De oorlog in Zuid-Afrika. De strijd tusschen Engeland en de verbonden Boeren-republieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat in zijn verloop geschetst. Deel 2

[p. 610]

De Ramp van Paardeberg.
(27 Februari 1900.)

OP den morgen van Maandag 19 Februari verzocht Piet Cronjé een wapenstilstand van 24 uren, om zijn dooden te begraven, die hem werd toegestaan, maar welke wapenstilstand door lord Roberts, die in den namiddag uit Jacobsdal aankwam, onmiddellijk werd verbroken.

De opperbevelhebber bracht de geheele zevende divisie, vier volle veld-batterijen, de rijdende artillerie en de laatste cavalerie mede. De zevende divisie nam stelling ten oosten van Cronjé's lager, beide oevers der rivier bezettend, waardoor de cavalerie en de bereden infanterie vrij kwamen, om De Wet en Botha in bedwang te houden.

De Boeren waren intusschen ijverig bezig geweest, om in de rivierbedding loopgraven te maken, die er als honigraten doorheen liepen. Ook maakten zij diepe, van boven nauwe, beneden wijde putten in de rivierbedding, waar zij, tenzij een granaat van boven de opening trof, volkomen veilig waren tegen de lyddietbommen. Andere schansen bestonden in horizontale tunnels in de hooge rivieroevers, terwijl op het veld eveneens schansen werden opgeworpen, die echter bij het bombardement zeer onveilig werden.

Lord Roberts zorgde er voor, dat Kitchener geen dwaasheden meer uithaalde. Stelselmatig werden de Boerenstellingen genaderd door het maken van loopgraven in de rivierbedding gedurende den nacht.

Het artillerievuur werd dag aan dag onafgebroken met groote hevigheid voortgezet, terwijl de stemming der Boeren, die door den zegevierenden slag bij Paardebergsdrift was opgebeurd, diep ter neer werd geslagen door den dood van den hooggeachten en geliefden Vrijstaatschen hoofdkommandant Ignaas Ferreira, die in den nacht van 18 op 19 Februari op noodlottige wijze het leven verloor. Bij een plotseling alarm in dien bewusten nacht ging hij de ronde doen, en wekte een burger, die slaapdronken zijn geladen geweer greep, en treuriger wijze den trekker raakte. Ferreira kreeg het volle schot in de borst en gaf binnen eenige oogenblikken den geest.

Hij was geboren in 1844 als afstammeling van een zeevaarder¹⁾ uit een oud-adellijk Portugeesch geslacht, en had zich reeds in

1) Deze zeevaarder was met zijn schip gestrand in den omtrek der Mosselbaai, en werd de stamvader van een talrijk Afrikaansch geslacht. (‘Ons Land.’)

[p. 611]

den Basoeto-oorlog als een dapper en bekwaam aanvoerder onderscheiden. In den slag van Magersfontein vuurde hij door zijn moedig voorbeeld de mannen van Ficksburg, Ladybrand, Hoopstad en Kroonstad aan, om pal te staan in het vijandelijk vuur, en bij de stemming voor hoofdkommandant, pas een maand geleden, werd hij met één stem meerderheid tegenover Christiaan de Wet gekozen¹⁾.

Zoo was dan voor den geweldigen jager, voor wien het Transvaalsche jachtveld te klein was geweest, niets meer overgeschoten dan een eng terrein van twee vierkante mijlen, dat omloeid werd door het vuur van den vijand.

Aan den zuidelijken oever, op 1800 meter afstands, plaatste lord Roberts 18 veldkanonnen, 2 marine kanonnen (twaalfponders), en aan den noordelijken oever 6 houwitsers, 18 veldkanonnen, en 3 zware marinekanonnen (van 4,7 inch). ‘En toen volgde,’ schrijft een Engelsch oorlogscorrespondent dato 20 Februari, ‘het verwonderlijkste schouwspel, dat ik ooit heb bijgewoond. Vroeger in Thessalië heb ik 110 stukken in actie gezien, maar nooit zoo'n groot aantal zware kanonnen, die hun vuur concentreerden op een plek van zoowat drie vierkante kilometers. De lyddietbommen veroorzaakten groote wolken groenen smook, die de bedding

Kaartje van Paardeberg en omgeving.

1) Hij was tevens heemraad, voorzitter der schoolcommissie en ouderling in de gemeente. Hij liet een treurende weduwe achter met tien kinderen: zes jongens en vier meisjes.

[p. 612]

“de wagens gingen in vlammen op, en het lager geleek een reusachtig schip, wegbrandend”....

[p. 613]

van de rivier vulden, terwijl de granaatkartetsen langs beide oevers sprongen, behalve op een kleine plek, waar het artillerievuur gevaarlijk zou geweest zijn voor de Engelsche infanterie. De granaten werden gericht op elken struik en elk ravijn aan de oevers van de rivier. De kanonnen, die de rivierbedding enfileerden, moeten verschrikkelijk huisgehouden hebben; maar toch was af en toe een enkele Boer nog zoo verdwaasd, om een man weg te schieten bij een van de marine-kanonnen, die op 900 meter afstand vuurden. Aan elken oever van de rivier lagen twee bataljons, wier maximgeratel zwak klonk bij het oorverdoovend gebulder van de zware kanonnen, die van twee lange lijnen langs elken oever dood braakten. Wat de verliezen van de Boeren zijn geweest, is nog niet bekend. Ik schrijf’, eindigde de correspondent, ‘te midden van het slapende kamp. Geen geluid verstoort den zwaren slaap van de vermoeide soldaten. Beneden in de rivierbedding is geen vuur te zien, geen kreet te hooren.’

Groot en waardig gedroeg zich Piet Cronjé in het ongeluk, dat hij thans zag naderen, en dat hem verpletteren zou. Hij zette zich neder bij zijn vrouw in de rivierbedding, nam haar hand en troostte haar. Hij zorgde voor de vrouwen, alsof het zijn moeders en zusters waren, en men zag hem op den hoogen oeverrand, zijn leven wagend, waar hij dat van anderen verschoonde.

Een Hongaar¹⁾ was getuige van een roerend tooneel. Een zwaar gewonde Boer werd weggedragen; Cronjé naderde de draagbaar, veegde den stervende het doodszweet van het gelaat en drukte een kus op zijn lippen. De Engelsche kogels floten om de baar heen, en een der dragers werd getroffen. Toen nam Cronjé de plaats in van den gevallene, en hielp den stervende onder een regen van granaten wegdragen.

Hij beurde de moedeloozen op; hij versterkte de wankelmoedigen, en zeide aan zijn burgers, dat zij tot God moesten bidden.

Maar ach, de hemel was als koper, en rondom den troon van den Almachtige waren wolken en duisternis!

De paarden werden doodgeschoten; de ossen stortten loeiend neer; de wagens gingen in vlammen op, en het lager geleek op een reusachtig schip, wegbrandend en verterend op de onmetelijke zee....

Nooit had er in Afrika een vreeselijker kanonvuur gedonderd, en terwijl een onuitstaanbare lucht van ontbindende paarden- en beestenlijken den dampkring verpestte, klopte de honger aan bij de arme, gemartelde Boeren.

Het lijden klom nog, toen de Engelsche luchtballon boven de Boerenstellingen oprees, en vier ammunitiewagens, die in de rivierbedding verscholen stonden, werden ontdekt. Zij vlogen met een dreunenden slag de lucht in; onder de overgebleven paarden werd vreeselijk huis-

1) Propper, uit Grosswardein.

[p. 614]

Een Engelsch parlementair in het Boerenlager

[p. 615]

gehouden, en voor den dapperen majoor Albrecht, die zijn laatste granaat had verschoten, bleef er niets anders over dan zijn kanonnen, die met zooveel wakkerheid waren bediend, te vernagelen.

Thans waren ook de zes monster-houwitsers van den belegeringstrein (6 inch) aangekomen, die hun granaten van 118 Eng. ponden slingerden, welker geelgroene dampen boven het Boerenlager oprezen als reuzenboomen met breede kronen.

Cronjé verzocht opnieuw om een wapenstilstand, om zijn dooden te begraven en zijn gewonden te verzorgen, doch terwijl hij zelf aan de Engelschen nooit een wapenstilstand had geweigerd, klopte hij thans aan een doovemansdeur. Cronjé vond lord Roberts' weigering onmenschelijk, en zij was onmenschelijk¹⁾.

Den 22^sten Februari kwam er een hevige donderstorm, die de Modderrivier deed zwellen, zoodat de Boeren gelegenheid hadden, om een groot aantal ontbindende paardenlijken door den stroom te doen wegvoeren. Meer dan 1500 van die lijken dreven de Engelsche kampen voorbij. Maar de hevige regen maakte aan den anderen kant de sluiphoeken der Boeren, waarin zij moesten verkeeren, tot drassige, slijkerige holen, en toch werd er weinig gemord. Lord Roberts bood aan de vrouwen, die zich in het Boerenleger bevonden, vrijgeleide naar hare hoeven, maar zij weigerden met fierheid dit aanbod, en te midden der onnoembare ellende rezen de psalmen klagend omhoog²⁾.

In den laten avond van Zaterdag 24 Februari kwam, zooals reeds vermeld, de dappere Danie Theron in het lager. Zijn verschijning deed de hoop weer opflikkeren, en bij den wanhopigen toestand werd besloten, het waagstuk van een uitval te ondernemen. Doch een zware donderstorm maakte de rivier onpasseerbaar, weshalve over de gezwollen rivier een kettingbrug werd gelegd, die de Boeren in hun aangeboren vindingrijkheid met behulp van wagenzeilen en remkettingen klaar kregen. Veldkornet Maartens stelde daarna voor, om het aangezicht des Heeren te zoeken, en Hem te smeeken om raad en bestier. Zoo geschiedde het dan ook, en het gehouden biduur scheen de burgers weer met nieuwen moed bezield te hebben, want toen in den avond door de kommandanten en de veldcornetten vrijwilligers voor het vermetele waagstuk van een uitval werden opgeroepen, meldde zich een groot getal aan.

1) Lord Roberts stelde echter voor, zijn eigen ambulance-dokters te zenden, welk voorstel door Cronjé natuurlijk niet kon worden aanvaard wegens het gevaar, dat deze dokters de inwendige stellingen der Boeren zouden ontdekken en aan Roberts verklappen, terwijl Roberts niet wilde toestaan, dat deze dokters bij Cronjé zouden blijven.

2) Sommige Boeren wisten in de duisternis door de vijandelijke liniën heen te glippen, terwijl in den avond van den 21sten Februari 150, en den volgenden avond 250 burgers de wapens neerlegden, en zich aan den vijand overgaven, als verontschuldiging aanvoerende, dat er geen andere keuze overschoot.

[p. 616]

Doch alle pogingen, die de beklagenswaardige Boeren aanwendden, om aan den strik te ontkomen,

Een ‘klomp’ Boeren vereenigt zich tot gebed.

die hun gespannen was, faalden. Kafferjongens uit het Boerenleger verrieden aan de Engelschen het bestaan der kettingbrug, en zij werd in stukken geschoten. En toen kort daarop twee zware bommen tusschen een paar groepen Boeren vielen met het gevolg, dat allen letterlijk in stukken werden gescheurd¹⁾, begonnen de moedigsten te versagen, want zij vreesden, dat God een twist met hen had.

Zoo werd dien avond dan krijgsraad belegd. Het was de laatste krijgsraad, en het was de droevigste, dien de dappere Piet Cronjé ooit heeft gepresideerd. Aller harten waren ontroerd. Op die onverschrokken aangezichten lag droefheid; in menig oog schemerde een traan. Maar de onbuigzame geest van den opperbevelhebber steigerde zelfs in dezen hoogen nood nog op tegen het denkbeeld eener capitulatie, en hij met kommandant Schutte stemden tegen het besluit der overgave, die overigens met àlle stemmen werd genomen.

Men zou echter trachten, het tijdstip der overgave

1) Onder de slachtoffers was een zoon van Andries Cronjé, van wien slechts een hand en een arm waren gaaf gebleven.

[p. 617]

Een deel van het lager der Boeren bij Paardeberg, na het bombardement.

[p. 618]

te rekken tot den volgenden Woensdag, want morgen - morgen was het de Amajuba-dag!

In den nacht, die nu volgde, gaven de zware Engelsche marinekanonnen beurtelings een schot, om de Boeren, zoo zij een wanhopigen uitval wilden wagen, te waarschuwen, dat de vijand niet sliep. De granaten beschreven tegen het donkere zwerk heldere lichtbogen, die een wonderbaar effect maakten in den duisteren nacht.

En zoo daagde langzaam de Amajuba-dag!

Van uit het hospitaal had de gewonde generaal Macdonald, die het Amajuba-gevecht van 27 Februari 1881 had medegemaakt, aan lord Roberts het verzoek gericht, om op dezen dag de overgave te forceeren. Generaal Colville was van dezelfde meening; hij wilde stormen - tot elken prijs! Ook de andere generaals waren van dezelfde opinie; geheimzinnige machten schenen hen met onweerstaanbare kracht aan te sporen, om dezen dag van glorie en eere voor de Boeren tot een dag hunner diepste vernedering te maken.

Doch de voorzichtige Roberts schudde het hoofd. Waarom zou hij om een dag, om een datum het leven zijner manschappen wagen, daar het lot van Cronjé toch bezegeld was? Waarom zou hij zijn leger voor den tweeden keer blootstellen aan een ramp, soortgelijk aan die van Paardebergsdrift, die de groote grafkuilen had gevuld met Engelsche soldaten?

Maar zelfs de machtige Roberts kon zich niet geheel onttrekken aan de bekoring van den datum van den Amajuba-dag, en toen de Canadeezen, de burgers der oudste Engelsche kolonie, om de gunst verzochten, den aanval te mogen doen, gaf hij schoorvoetend zijn toestemming.

Het scheen een waagstuk, maar het was het niet. Er was immers reeds tot de overgave besloten, en toen de Canadeezen 's morgens te drie uur in de duisternis, die slechts verlicht werd door het zwakke schijnsel der afgaande maan, voortslopen in de richting der Boerenstellingen, werden zij nog wel door een krachtig vuur ontvangen, waarbij 43 Canadeezen werden gedood of gewond, doch dit was ook de laatste stuiptrekking van den tegenstand; het laatste eeresaluut, dat de helden van Magersfontein gaven aan hun grooten generaal, voordat zij werden weggevoerd naar die dorre, eenzame rots, die St.-Helena wordt genoemd.

Het was nu zes uur in den morgen; de Canadeezen waren de Boerenstellingen tot op 80 meter genaderd, en de noodlottige witte vlag ging omhoog. Troepen Boeren renden reeds door de vuurlijn heen, zonder wapens, de handen omhoog, en bij dit gezicht daverde de Vrijstaatsche hoogvlakte van het gejuich van den overwinnaar.

Twee Boeren-kommandanten reden thans, op gewonde paarden, naar de Engelsche voorhoede, en brachten het besluit van den krijgsraad over.

Doch lord Roberts - stond er op, dat Cronjé zich persoonlijk zou

[p. 619]

overgeven, en generaal Pretyman reed met een klein gevolg naar het Boerenkamp, om hem te begeleiden.

De Engelsche opperbevelhebber was in effen khaki-uniform. Hij had den Kandahar-degen, waarvan het gevest met juweelen was bezet, omgegespt, en stond bij de kleine linnen tent, aan den kant van den reiswagen, waarin hij gewoon was te werken en te slapen. Hij keek rond, en gaf bevel aan zijn adjudant, om een tafel met twee stoelen in de nabijheid gereed te zetten, in de schaduw van een grooten boom. Dan liet hij een halve compagnie Hooglanders aantreden.

Thans naderde generaal Pretyman; aan zijn zijde, op een kleinen witten pony - generaal Cronjé.

Doch men zou in dezen man moeilijk den sterken leeuw van Afrika hebben herkend, die bij Potchefstroom en bij Krugersdorp, bij Modderrivier en bij Magersfontein zijn stoute sprongen had gedaan. Maar het was immers ook een gewonde leeuw, een gevangen leeuw, en uit dat heldenoog, dat de Boeren-kommando's in den donder van den slag had ontvlamd tot daden van moed en dapperheid, staarde thans een schuwe, droeve blik.

Hij stapte uit het zadel, lichtte den hoed op en zeide eenvoudig: ‘Kommandant Cronjé’. Lord Roberts echter reikte hem de hand, en zeide: ‘Het doet mij genoegen, kennis met u te maken; ik ben blijde, zoo'n dapper man te ontmoeten.’ Hij gaf aan Cronjé een stoel, en deze zette zich. En zoo zat hij daar dan tegenover lord Roberts. Het zwarte, reeds grijzende haar was ongekamd; de breedgerande, vale hoed was diep over zijn hoog voorhoofd getrokken. Hij droeg een loshangende, bruine overjas, een gewone donkere broek, en bruine veldlaarzen, waaraan de sporen ontbraken. Niets verraadde den grooten, gevierden aanvoerder der Boeren, niets dan een sjambok¹⁾ had hij in zijn hand.

En dat was dan het einde van den gevierden held, die aan zijn vaderland zulke onschatbare diensten had bewezen - een vriendelijk, nederbuigend woord van den overwinnaar, en een gevangenis op St.-Helena, waarvan de poorten reeds opengingen.....

‘De generaal, een man van weinig woorden,’ zeide een Engelsch correspondent, ‘zat diep weggezonken in zijn stoel met de handen in de overjas, en keek gemelijk toe.’

‘En keek gemelijk toe,’ - nu ja, zoo schrijft een Engelsch correspondent²⁾, maar wat weet zoo'n correspondent er van, wat in de gemartelde ziel van generaal Cronjé is omgegaan!

1) Sjambok = zweep.

2) De Engelsche correspondenten verwonderden er zich over, dat Cronjé een ontbijt gebruikte, en was Cronjé een tooneelheld geweest, dan zou hij het ook niet hebben gedaan. Zij begrepen dezen zwaar beproefden generaal niet, en zijn vrouw had, toen zij later gereed stonden, om in den spoortrein te stappen, en zooveel nieuwsgierige oogen hen stonden aan te gapen, nog maar gelijk, dat zij hem aan de mouw trok en zeide: ‘Kom, Piet, laat ons trek!’

[p. 620]

Maar wij verstaan hem beter, want wij hebben hem lief, en wij weten, dat die blik, waarmede hij daar zit voor lord Roberts, geen gemelijkheid verraadt, maar droefheid - groote, overstelpende droefheid om het lot van zijn volk. Want met hem gaat de Vrijstaat onder - ach, hij weet het wel! En zijn Potchefstroomers vormden de garde der Transvaal, en met die garde is het thans gedaan! Zij gaat met hem mede, met haar geslagen generaal, in de ballingschap, in de krijgsgevangenschap - ver weg, naar een onbekende plek in den onmetelijken oceaan - ver weg van alles, wat hun dierbaar is.....

En hij buigt het hoofd dieper, de gevangen leeuw van Afrika....

Met het volgende triomfantelijke telegram verraste lord Roberts het Engelsche volk:

‘Paardeberg, 7 uur 45 min. 's morgens 27 Februari.

Cronjé en al zijn troepen hebben zich hedenochtend bij het aanbreken van den dag onvoorwaardelijk overgegeven. Cronjé is krijgsgevangen in mijn kamp. Het aantal van zijn troepen zal later worden medegedeeld.

Ik hoop, dat de Regeering van Hare Majesteit deze gebeurtenis, voorgevallen, gelijk zij weet, op den verjaardag van Majuba, bevredigend zal achten.’

Het Boerenkamp, dat zooveel dagen met zulken schitterenden heldenmoed was verdedigd, bood thans een schrikwekkend gezicht. Naast de verkoolde ossewagens lagen de onverzorgde gewonden; een ondraaglijke lucht, opstijgend van de ontbindende doode paarden en ossen, verpestte den dampkring, en op de vermoeide, vermagerde gelaatstrekken der dappere verdedigers hadden het lijden, de honger en de ontbering hun stempel gedrukt¹⁾.

De volgende officieele opgaaf van het aantal republikeinsche krijgsgevangenen, bij Paardeberg genomen, werd door den Engelschen opperbevelhebber aan de Kaapsche pers verstrekt:

Artillerie: De Vrijstaatsche artillerie onder majoor Albrecht met de volgende officieren: Von Dewitz, Von Heister, Angenstein en 45 manschappen.

(Volgens een opgaaf van republikeinsche zijde had de Vrijstaatsche artillerie zeven kanonnen, de meeste van licht kaliber.)

1) Tijdens het bombardement waren er vrouwen moeder geworden. Het waren toestanden, die niet te beschrijven zijn.

[p. 621]

Vrijstaatsche krijgsgevangenen:

Kroonstad	kommand.	J.V. Meintjes	met	134	burgers.
Ladybrand	kommand.	R.J. Snijman	met	134	burgers.
Ficksburg	kommand.	De Villiers	met	44	burgers.
Winburg wijk 1.	kommand.	J.W. Kok	met	60	burgers.
Winburg wijk 2	kommand.	J.W. Kok	met	133	burgers.
Hoopstad	kommand.	J. Greijling	met	373	burgers.
Bloemfontein (stad)			met	31	burgers.
Bloemfontein (De-Wets-dorp)	kommand.	Fourie	met	104	burgers.
Bloemfontein (Mid. Modderriv.)	kommand.	Fourie	met	67	burgers.
Jacobsdal	kommand.	A. Smit	met	16	burgers.
Boshof	kommand.	A. Smit	met	112	burgers.
Petrusburg en Fauresmith			met	66	burgers.
Vrijburg en Naturellen	kommand.	A. Smit	met	8	burgers.
	Vrijstaters te zamen			1282	burgers.

Transvaalsche krijgsgevangenen:

Potchefstroom	kommand.	Roos	met	615	burgers.
Potchefstroom	kommand.	Wolmarans	met	161	burgers.
Potchefstroom (Schoonspruit)	kommand.	Wolmarans	met	275	burgers.
Potchefstroom (Schoonspruit)			met	210	burgers.
Gatsrand	kommand.	Maartens	met	446	burgers.
Scandinaviërs	kommand.	Maartens	met	49	burgers.
Bowijk	kommand.	Maartens	met	318	burgers.
Bloemhof	kommand.	Woest	met	516	burgers.
	Transvalers te zamen			2590	burgers.

Met de artillerie krijgen wij dus een getal van ruim 3900 man, terwijl van Boerenzijde een getal van 3679 man werd genoemd, dat geen groot verschil maakt, daar de 245 gewonden¹⁾ in Cronjé's lager door de Engelschen vermoedelijk zijn meegeteld. Behalve die gewonden hadden de Boeren in dien veertiendaagschen worstelstrijd 97 dooden te betreuren.

Onder de krijgsgevangenen zal men tevergeefs Kapenaren zoeken; zij waren onder de Vrijstaters geteld.

Bij de bovengenoemde kommando's bevonden zich de volgende veldcornetten: F. Nel (voor Kroonstad, Ladybrand, Ficksburg en Winburg 1); Oosthuizen (voor Winburg 2); F. Niewoudt en S. van Zijl (voor Hoopstad); W. Akerman (voor Bloemfontein-stad en De-Wets-dorp); J.J.

1) Van de kinderen, waaronder er waren van nauwelijks een jaar oud, waren er slechts twee gewond; het waren gelukkig slechts vleeschwonden (een kogel door den arm en een schouderwond).

[p. 622]

‘Zij gaat met hem mede, met haar geslagen generaal, in de ballingschap, ver weg,’.... (Pag. 620).

[p. 623]

Boshof (voor Mid. Modderrivier en Jacobsdal); J.W. Grunewald (voor Boshof, Petrusburg, Fauresmith, Vrijburg en naturellen); Lemmer, Hatting, Du Plessis en de Villiers (voor Potchefstroom); Venter en Naude (voor Schoonspruit); Oosthuizen, Alberts en Naude (voor Gatsrand); Friis (voor Scandinaviërs); Terblanche (voor Bowijk); Badenhorst, Snijman en Bosman (voor Bloemhof).

Eigenlijk viel de vangst lord Roberts niet mee. Wanneer men op 8000 krijgsgevangenen rekent, en men kan er, de gewonden meegeteld, nog geen 4000 halen, dan is dit een tegenvaller. Maar dit nam niet weg, dat de ramp van Paardeberg een harde nederlaag was voor de Boeren,

St. Helena.
Gezicht op de hoofdplaats en de haven.

ja, een slag, die de beide Republieken op haar grondvesten deed schudden. Een harer sterkste legers was voorgoed verdwenen van het oorlogsveld; de weg naar het hart van den Vrijstaat lag nu open; de edele, onverschrokken president Steyn zou als een vluchteling zijn hoofdstad gaan verlaten, en de overgaaf van Paardeberg moest een verbijsterenden indruk maken op die losse kommando's, bij wie moed, geestdrift en vertrouwen op de zegepraal het pijnlijk gebrek aan krijgstucht moest vergoeden.

Doch de wegen van den Allerhoogste zijn niet onze wegen, en Piet Cronjé, op wien de stoutste verwachtingen waren gebouwd, ging met zijn

[p. 624-625]

Ontwapening van Cronjé's strijdmacht.

[p. 626]

krijgsvolk als een gevangene naar St.-Helena. De Heere echter had den man reeds aangewezen, op wien de veldheersmantel zou nederdalen, en terwijl het gebrul van den Afrikaanschen Leeuw verstomde, werd de krachtige wiekslag reeds vernomen van den Afrikaanschen Adelaar. Neergezonken was de vlag van den Vrijstaat in het slijk en in de ellende der Modderrivier, maar de krachtige hand van Christiaan de Wet hief haar op, hoog de lucht in, en hij liet hare oranje-banen vroolijk wapperen voor vriend en vijand boven de heuvels en de bergen van zijn geliefd vaderland, en hare kleuren kregen weer gloed en leven in den glans van toekomstige zegepralen!