid-Afrika. De strijd tusschen Engeland en de verbonden Boeren-republieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat in zijn verloop geschetst. Deel 2

Bij Veertienstroomen.

HET is een rustig landschap; de Vaalrivier stroomt er doorheen: door een wijde, met struikgewas begroeide vlakte, die naar het noorden en het zuiden oploopt. In het zuiden verheft zich de fiere Platrand boven de heuvels als een reus tusschen de schooljongens. In de verte ligt een Kafferdorp; er woont een goedaardig slag van kleurlingen. Zij doen hun werk en ploegen en zaaien, alsof

Veertienstroomen.

het land in den diepsten vrede verkeert. 't Is immers ook een strijd van wit tegen wit, - van Christenen tegen Christenen - wat hebben zij er mee te maken? Of de Khaki's of de Takharen het winnen, de wereld zal er toch niet om vergaan, en zij ploegen en zaaien, want er moet toch voedsel zijn!

[p. 723]

Aan den noordelijken oever staat het spoorstation Veertienstroomen; aan den zuidelijken oever bevindt zich het gehucht Warrenton, welks huizen met hun frissche kleuren zich in den fellen zonneschijn hel afteekenen tegen den valen, aschgrauwen grond.

Men zou werkelijk denken, dat het vrede is; dat de Christenen voor de grap, uit pure brooddronkenheid, elkander hebben verscheurd en vernield, maar de moordtuigen thans hebben weggeworpen als kinderen, wien het spel begon te vervelen.

Dat daar, - aan den zuidelijken horizon - wat is dat?

Het zal de rook zijn uit een schoorsteen! Neen, dat kan niet, want de rook komt langzaam nader; hij sluipt langzaam voort langs den grond. Nu houdt hij stil, en de zwarte locomotief wordt zichtbaar, en de gepantserde trein met zijn grijze, sterke staalplaten....

En dat gezicht verstoort de illusie van den vrede.

De trein houdt op een aanmerkelijken afstand van den oever stil, vlak bij de drie zware schansen, die den geduchten scheepskanonnen van Engeland tot dekking dienen. En die kanonnen met hun vergiftigde lyddietbommen spreken van iets anders dan van vrede!

Boven de wijde vlakten, hoog in de lucht, zweeft de oorlogsballon. Hij wordt vastgehouden door strakgespannen lijnen en de Boeren zouden er gaarne wat voor geven, zoo zij hem uit zijn duizelingwekkende hoogte naar beneden konden halen met hun kogels.

O, 't is een geduchte vijand, die ballon! Hij wint een geheele brigade verkenners uit! Hij ontdekt de zwakke punten van den tegenstander en wijst de richting aan, in welke de maxim-kanonnen hun vervaarlijke granaten moeten slingeren.

Die kanonnen hebben dichter bij den oever gestaan, maar dat hebben de Boeren dan toch niet geduld; zij hebben de kanonniers bij hun stukken omvergeschoten als kegels, en toen zijn de kanonnen weer achteruit weggebracht, achter die drie zware schansen. En elken keer als er kans komt, telephoneert de luitenant uit zijn luchtschip, en dan komt er zoo'n gemeene granaat - o, de Boeren weten er alles van!

Maar de Boeren hebben ook hun menschenverstand gekregen, en zoo heel veel kans geven zij niet. Zij hebben hun eigen kanonnen opgesteld tusschen het zes voet hoog struikgewas, zoodat zelfs de scherpste verrekijker uit den ballon ze niet kan ontdekken, en waar geen struik staat, daar bouwt zoo'n oude, verweerde Takhaar in den nacht een loofhut met een zwaar dak van bladeren, en als het morgen wordt, gaat hij er in zitten en stopt zijn pijp, en lacht om het geheele Engelsche luchtballondepartement.

Die Boerenkanonnen leveren flink werk. Weinig meer dan de ondiepe bedding der Vaalrivier scheidt de Khaki's van den Transvaalschen bodem,

[p. 724]

Het vervoeren van den Engelschen Oorlogsballon.

[p. 725]

en toch hebben zij dien afstand nog niet overschreden, al liggen zij reeds meer dan zes weken, van half Maart af, vóór den stroom. Dat doen die Boerenkanonnen!

In het begin hadden de Lichtenburgers veel last van den overbuur, want hij had vlak aan den zuidelijken oever schansen opgeworpen, van waar hij de Lichtenburgers bestookte. Maar dat was hun begonnen te vervelen en zij hadden de Griqualanders in den arm genomen, en gezamenlijk den vijand verjaagd. Doch daarmede niet tevreden, waren zij in de schuit gegaan, die dichtbij de stukgeschoten veerpont aan den noordelijken oever lag, en waren brutaalweg overgeroeid, terwijl hun kameraden den verkenningstocht hadden gedekt met hun geladen roeren. Zoo waren zij dan aan de verlaten vijandelijke schansen gekomen en hadden de zandzakken meegenomen, om hun eigen verschansingen te versterken, want in het bouwen van verschansingen zochten de Lichtenburgers hun wederga - dat moet er van gezegd zijn! Hun onderaardsche verblijven waren beslist bomvrij, en met behulp van zinken dekstukken wisten zij onooglijke holen in halve salons om te tooveren.

Maar de Lichtenburgers hadden toch nog meer gevonden dan zandzakken, namelijk groote aardappelvelden, en de vaderlandsverdedigers trokken nu en dan over den stroom, niet om Khaki's te schieten, maar om aardappels te rooien.

Eén ding was maar jammer, namelijk dat Warrenton, waar de Engelschen zaten, niet beschoten kon worden, daar de vijand hier dezelfde afkeurenswaardige tactiek had gevolgd als in Boshof, waar hij de vrouwen en de kinderen in het dorp had vastgehouden. Want weerlooze vrouwen en kleine kinderen hebben gediend tot schansen, waarachter de helden van Engeland hebben geschuild in dezen oorlog!

Zoo leefden vriend en vijand, al was het oorlog, tamelijk rustig naast elkander; slechts nu en dan had er een kloppartij plaats, en van deze schermutselingen verklaarden de Boeren, dat de Engelschen zoo miserabel schoten, dat het een ware schande was.

De Boeren leden dan ook nauwelijks verliezen, en een oorlogscorrespondent der Transvaalsche pers kon, dato 9 April, naar waarheid uit Veertienstroomen berichten: ‘Alles rustig. Ons leven gaat voorbij als een aangename picnic.’

Doch de tijd der kleine kloppartijen - en schermutselingen en de tijd van de aangename picnic naderde nu snel zijn einde. Zoolang de Engelschen slechts een vijfvoudige overmacht hadden, waren zij niet in staat, om de poort, die toegang gaf tot de Transvaal, open te breken, doch toen generaal Hunter het volle gewicht der tiende divisie in de schaal kon werpen, behoefde hij niet langer te aarzelen.

[p. 726]

‘Als een aangename picnic’ (Zie blz. 725).

[p. 727]

Opperbevelhebber der Boerenkrijgsmacht bij Veertienstroomen was generaal Du Toit; onder hem stonden de assistent-generaals Andries Cronjé, Celliers, Potgieter, P.J. Liebenberg (van Griqualand) en Oosthuizen (van Krugersdorp).

Den 3^den Mei opende generaal Hunter een heftig bombardement op de Boerenstellingen, terwrjl de verkenner in den luchtballon de richting aanwees. Toch deden die bommen weinig schade. Zij hadden wel de juiste richting, doch vele vielen te ver of te kort, terwijl van de weinige, die in den omtrek van het doel neerkwamen, de meeste in den lossen, zanderigen bodem niet ontploften. En toch heeft zoo'n onontplofte bom aan een kwartiermeester der Boeren-artillerie het leven gekost. Hij nam ze van den grond, tusschen de knieën, om ze open te schroeven, toen juist in de nabijheid een lyddietbom ontplofte en de opgenomen granaat raakte, zoodat ze ontbrandde. De uitwerking was afgrijselijk: de ongelukkige werd aan flarden gescheurd.

Op den avond van dezen dag kwam generaal Liebenberg met de postkar te Veertienstroomen aan, waar hij het rapport ontving, dat de voorhoede van den vijand dien dag bij Kalmberg in aanraking was geweest met de Griqualanders. Het was kommandant Van Aswegen gelukt, den vijand terug te werpen, maar men had den indruk, dat hij terug zou komen en dat hij er doorheen wilde - tot elken prijs.

Dat was een ernstige tijding!

Onmiddellijk liet generaal Liebenberg opzadelen, en in het holle van den nacht snelde hij met 200 Krugersdorpers onder generaal Oosthuizen en 175 Lichtenburgers onder kommandant Vermaas de bedreigde Griqualanders te hulp naar Kalmberg, dat zich zeven uren gaans ten zuiden van Veertienstroomen, in de richting van Barkley-West, bevindt.

Hier aangekomen, kon hij vernemen, hoe de ambulance van Dr. Van Niekerk voor den tweeden keer tegen alle volkenrecht in door de beschaafdste natie der wereld was gevangengenomen.

In den vroegen morgen van Vrijdag 4 Mei namen de Boeren hun stellingen in, vastbesloten den vijand een krachtigen tegenstand te bieden. Op den rechtervleugel stond Oosthuizen met de Krugersdorpers, in het centrum Liebenberg met de Griqualanders, en op den linkervleugel de kommandanten Vermaas en Visser met de Lichtenburgers. De Boeren beschikten over een Krupp- en een Maxim-Nordenfeldt-kanon.

Het terrein was den Republikeinen ongunstig. Het dichte struikgewas en een onafgebroken reeks kopjes boden den vijand een uitstekende gelegenheid, om de Boeren ongemerkt om te trekken, en hij had er de manschappen voor, om die beweging uit te voeren, want generaal Hunter bracht 9000 man en 8 kanonnen in 't vuur tegen - 500 Boeren!

[p. 728]

Het leger van

De Vaalrivier bij Barkley-West.

generaal Hunter overschreed bij Windsorton de Vaalrivier, terwijl een andere colonne onder generaal Mahon, die Mafekingzou ontzetten, bij Barkley-West de wagenbrug passeerde en snel noordwaarts trok.

Het centrum der Boeren kreeg den vollen schok van Hunter's leger, maar de Griqualanders, die goed en bloed hadden geofferd op het altaar van een Vereenigd Zuid-Afrika, weerden zich als leeuwen. Van Aswegen stond midden tusschen hen, als een vader tusschen zijn kinderen, en ontvonkte hun moed. Ook de linker- en de rechtervleugel hielden manmoedig stand, en eerst toen de dag daalde en het gevaar voor insluiting groot werd, trokken de Boeren voor de ontzaglijke overmacht in goede orde terug.

Vele Engelsche lijken bedekten het slagveld; het verlies der Boeren was gering: 5 dooden en 20 gewonden. Maar onder de dooden was kommandant Van Aswegen. Met zijn bloed bezegelde hij zijn trouw aan de zaak van Afrika, en door zijn heldendood heeft hij zijn naam met onvergankelijk schrift ingegrift in de geschiedenis van zijn volk.

Het scheelde geen haar, of het Kruppkanon was verloren gegaan, maar drie jonge mannen, R.L. Conradi, Frans Smeer Jr. en C.J. Liebenberg (de zoon van den generaal), stortten zich in den regen van granaatkartetsen en brachten den vuurmond veilig uit.

Midden in den nacht viel het kommando terug op Witrand, ruim twee uur gaans ten westen van Veertienstroomen, maar het kon zich hier niet staande houden, daar de Engelsche artillerie het in den rug ging bestoken, en het trok terug op Zwartput. De Engelschen bezetten daarop Zaterdagmiddag 5 Mei Witrand, en openden den volgenden morgen een zware kanonnade op Veertienstroomen, die door de Boeren-artillerie met schitterenden moed werd beantwoord, maar toen de vijand van Witrand langs den noordelijken oever optrok, moesten de Boeren kamp geven.

[p. 729]

Zoo werden de stellingen ontruimd, waarin zij zich bijna twee maanden lang met eere hadden gehandhaafd. Maar de ontruiming was niet zonder gevaar, want de vijand vuurde hevig en de ammunitie der artillerie moest in den steek worden gelaten.

Maar generaal Potgieter had daar geen vrede mee. Tegen negen uur, in de duisternis van den avond verzamelde hij 50 vastberaden mannen om zich en trok in alle stilte met een muilwagen terug naar de verlaten kanonstellingen, in de dichte nabijheid der vijandelijke voorposten. Er werd geen woord gesproken en fluisterend werden de muildieren aangedreven, totdat de gevaarlijke plek was bereikt. De ammunitie werd snel opgeladen, en zwijgend trok de stoet weer weg. Het stoutmoedig stuk was met volkomen succes bekroond geworden.

De wacht van de Vaalrivier wendde zich thans noordwaarts, terwijl generaal Liebenberg en de kommandanten De Beer en Visser met een keurbende vooruitsnelden, om generaal Mahon, die in ijlmarschen op Mafeking aanrukte, vóór te komen en den weg te versperren.

Maar de poort tot de Transvaal was opengebroken en generaal Hunter trok op naar Christiana, het eerste Transvaalsche dorp, waar de vlag van Engeland werd geheschen.